Қазақстанның ірі мемлекет қайраткері, ұлт жанашыры, ел қамқоры, халқымыздың біртуар перзенті

Национальный музей

Республики Казахстан

г. Астана

«Наш новый Казахстан родился под счастливой звездой. Нас всех объединяет и хранит, делает крепче и увереннее великий дух Независимости. Он воплощается в каждом родившемся младенце под ясным, солнечным казахстанским небом, в каждом гражданине нашей страны, в каждой казахстанской семье, в каждом новом построенном доме, городе, ауле и селе. Он крепнет с ростом нашей экономики, с каждым новым индустриальным проектом, с каждой новой магистралью, проложенной на безбрежных просторах нашей Родины, в каждой тонне золотой пшеницы, собранной с наших полей. Независимость выстрадана многими поколениями наших предков, защищавших кровью и потом нашу священную землю. Независимость – непоколебимая решимость каждого гражданина до последней капли крови защищать Казахстан, свой родной дом и Родину, как завещали нам наши героические предки», – эти слова Глава государства Н. А. Назарбаев произнес в своем выступлении на торжественном собрании, посвященном Дню независимости Республики Казахстан 15 декабря 2014 года.

Через изучение истории независимого Казахстана, ее великих и трагических страниц можно формировать патриотизм, понимаемый как любовь к Родине, как гражданская ответственность за ее судьбу. Основой патриотического воспитания является и изучение жизни великих исторических личностей, составляющих гордость страны. Для современного Казахстана такой личностью, безусловно, был Ташенев Жумабек Ахметович. Всестороннее изучение жизни и деятельности Ж. Ташенева нацелено на исследование страниц истории государства.

Фонды Национального музея Республики Казахстан предоставляют уникальную возможность изучения и исследования редких архивных документов и фотоматериалов, экспонатов, которые были безвозмездно переданы потомками Ж. Ташенева – его сыновьями Саяном, Муратом и дочерью Аллой Ташеневыми в ходе акции «Дар Национальному музею Республики Казахстан» в феврале 2015 года.

Организаторы акции обратились с призывом к гражданам страны передать на профессиональное хранение в музей ценные исторические экспонаты и личные вещие известных людей, оставивших о себе память в истории государства. Цель акции «Дар Национальному музею» – обратить внимание общества на сохранение культурного наследия и памяти об известных исторических лицах.

Биография Жумабека Ташенева говорит о таланте и самоотверженности выдающегося общественного деятеля.

Ташенев Жумабек Ахметович родился 20 марта 1915 года в ауле Бабатай Вишневского района Акмолинской области. Окончил строительный техникум, работал землеустроителем.

На политической арене Жумабек Ташенев был всего шесть ярких лет, начиная с 1954 года. В 1955 году, в 40 лет Жумабек Ахметович занял пост председателя Верховного Совета республики. До этого возглавлял Северо-Казахстанскую и Акмолинскую области, был заместителем председателя облисполкома, затем стал председателем, первым секретарем Актюбинского обкома партии. Именно в эти годы состоялась его знаменательная встреча с Никитой Сергеевичем Хрущевым. Самолет первого руководителя страны во время зарубежного визита в Индию приземлился для дозаправки в аэропорту Актюбинска. И Жумабек Ташенев всего лишь за два часа смог ознакомить высокого гостя с социально-экономической жизнью области [1]. С 1960 года – Председатель Совета Министров Казахской ССР.

Между крупными вехами судьбы – работа на различных ответственных должностях в разрезе областей. Талантливый руководитель, глубоко разбиравшийся в вопросах экономики, хорошо знавший психологию людей и уважавший традиции своего народа, Жумабек Ахметович Ташенев к началу 1960-х годов представлял, безусловно, одну из ярких и весомых фигур в руководстве республики [2, с. 40].

