1. 8 Қорлар есебі

• 
  өндіріс процессінде немесе жұмыстар орындағанда және қызмет көрсетілгенде пайдалануға арналған шикізат, материалдар, шала фабрикаттар және құрастырмалы бұйымдар, отын, ыдыс материалдары, қосалқы бөлшектер, өндірістік және шаруашылық инвентарьдың өзге де материалдары (материалдар шоттары);
  
• 
  аяқталмаған өндіріс. Оның өзіндік құнына тек шикізат шығындары ғана емес, сонымен бірге еңбек шығындары және жанама үстеме шығыстар да кіреді (негізгі және көмекші өндіріс, меншікті өндірістің шала фабрикаттары шоттары);
  
• 
  дайын өнім және шаруашылық субъектісінің қалыпты қызметі барысында сатуға арналған тауарлар (дайын өнім және тауар шоттары).
  

• 
  Консигнациядағы тауарлар.
  
• 
  Жолдағы тауарлар.
  

1. 
   ТМҚ-ға жатқызылатын тауарлардың санын анықтау;
   
2. 
   ТМҚ-ның өзіндік құнына кіруге тиісті шығындарды анықтау;
   
3. 
   ТМҚ құнын шығысқа жатқызу тәртібін анықтау.
   

1. 
   ТМҚ сатып алуға кеткен шығындар;
   
2. 
   өнімді өндіруге кеткен шығындар
   
3. 
   өзге де шығындар(тмқ‑ны орналасқан жеріне тасымалдау кезінде немесе оларды тиісті жағдайға келтіру барысында пайда болса ғана өнімнің өзіндік құнына кіреді).
   

• 
  өткізу шығыстары;
  
• 
  әкімшілік шығыстар;
  
• 
  өзге де операциялық шығыстар.
  

• 
  арнайы сәйкестік тәсілі;
  
• 
  орташа өлшенген құндық тәсіл;
  
• 
  бірінші тауарлар бағасы арқылы қорларды бағалау тәсілі.
  

Кесте 1.9.1 - Қараша айы бойынша материалды құндылықтардың мөлшері және қозғалысы туралы мәлімет

Сәйкестіктің арнайы тәсілі ТМҚ өзіндік бірлігінің есебін болжайды. Ол көбінесе арнайы тапсырыстар мен жобалар үшін ауысымды және жасамды болып келмейді. Бұл тәсіл партия арқылы қорлар есебін құрастыру мүмкін болғанда қолданылады. Осы мысалда 8100 дана қалдығын болжамданған, 6 кестеде көрсетілген.

Осыдан ай ішіндегі шығындалған материалдар құны 281000 теңге (47500-18500).

Орташа есептелген құн тәсіл. Осы тәсілбарысында материалдық қорлар құны - ай басындағы бар қордың орташа құны және осы айда түскен ТМҚ құны.біздің мысалымызда материал бірлігінің орташа құны 20 теңге 65 тиын (475002300) болады, ай ішінде шығындалған материал 28910 теңге (2300-8100)=1400 20,65.

FIFO тәсілі - бірінші түскен тауар бағасы бойынша қорларды бағалау тәсәлә. Бұл тәсіл болжаумен негізделген, алдымен қорлардың фактілік өз құны шығындалған материалдарға енгізілуі тиіс. Ай аяғында қордың өз құны ақырғы жеткізілген тауарға сәйкес келеді, ал олардың сатылғандары бұрын жеткізілгендерге жатады.

Ай аяғында 8100 бірлік қалдық былай бағаланады: 4 партия 20022 = 4400, 3 партия 60020=12000, 2 партия 100*23=2300.

Қор шығын 1400 (18700) 47500-18700=28800 тең болады.

Қорларды бағалаудың тәсілдерін салыстыру 7 кестеде көрсетілді.
Кесте 1.9.3 - Қорларды бағалаудың тәсілдерін салыстыру

Көрсеткіштер	Сәйкестендірудің арнайы тәсілі	Орташа құн тәсілі	FIFO тәсілі
Үлкен кіріс	30000	30000	30000
Қорлар шығыны бірлік мөлшері құны, теңге	1400 281000	1400 28910	1400 28800
Ай аяғындағы қорлардың қалдығы бірлік мөлшері құны, теңге	8100 18500	8100 18580	8100 18700
Сатудан кіріс	1000	1098	1200

Әр тәсілдің айырмашылықтары мен кемшіліктері бар және ешқайсысы ең қолайлысы және жетік деп қарастырылмайды. Бағаның тәсілін таңдау оның Балансқа, Есепке, қаржылық нәтижелерге, салықтық есепке әсеріне байланысты болады. FIFO тәсілі көбінесе Балансты құру үшін қолайлы, себебі есептік периодтың соңында қорлардың бағасы өтпелі бағаларға жақын болады. Осылайша кәсіпорын активтеріне нақты боп көрінеді. Сонымен қатар, тәсілді таңдау кезде есептелетін салықтың көлеміне жақсы әсер етуін ескеру керек.

Материалдық құндылықтардың барлық түрлері 1300 бөлімшенің активті шоттарында жүргізіледі.

