«Биология»

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

«Биология» пәнінен  

 

тоқсандық жиынтық бағалау спецификациясы  

 

9-сынып 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Нұр-Сұлтан, 2019

2 

МАЗМҰНЫ 

1.  Тоқсан бойынша жиынтық бағалаудың мақсаты ............................................................... 3 

2.  Тоқсан бойынша жиынтық бағалаудың мазмұнын анықтайтын құжаттар ...................... 3 

3. «Биология» пәні бойынша күтілетін нәтижелер .................................................................... 3 

4. «Биология» пәні бойынша ойлау дағдыларының деңгейі ................................................... 4 

5. Ойлау дағдыларының деңгейіне байланысты тексерілетін мақсаттарды тоқсандарға бөлу

 

5 

6. Жиынтық бағалауды өткізу ережесі ........................................................................................ 5 

7.  Модерация және балл қою ...................................................................................................... 5 

1-ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ СПЕЦИФИКАЦИЯСЫ ...................... 6 

2-ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ СПЕЦИФИКАЦИЯСЫ .................... 15 

3-ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ СПЕЦИФИКАЦИЯСЫ ......................... 24 

4-ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ СПЕЦИФИКАЦИЯСЫ ......................... 33 

 

 

 

3 

1.  Тоқсан бойынша жиынтық бағалаудың мақсаты 

 

Тоқсандық  жиынтық  бағалау  оқу  бағдарламасы  мен  оқу  жоспарының  мазмұнына 

сәйкес, оқушылардың тоқсан барысында меңгерген білім, білік және дағдыларды анықтауға 

бағытталған.  

Тоқсандық  жиынтық  бағалау  күтілетін  нәтижелерді  және  оқу  жоспарында 

жоспарланған оқу мақсаттарына жету деңгейін тексереді.  

 

2.  Тоқсан бойынша жиынтық бағалаудың мазмұнын анықтайтын құжаттар 

Негізгі  орта  білім  беру  деңгейінің  7-9  сыныптарына  арналған  «Биология»  пәнінен 

жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы 

 

3. «Биология» пәні бойынша күтілетін нәтижелер 

Білу: 

-  бастапқы биологиялық ұғымдарды;  

-  заманауи өмірдегі жаратылыстану ғылымының мәнін;  

-  негізгі биологиялық теориялар мен заңдардың мәнін;  

-  атақты  ғалымдардың  жаратылыстану  ғылымдарының  қалыптасуы  мен  дамуына 

қосқан үлесін;  

-  практикалық  және  эксперименттік  жұмыстарды  орындау  барысында  қауіпсіздік 

техникасының ережелерін;  

-  микробиология, молекулалық, жасушалық биология негіздерін; 

-   өсімдіктер  және  жануарлар  ағзаларының  ішкі  ортасы  мен  мүшелер  жүйесінің 

компоненттерін;  

-  өсімдіктердің және жануарлардың негізгі топтарын;  

-  тірі ағзалардың адам және табиғи кешен үшін маңызын;  

-  эволюциялық дамудың негізі мен заңдылықтарын;  

-  сұрыптау әдістерін; биогеоценоздар мен агроценоздардың құрылымын;  

-  тірі ағзаларға қоршаған орта факторларының әсерін; 

-  адам іс-әрекетінің қоршаған ортаға әсерін біледі. 

Түсіну: 

-  микробиологияның  медицинадағы,  ауыл  шаруашылығындағы  және  өнеркәсіптегі 

маңызын;  

-  жасушалардағы молекулалар және органоидтар деңгейінде жүретін процестерді;  

-  өсімдік  және  жануарлар  ағзаларының  ішкі  ортасы  мен  мүшелер  жүйесінің 

функцияларын, 

-  өсімдік пен жануарлардың негізгі топтарының жіктелу қағидаттарын;  

-  метаболизм процестерін;  

-  жаһандық және жергілікті экологиялық проблемаларды түсінеді. 

Қолдану: 

-  тірі және өлі табиғаттағы объектілерді, процестер мен құбылыстарды сипаттау үшін 

негізгі биологиялық ұғымдар мен терминдерді;  

-  тәжірибелік-эксперименттік және зерттеу жұмыстарын қауiпсiз жүргізу әдістерін;  

-  қолданбалы  және  оқу  тапсырмаларын    шешу,  практикалық  және  зертханалық 

жұмыстарды орындау барысында биологияның заңдары мен формулаларын;  

-  нәтижелерді  ұсынуда  графикалық  тәсілдерді,  өлшем  бірліктердің  Халықаралық 

жүйесін;  

-  алынған білімдерін  физикалық және химиялық құбылыстардың  жүру  жағдайларын 

және процестерді түсіндіруге;  

-  ағзалардың  әртүрлі  топтарын  сипаттаған  кезде  бинарлық  номенклатураны 

қолданады. 