В истории Казахстана известен ряд чрезвычайных ситуаций, когда требовалась решительность государственных деятелей для предотвращения посягательств на территориальную целостность государства. Известно, что Никита Хрущев, руководивший Советским Союзом в 1953-1964 годах, намеревался разделить Казахстан на несколько частей. Он планировал передать часть земель Казахстана соседним республикам – Туркменистану, Узбекистану и Российской Федерации. Более того, он успел передать Бостандыкский район Южно-Казахстанской области Узбекистану. Хрущев не собирался прислушиваться к мнению руководителей Казахской ССР, высказавшихся против подобных планов. Следующим его шагом в 1960 году стало требование передачи пяти северных областей Казахстана (Северо-Казахстанской, Кокшетауской, Костанайской, Акмолинской, Павлодарской) в состав Российской Федерации. Жумабек Ташенев, занимавший в тот момент должность Председателя Совета Министров Казахской ССР, довел до сведения Никиты Хрущева то, что данное требование является грубейшим нарушением Конституции СССР и КазССР, противоречит интересам народа, и в случае незаконной передачи земель руководство Казахстана обратится в международные организации. В результате Хрущев был вынужден отступиться от реализации своих замыслов, Жумабек Ташенев был снят с должности и отправлен в Шымкент, где вплоть до выхода на пенсию работал заместителем председателя облисполкома. После выхода на пенсию Жумабек Ахметович продолжает работать сначала заместителем директора института каракулеводства, затем директором Центра научно-технической информации. За плодотворный труд был награжден орденами Ленина, Трудового Красного Знамени, «Знак Почета». Награды хранятся в фондах Национального музея Республики Казахстан.

За годы работы на руководящих должностях Жумабек Ахметович успел многое сделать для своего народа. Так, по инициативе Ж. Ташенева одному из главных проспектов Алматы было присвоено имя выдающегося сына казахского народа – Абая. Ж. Ташенев убедил кремлевских правителей, ссылаясь на то, что в Тбилиси есть проспект Руставели, в Ташкенте – Навои, в Москве – Горького. Этот поступок раскрыл еще одну грань характера Жумабека Ахметовича – его безграничную любовь и трепетное отношение к своему народу.

Жумабек Ахметович приложил немало усилий и для процветания живописной курортной зоны в предгорьях Алатау – Медеу. Строительство спортивного комплекса было начато еще при первом секретаре ЦК КПК Казахской ССР Жумабае Шаяхметове. Ж. Ташенев пригласил Председателя Верховного Совета СССР К. Ворошилова и обосновал свою просьбу о завершении строительства комплекса. Впоследствии были выделены необходимые средства, и Медеу был достроен.

Будучи в высших эшелонах власти республики, Жумабек Ахметович лично добивался присвоения звания Героев Советского Союза Бауыржану Момышулы и Рахимжану Кошкарбаеву. В 1958 году по его инициативе была проведена незабываемая декада союзной республики в Москве. В те дни сразу пяти артистам – Розе Джамановой, Ермеку Серкебаеву, Бибигуль Тулегеновой, Каныбеку Куанышбаеву, Мукану Тулебаеву были присвоены звания народных артистов СССР.

В период хрущевской оттепели, когда началась реабилитация необоснованно репрессированных деятелей национальных республик, Жумабек Ташенев возглавил специальную комиссию по реабилитации жертв массовых сталинских репрессий в республике. Были реабилитированы классики казахской литературы – Беимбет Майлин, Сакен Сейфуллин, Ильяс Жансугуров, а их произведения стали доступны читателям.

Культурные ценности, передаваемые на хранение частными лицами, являются одним из важных источников комплектования музейных фондов. Во многом благодаря именно подобным актам дарения и передачи семейных реликвий ведущие мировые музеи пополнили и обогатили свои музейные коллекции.

Так, переданные в дар музею детьми Жумабека Ташенева ценные артефакты являются свидетелями исторических событий и имеют большую ценность. Среди них – карманные часы, конспекты, ручки, блокноты, печатная машинка, фотографии Ж. Ташенева.

Особую ценность представляет тетрадь с конспектами на 89 страницах. В тетради Жумабек Ахметович конспектировал научные исследования для своей будущей кандидатской диссертации. Кандидатскую диссертацию Ж. Ташенев защитил в 1962 году в Москве.