1310 "Шикізат пен материалдар" онда өндірістік процесте одан әрі пайдалануға арналған шикзаттар және материалдар есепке алынады;

1320 "Дайын өнім”, онда дайын және аяқталмаған өнім есепке алынады;

1330 “Тауарллар” онда сатып алынған және қайта сатуға сақталған тауарлардың қлзғалысына байланысты операциялар көрсетіледі;

1340 «Аяқталмаған өндіріс», онда аяқталмаған өндіріс бойынша шығындар есепке алынады;

1350 «өзге қорлар», онда алдыңғы топтарда көрсетілмеген өзге қорлар есепке алынады;

1360 «қорларды есептен шығару бойынша резерв», онда қорлардың құнын сатудың таза құнына дейін төмендетуге арналған резервтерді құруға және қозғалысына байланысты немесе моральдық жағынан ескертуге байланысты есепке алуға жататын қосылған құн салығының сомасын есепке алуға арналған.

Материалдық босалқылардың қозғалысына байланысты барлың операциялар бойынша құжаттар дайындалып, аз данамен шығарылады. Материалдық босалқылардың қабылдануымен байланысты келіп түскен құжаттар (шот-фактуралар, төлем талап тапсыр-малары, тауарлық-көліктік жөнелтпе қағаздары) жабдықтау бөліміне тексеруге және акцептке (төлеуге) қабылдауға беріледі. Бұл жерде оларды келіп түскен жүктерді есепке алатын журналға (ү. №М-1) тіркейді. Бұл журнал қорлардың түсуі мен кіріске енгізілуін бақылауға, сондай-ақ шоттарды төлеу мерзімдерін немесе акцептен бастартуды жедел түрде бақылауға арналған.

Материалдардың қозғалысын есепке алу бойынша төмендегідей типтік құжаттар пайдаланылады.

Ceнім-хат (№ М-2 немесе М-2а үлгілері). Материалдық қорлар-ды қабылдау кезінде лауазымды тұлғаның, субъектінің сенімді өкілінің құқысы бар адамға сенімхатты рәсімдейді. Сенімхатты бухгалтерия рәсімдеп, алушының қолын қойғызып, қолхат алу арқылы береді. №М-2а үлгісін, материалдық құндылықтардың алынғандығы, берілген сенімхаттарды есепке алатын, алдын ала нөмірленген және түптелген Журналға (ү. №М-3) тіркейтін субъектілер қолданады.

Берілген сенімхаттарды есепке алу Журналы (у.№М-3). Берілген сенімхаттар мен оларды алғандығы туралы қолхаттарды тіркеуге қолданылады. (ү.№М-2) сенімхатты пайдаланған кезде оның берілгендігі және алынғандығы сенімхаттың түбіртегіне жазылады. Мұндай жағдайда берілген сенімхаттарды есепке алу Журналы жүргізілмейді.

Kіpіc ордері (ү№М-4) жабдықтаушылардан немесе өткізілгеннен кейін субъектілерге келіп түсетін босалқыларды есепке алуға қолданылады. Босалқылар қоймаға келіп түскен күні материалдық жауапкершілігі бар тұлға кіріс ордерін 1 дана етіп толтырады.

Материалдардың қабылданғаны туралы AKT (ү.№М-7). Жабдықтаушылардың жолдама құжаттарындағы мәліметтерден сандық және сапалық айырмашылықтары бар босалқыларды қабылдау кезінде қолданылады; сондай-ақ құжаттарсыз түскен материалдарды қабылдағанда жасалады.

Материалдың құндылықтардың өндірісте дайындалу, сортталу процесінде жетіспеушілігі мен жоғалуы жөніндегі AKT (ү. №M-7)

Табиғи шығьн нормаларына сәйкес материалдардың жоғалуы туралы АКТ(ү№М-7б). Субъектінің қоймасына жабдықтаушылардан келіп түскен кезде табиғи шығын нормаларына сай қорлардың кемігені анықталса немесе өңделгеннен кейін оларға табиғи шығын нормалары қойылған болса, осы AKT жасалады.

Материалдардың (тауарлардың) бұлінуі, сынуы, қирауы туралы AKT (ү.№М-7в). Кәсіпорында бұлінудің, сынудың, қираудың нәтижесінде арзандауға және шығарылуға тиіс қорлардың (тауарлардың) есебін алу үшін пайдаланылады. Ол 2 дана етіп жасалынады да, қол қойылады. 1-ші дана бухгалтерияға жіберіліп, қорлардың жоғалуына материалдық жауапты кісілерден шығарып тастауға негіз болады, 2-ші данасы бөлімшеде қалады.

Материалды айырбастауға (қосымша босатуға) талап-актсы (ү. №М-10), Бұл құжат қорлардың белгіленген лимиттен артық бо-сатылуын немесе оларды ауыстырылуын есепке алу үшін қолданылады, сондай-ақ қоймадан қорларды шығаруға негіз болып табылады.

Қоймалардан түскен құжаттар жік-жігімен жинақталып, жөнелту қағаздарымен жабдықталып, содан соң олардың деректерін бухгалтериядағы мәліметтерімен салыстырады. Құжаттардың бірінші даналары кейінгі есептік өңдеуге пайдаланылады, ал екінші даналары материалдар сақталатын орындарда қалады, олар құндылықтар топтары және номенклатуралық нөмірлер бойынша орналасады. Олар анықтамалық мақсаттарда және қоймалар мен бухгалтериядағы есеп деректерін салыстырып тексеру үшін пайдаланылады.

1. 
   2 ҚЕХС «Қорлар».
   
2. 
   Тауарлы – материлдық қорлардың жіктелуі.
   
3. 
   Материалдардың түсуін құжаттау және оның тәртібі.
   
4. 
   ТМҚ қозғалысын құжаттау.
   
5. 
   ТМҚ бағалау әдістері.
   
6. 
   ТМҚ түгендеу.