Работая над кандидатской диссертацией, Ж. Ташенев приобрел в 1960-годы печатную машинку фирмы «Erika», производства ГДР. Сейчас этот экспонат является яркой памятью о его творческой деятельности.

Отрадно, что жизни Ж. Ташенева посвящаются книги, его именем названы улицы в городах Казахстана – Астане, Алматы, Шымкенте, Петропавловске и Кокшетау, школы, открыты памятники.

В Национальном музее Республики Казахстан в экспозиции зала Астаны посредством фотографий и документов освещена деятельность государственного деятеля Ж. Ташенева, отстоявшего территориальную целостность многих областей Казахстана, в том числе и Астаны.

Жумабек Ахметович Ташенев – историческая личность, государственный и общественный деятель, ставший на защиту территориальной целостности Казахстана, народный герой Великой казахской степи, известный своей отвагой, глубиной мышления, дальновидностью и целенаправленной устремленностью, мужеством в отстаивании интересов родной страны. Жумабек Ташенев является для всех нынешних и последующих поколений ярким образцом истинного патриотизма, служения своей Родине, своему народу. И долг ученых заключается в пропаганде подвига Жумабека Ташенева среди молодого поколения страны.

Современные музеи активно работают в поисках новых форм музейной деятельности. И сегодня главными приоритетами деятельности Национального музея Республики Казахстан являются достойное отражение прошлого и настоящего, ставшего фундаментом наших будущих ориентиров, приобщение посетителя к культурному наследию, воспитание патриотизма на примере известных исторических личностей Казахстана.

1. Байгазин М. Жумабек Ташенев – имя в истории страны // Вечерняя Астана / [Электронный ресурс] // Режим доступа: wwww.vechastana.kz.

Астана қ.

1940 жылдардың бас кезінде Оңтүстік Қазақстан облысының Сарыағаш ауданына қарасты Бағыс ауылының жиырма мың гектар жері мен ол кезде Қазақстанға қарайтын Бостандық ауданының бір бөлігі артиллериялық полигон салу үшін КСРО Қорғаныс министрлігінің жарлығымен уақытша Түркістан әскери округінің қарауына берілді. Осы тұста Бағыс ауылы округтің «Туркистанец» қосалқы шаруашылығының құрамына еніп, әскерилер үшін мал және егін шаруашылығымен айналысты (округ 1926 жылдан 1946 жылға дейін САВО (Орталық Азия әскери округі деп аталған). Ал осы Түркістан округінің штабы Ташкентте болды.

Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін елдің әскери қорғаныс саласын дамыту мақсатында республика территориясынан әскери полигондар салу үшін жерлер кесіліп алынып отырған. Ол уақытта Қазақстан КП ОК бюросының келісімінсіз Мәскеудің тапсырмасымен белгілі территорияны, көрсетілген уақытта ауылдардан, малшылардан тазартып қоюға тапсырма берілетін. Бұл тапсырмалар мүлтіксіз орындалуы тиіс еді. Қазақстан жерінің белгілі бір бөлігін әскери мақсатта пайдалануға жеке И.В. Сталиннің өзі қол қоятын. Осындай мәселелерге байланысты сол кезде сұрақ қоюға немесе қарсыласуға ешкімнің дәті бармайтын. Оның себептері де белгілі. Жоғарыда аталған мақсаттармен басшылық Оңтүстік Қазақстан облысының біраз жерлерін сол кезде құрылған әскеи полигонның құрамына алып қойды [1].

Кеңес дәуірінде «халық шаруашылығын оңтайландыру» деген ұранмен, жоғарыда көрсетілген одақтық республикалар арасындағы әкімшілік шекаралар бірнеше рет өзгертілген, яғни одақтық үкімет кейбір территорияларды бір мемлекеттің иелігінен алып, басқа бір мемлекет иелігіне беріп отырды.

КСРО басшысы Н.С. Хрущев Қазақстанның оңтүстік аудандарын бөлшектеуге құлшына кірісті. Сол кезде республиканың жоғары басшылығының шоғырында болған, осы оқиғаның куәгері Әди Шәріпов былай деп еске алады: «1954 жылдың тамыз айының аяғында Қазақстан Коммунистік Партиясы Орталық Комитетіне КОКП Орталық Комитетінен Оңтүстік Қазақстан облысының Бостандық ауданын түгелімен Өзбекстанға беру жөнінде ұсыныс жасаңдар» деген хабар түсті. «Бұл ауданды Өзбекстанға беруге болмайды» деген қарсылық білдіріп, Министрлер Кеңесінің орынбасары М. Бейсебаев қол қойған хат осы күні мұрағаттан табылды [2]. Бұдан кейін де Бостандық ауданын Өзбекстанға беруге қарсылық білдірген хаттар мұрағатта сақтаулы.

Өзбекстанға Бостандық ауданын бермеу жөнінде Қазақ КСР Министрлер Кеңесі төрағасының орынбасары М. Бейсебаевтың 1955 жылы 29 желоқсанда жасаған мәлімдемесі бар. Онда Бостандық ауданын Өзбекстанға берудің мүмкін еместігі туралы 5 түрлі себеп аталған.

Біріншіден, Бостандық ауданы Оңтүстік Қазақстанның ең құрғақ субтропиктік жалғыз ауданы саналатындығы, онда өте қымбат жабайы өсімдіктер өсетіндігі, сондай-ақ 8 мың гектар жаңғақ өсетін жерлердің бар екендігі. Бұл ауданда консерві зауыты салынған. Онда жылына 10 млн. банкі өнім шығарылатындығы. Онымен қоса, осы жерде Шыршық, Бүркіт-Молалы жерлерінде жаңғақ өнімдері шаруашылығы мен орман шаруашылығы құрылған.

Екіншіден, бұл ауданда Шыршық және тағы басқа тау өзендері сарқырап ағады. Бұл Оңтүстік Қазақстанда су электр станциясын салуға мүмкіндік береді.

Үшіншіден, осы ауданның су ресурстарын пайдалана отырып, Келес, Сарыағаш және Қаратас аудандарының ауылшаруашылығын дамыта түсуге мүмкіндіктер бар.

Төртіншіден, ауданда қымбат мрамор өндірісі жолға қойылып, зауыт салынған. Мұнда өндірілген мрамор Мәскеу, Ленинград және одақтас республикаларға тасымалдануда.

Бесіншіден, Бостандық ауданында Шымған санаторийі жұмыс жасайды. Сондай-ақ көмір және мырыш өндірісі бар. Жалпы, жер көлемі 5,6 мың шаршы шақырымды құрайды. Жер көлемі 540 мың гектарды қамтиды. Құрамында 16 колхоз, 2 МТС, 1 мрамор зауыты, 1 консерві комбинаты және басқа да кәсіпорындар бар [3].

Мәскеуден Оңтүстік Қазақстан облысының Бостандық ауданын Өзбекстанға беру жөнінде ұсыныс енгізіңдер деген нұсқау қайта келеді. Осы мәселе бойынша Ж.А. Тәшеневтің төрағалық етуімен арнаулы комиссия құрылады. Оның құрамында М. Бейсебаев, С. Дәуленов, Х. Арыстанбеков, А. Морозов, В. Шереметьев болады. Алайда, Ж.А. Тәшенев төрағалық еткен бұл комиссия Мәскеудің бұл ұсынысын мақұлдамайды. Комиссия мәселені қарастыра келе, «Бостандық ауданының жері мал өсіруге ыңғайлы, құрылыс материалдарын өндіруге, су-энергетикалық қоры мол, қорғасын, көмір және машина жасау өндірістерінің жұмыскерлері демалатын санаторийлер ұйымдастыруға өте қолайлы. Сондықтан бұл ауданды Өзбекстанға беруді тиімсіз санаймыз» деген шешім шығарады.

Жұмабек Ахметұлы Оңтүстік Қазақстан облысындағы Бостандық ауданына іссапармен барғаннан кейін осы өңірдегі маңызды өндірістің бірі мрамор өндіру ісін жандандыру мәселесін шешуді ҚКП Орталық Комитеті Бюросында қарауды ұсынады. Өйткені бұл жерде 600 мың куб метр мрамор қоры болғанымен, 1948 жылдан бері жұмыс істесе де, жылына 350 куб метрі ғана өңделеді екен. Оның себебі, зауыттың материалдық-техникалық базасының нашарлығынан деп түсіндіреді. Бұл құрылыс саласы үшін маңызды материалдың сұранысын өтемейді. Сондықтан шұғыл түрде бұл мәселені қолға алуды ұйғарады [4].

Комиссия шешімі 1955 жылдың 1 маусымында Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің сол кездегі бірінші хатшысы Л.И. Брежневке жіберіледі. Абырой болғанда Л.И. Брежнев Ж.А.Тәшенев төрағалық еткен комиссияның қорытындысына қарсы келмейді. Қайта қолдау білдіріп, «Бостандық ауданы Өзбекстанға берілмесін» деген қаулы қабылдады.

Комиссия Л.И. Брежневтің атына төмендегідей хабар жолдады.

Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің тапсыруы бойынша арнайы құрылған комиссия Бостандық ауданына барып, жергілікті аудан адамдарымен сұхбаттасып, сол жердің жағдайын жете зерттеп, Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетіне арнайы хат түсірді. Оның мазмұны төмендегідей болатын:

1. Бостандық ауданының жері мал өсіруге мәні зор екендігін, құрылыс материалдарын өндіруге, су-энергетикалық қорларының молдығын, қорғасын, көмір және машина жасайтын өндірістердің жұмыскерлері демалатын санаторийлер ұйымдастыруға өте қолайлы екендігін ескеріп, бұл ауданды Өзбекстанға беру өте тиімсіз санаймыз.

2. Оңтүстік Қазақстан облысының Бостандық ауданын Өзбек КСР-іне беру жөніндегі Өзбек КСР-і үкіметінің сұрауын комиссия негізсіз деп есептейді (қол қойған комиссия мүшелері Ж. Тәшенев, М. Бейсебаев, С. Дәуленов, Х. Арыстанбеков, А. Морозов, В. Гогосов, В. Шереметьев. 1 маусым 1955 жыл).

Комиссия қорытындысы Қазақстан Коммунистік партиясы Орталық Комитетінің бюросында арнайы қаралды. Онда мынадай шешім қабылданды:

...1955 жылдың маусымы... Қазақстан Коммунистік партиясы Орталық Комитетінің бюросы қаулы етеді:

1...Бостандық ауданы жерінің мәнін жоғары бағалай келіп, Орталық Комитеттің бюросы Ж. Тәшенев басқарған арнайы комиссияның қорытындысымен келісті. Бостандық ауданын Өзбекстанға бермеу жөнінде қаулы қабылдады. Десек те, республика басшыларының қарсылығына және аудан халқының 80 пайызы қазақтар екендігіне қарамастан, Н.С. Хрущев Бостандық ауданын Өзбекстанға зорлықпен бергізген. Бұл мәселеге қатысты Қазақстанның орталық мұрағатында сақталған құжаттар жеткілікті [5].

Осы жерлердің мәселесін Орталықтың мүддесіне сай шешу үшін Кеңес Одағы Орталық Комитетінің Ауылшаруашылық бөлімінің өкілдері П. Биязев пен КСРО Ауылшаруашылығы министрлігінен Н. Ананьев және К. Корнев 1955 жылы 25 қазанда өз алдына ұсыныс жасаған. Олардың нұсқауы бойынша Шөл даланың жерлерінен тағы Өзбекстанға беру жайлы сөз болды [6]. Бұл арада дәл осы ұсынысқа қазақ басшылары келіспейтіндіктерін айтып, Қазақстан Орталық Комитеті мен Министрлер Кеңесі ортақ мынадай тоқтамға келген:

1) Шөл даладағы ауылшаруашылықты игеруді алтыншы бесжылдықтың жоспарына қосу және Қазақ КСР-дағы колхоздар мен совхоздарда мақта өндіруді дамыту.

2) Кеңес Одағының Ауылшаруашылық министрлігіне 1956 жылдың екінші жартысына дейін Орталық Шөл даланы игеруге жобаны бекітуді жүктеу.

3) Шөл даланы игеруге байланысты ұсынысты дұрыс қабылдамау бұл аудандардағы ауылшаруашылығын дамытуға қиындықтар туғызып отыр [7], делінген.

Қазақстан тарапынан Мәскеуге 1955 жылы 29 желтоқсанда Қазақстан Коммунистік Партиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы Л.И. Брежнев пен Д.А. Қонаев хат жазған. Осы хатқа назар аударсақ, КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының төрағасы жолдас Н.А. Булганинге және КСРО КП ОК Бас хатшысы Н.С. Хрущев жолдасқа Қазақстан КП ОК және Қазақ КСР Министрлер Кеңесі бірнеше рет ақылдаса келіп, Шөл даланың жерлерін мақта және ауыл шаруашылығын дамытуға Оңтүстік Қазақстанды пайдалану үшін өз ұсыныстарын Кеңес Одағы орталық үкіметіне жолдайды. Бұл жерлерде кейінгі жылдары Киров каналы салынғандығы және 60 мың гектар жер Шөл даладан игерілгендігі аталады. Сондай-ақ, осы жерлерден мақта өсіретін колхоздар мен совхоздар бар Ильич, Киров және Қызылқұм әкімшілік аудандары ұйымдастырылған.

Шөл даланың колхоздары мен совхоздарында өсірілетін мақта өнімі Оңтүстік Қазақстанның басқа аудандарының өнімімен салыстырғанда, өте өнімді екендігі баса көрсетіліп, бұл өңірде ауылшаруашылықты дамыту үшін Шөл даланың жерлерін игере түсу қажет делінген. Сонымен қатар, Қазақ КСР-ында мақта өндірудің 1956-1960 жылдарға арналған жоспары жасалған [8].

Енді, дәл осы оқиғаның арасында болған қоғам қайраткері Х. Арыстанбековтің естелігіне назар аударайық:

Бостандық ауданы мен Шөл дала жерлерін Өзбекстан өз құрамына қосып аларда өзбек басшылары барлық айла-шарғыға барған. Тарихқа көз жүгіртсек, жер мәселесі қашанда өзекті болып келген. Мәселен, кеңестік дәуірде әміршіл-әкімшіл басшылар тарапынан қазақ елінің әкімшілік-аумақтық құрылымына ішінара өзгерістер жасалды. Сондай өзгерістердің бірі 1956 жылдың 21 қаңтарында болды. Онда «Қазақ-өзбек шекарасының ішінара өзгерістері туралы» деген қаулымен «Бостандық ауданы және Шөл даланың бірқатар жерлері Өзбек КСР-нің құрамына берілгендігі» жөнінде баяндалады. Бұл арада 1956 жылы 21 қаңтарда Өзбек КСР-і «Бостандық ауданы мен Шөл даланың жерлерінен ішінара өз құрамына қосып алғандығы жөнінде» қаулы қабылдап, Кеңес Одағы Конституциясының 14-бабының «д» тармағына сәйкес өзгерістер енгендігі аталады. Бұл тарихи құжатқа Кеңес Одағы Жоғарғы Кеңесі Төралқасының төрағасы Мәскеуде К. Ворошилов пен хатшысы Н. Пегов қол қойған [10].

Одақтық үкіметтің авторитарлық-волюнтаристік қысымымен Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі 1956 жылғы 21 қаңтарда «Бостандық ауданы мен Бетпақдала жерінің бір бөлігін Қазақ КСР-нің құрамынан Өзбек КСР құрамына беру туралы» қаулы қабылдауға мәжбүр болды. Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің екінші сессиясында Төралқа төрағасы Ж.А. Тәшенов Оңтүстік Қазақстан облысының Бостандық ауданы мен басқа қосымша жерлерді Өзбек КСР-іне беру туралы мәлімдеме жасады. Оңтүстік Қазақстан облысы Мақтаарал, Қызылқұм аудандарынан алынған 329 га жер, сондай-ақ 1936 жылдан өзбек колхоздары мен совхоздары уақытша пайдаланып келген жерлер Өзбекстанға толық берілсін делінген. Орталық және Оңтүстік арналар суаратын далалық жерлерден 95 мың га, Оңтүстік Қазақстан облысы Бостандық ауданы, Жамбыл және Оңтүстік Қазақстан облыстары колхоздары жайылым ретінде пайдаланылатын жерлерінен басқа аумағы берілсін деген қаулыға сол кездегі Қазақ КСР-і Жоғарғы Кеңесі Төралқасының төрағасы Ж. Тәшенов, Министрлер Кеңесінің төрағасы Д.А. Қонаев және КОКП хатшысы Л.И. Брежнев қол қойды.

Жалпы, кеңестік заманда Өзбекстанға Орталықтың күштеуімен берілген жерлердің бірқатарын Д.А. Қонаев Н.С. Хрущев биліктен кеткеннен кейін қайтарып алған болатын. Ол жайында өз естеліктерінде қайраткер бұл жерлерді сақтап қалу мен қайтарып алу оңай шаруа болмағанын жазған. Демек, ел мен жер үшін күрестер жүргізіп, қажырлы еңбек еткен қоғам қайраткері өз заманының көрнекті тұлғасы болғандығы даусыз [11].

Ж. Тәшенев жолдастың баяндамасынан кейін депутат И.Ю. Юсупов сөз алады.

Қазақ ақыны Жамбыл Жабаевтың халықтар достығын мадақтауға арналған өлеңінің бір шумағын келтіреді. И. Юсупов сөзінің соңында қазақ жерлерінің Өзбекстанға берілуін шын ниетімен құптайтынын айта келіп, депутаттар да қолдайтынына сенім білдіреді.

Сөзінің соңында бұл ұсынысты қолдайтынын білдірді (депутаттар оның сөзінің соңында ду қол шапалақтады).

Оңтүстік Қазақстан облысы Георгиев сайлау округынан сайланған депутат И.С. Волощук та Кеңес өкіметінің ұлт саясатын мадақтап, қазақ пен өзбек халықтарының ғасырларға созылған достығын, жердің Өзбекстанға беру экономикалық қажеттіліктен туындағанын, бұл жерлердің картаға қараса да, Ташкент облысына сұғына кіріп жатқанын, тіпті сол табиғи аймақтың жалғасы іспетті екенін айта келіп, ұсынысты қолдайтынын білдірді.

Демек, мына құжаттан көріп отырғанымыздай, Кремль басшысы Н.С. Хрущев 1956 жылы Қазақстанның Бостандық ауданы мен 500 мың гектарға жуық жерін Өзбекстанға беруге мәжбүр етті. Қазақстан депутаттары жер беруді қолдап, түгел дауыс берді. Ешбір халық қалаулысы қарсы сөз айта алмаған. Ж. Тәшенев республика Жоғарғы Кеңесінің басшысы ретінде қаулыға қол қояды. Ресми құжатта депутаттар «қолдады, қуаттады, бірін-бірі құттықтады» деп жазылғанымен, қандай қазақ жерінің бір бөлігін өз қолдарымен басқа республикаға беріп жатса, қуана қойсын. Амал жоқ, күштінің алдында бас ию деп білгеніміз жөн. Ал Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі сессиясының стенографиялық есебінде жазылғандардың бәрі кеңестік идеологияның сол кезеңдегі көзбояушылығы деп ұғынуымыз керек.

Қазақтың жерін Өзбекстанға бepiп жатқанда, қазаққа басу сөз айтып, өз абыройын билікке сатқандар аз болған жоқ. Бұған қазақтың танымал ақыны Мұхтар Шахановтың мына естелігі дәлел бола алады:

«Оңтүстік Қазақстанда газетте қызметте жүргенде, редактор шақырып алып, Қазақстанның үш ауданын Өзбекстанға берілуіне байланысты осы оқиғаны қостап, өлең жазу керектігін айтты. «Газеттің алғашқы бетіне айқайлатып тұрып береміз, соған орын қалдырып отырмыз» дейді. Бірақ мен жазудан бас тарттым, аудандарды беруге қарсылығымды айттым. Редактор табан астында Жұмабек Еділбаев деген ақынды шақыртты. Оған: «Үш ауданымызды туысқан халыққа сыйлап жатырмыз. Соған байланысты өлең керек», - деп еді, ол қанша жол қажеттігін сұрап алып, таңертеңгі тоғызда тапсыратынын айтып, қуана басып шығып кетті. Сосын редакторым маған бұрылып: «Міне, ақын деген осындай болуы керек», - дейді. Кейін Шәмші Қалдаяқов екеуміз сол үш ауданды араладық. Сонда жұрттың көбі Ж. Еділбаев ақын туралы өте ыңғайсыз пікір білдірді. Ұлттық мүддеге қарсы шыққандарға сол кезден жаным қас еді, әлі сол бағытымнан тайған жоқпын», [13] - деп ашына жазады.

Бұған өзбек елінің көрнекті мемлекет қайраткері Нуриддин Акрамович Мухитдиновтың (1917 жылы туған) кітабын оқығанда көз жеткізуге болады. Ол Бостандық ауданы мен Шөл даланың бір бөлігі Өзбекстанға берілгенде, Өзбекстан Коммунистік партиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы қызметінде болатын.

Кезінде Киров ауданының жүзім кеңшарының директоры Молчанов деген орыс азаматы ауданды Өзбекстанға беруге қарсы шыққан. Ол:

«Социалистік құрылыстарды алғашқы болып салғандар кімдер еді, ағайындар! Атап айтқанда, мынау Киров каналы. Құрылысқа қатысқан қаншама қазақтар қырылып қалды, ойлансаңдаршы! Құлазыған қу даланы суландырды. Егін егіп, жемісін жей бастағанда, басқа біреудің қолына өтуі кім-кімнің де болса қабырғасын қайыстырады ғой. Мұндағы әр жұмыс, еңбек орнында қазақтардың маңдай тері төгілген.

Мектеп, аурухана салынды. Қызыл бұрыштар жасалды. Мен орыс адамымын. Былайша айтқанда, маған бәрібір. Ал еңбек адамы, әрі басшы ретінде айтарым - қазақтардың бұл мекенге істеген еңбегін көз алдыма елестетсем, оларға жаным ашиды. Жалпы, мен бұл жерді Өзбекстанға беруге қарсымын. Неге десеңіз, бұл жердің иесі де, гүлдендірген де, суландырған да жергілікті қазақтар», [14] - депті.

Н.С. Хрущев Өзбекстанға қазақ жерлерін алып бергенде, өзбек халқына жаны ашып, оның аз жерін Қазақстанның есебінен кеңейтейін деген ойы болған жоқ. Оның көкейін тескен мақта болатын. Қайткен күнде мақта өнімін көбейтіп, КСРО-ның жеңіл өнеркәсібін дамыту, Ресейдің орталығындағы тоқыма фабрикаларын мақтамен молынан және үздіксіз жабдықтауға қол жеткізу еді. Сөйтіп, тоқыма өнімдері мен киім-кешек шығарудан әлемде жетекші елдердің қатарына қосылу болды. Ал жер дауы, екі ұлт арасында реніш тууы, ұлтаралық қатынастардың шиеленісуі мүмкін-ау деген мәселе Н.С. Хрущевті ойландырған да жоқ.