 

4 

Талдау: 

-  ғылыми-жаратылыстану эксперименті нәтижесінде алынған деректерді;  

-  графиктік және кестелік нысанда берілген ақпаратты;  

-  адам  ағзасының  химиялық  құрамын  және  оның  дұрыс  жұмыс  істеуі  үшін 

микроэлементтер мен макроэлементтердің маңызын;  

-  биологиялық процестер мен құбылыстардың заңдылықтарын;  

-  тірі ағзалардың мүшелер жүйесінің құрылысы мен функциясын; 

-   трансгендік технологияларды қолдануға байланысты проблемаларды; 

-   биогеоценоздағы заттар айналымының процестерін талдайды. 

Жинақтау: 

-  кесте,  сызбанұсқа,  хабарлама,  баяндама,  таныстырылым  түрінде  көрсету  үшін 

жинақталған және өңделген деректерді, ақпараттарды;  

-  гипотеза,  дәлел  және  түсініктеме  жасауға  арналған  ғылыми  модельдерді  және 

дәлелдемелерді;  

-  эксперимент және зерттеулер жүргізу жоспарын жинақтайды. 

Бағалау: 

-  жасалған  эксперименттің  нәтижелерін,  зертханалық  жұмыстарды  жүргізу  кезіндегі 

тәуекелдерді; 

-   түрлі  физикалық  және  химиялық  процестердің  адамның  тыныс-тіршілігі  мен 

қоршаған ортаға әсерін;  

-  табиғи биогеоценоздар мен агроценоздардың жағдайын;  

-  өнеркәсіптің технологиялық қағидаттарының тірі табиғат компоненттері арасындағы 

тепе-теңдікті сақтауға әсерін;  

-  пайдалы  қазбалар  мен  табиғи  ресурстарды  дұрыс  пайдаланудың  маңыздылығын 

бағалайды. 

 

4. «Биология» пәні бойынша ойлау дағдыларының деңгейі 

 

Ойлау 

дағдыларының 

деңгейі 

Сипаттама 

Тапсырмалар 

түрлері 

Білу және түсіну 

-  тірі табиғаттың негізгі 

патшылықтары ағзаларының көбеюі мен 

дамуы, экожүйе, биоалуантүрлілік туралы 

білім жүйесін асыру, қоршаған ортаны 

қорғау саласындағы практикалық іс-

шараларға қатысу қажет екенін біледі; 

-  табиғи биологиялық құбылыстар 

мен үдерістердің мәнін, адам қызметінің 

өсімдіктер мен жануарлар әлеміне, 

сонымен қатар адамның денсаулығына 

әсерін, оқушыларға экологиялық жағдайды 

бағалау және тірі әлемге құндылық деп 

қарау қажеттілігін түсінеді. 

КТБ-Көп таңдауы 

бар тапсырмалар 

ҚЖ - Қысқа 

жауапты қажет 

ететін тапсырмалар 

 

Қолдану 

-  органикалық дүниенің 

көптүрлілігін, тірі ағзалардың түрлі 

топтарының ұйымдастырылу және қызмет 

ету ерекшеліктерін, адамның қоршаған 

ортаға және тірі дүниеге әсер ету салдарын, 

оған ұқыпты қарау, биологиялық 

білімдерін практикада қолдануға, қоршаған 

ҚЖ - Қысқа 

жауапты қажет 

ететін тапсырмалар 

ТЖ - Толық 

жауапты қажет 

ететін тапсырмалар 

5 

ортаны қорғау саласындағы практикалық 

іс-шараларға қатысуға ұмтылады. 

Жоғары деңгей 

дағдылары 

-  эксперимент жүргізу үшін 

зертханалық жабдықты пайдаланады;  

-  табиғи биологиялық құбылыстар, 

үдерістер, заңдар мен заңдылықтардың 

мәнін түсіну үшін зерттеу жұмысын 

жүргізеді;  

-  ақпараттық-коммуникативтік 

технологияларды пайдаланады. 

ҚЖ - Қысқа 

жауапты қажет 

ететін тапсырмалар 

ТЖ - Толық 

жауапты қажет 

ететін тапсырмалар 

 

5. Ойлау дағдыларының деңгейіне байланысты тексерілетін мақсаттарды тоқсандарға 

бөлу 

 

Тоқсан 

Білу және түсіну 

Қолдану 

Жоғары деңгей 

дағдылары 

I 

25% 

38% 

37% 

II 

28% 

36% 

36% 

III 

38% 

54% 

8% 

IV 

28% 

64% 

8% 

Барлығы 

30% 

48% 

22% 

 

6. Жиынтық бағалауды өткізу ережесі 

Тоқсан  бойынша  жиынтық  бағалау  кезінде  кабинетіңіздегі  көмек  ретінде  қолдануға 

мүмкін болатын кез келген көрнекі құралдарды: диаграммалар, кестелер, постерлер, плакаттар 

немесе карталарды жауып қойыңыз.  

Тоқсан  бойынша  жиынтық  бағалау  басталмас  бұрын  алғашқы  бетінде  жазылған 

нұсқауды  оқыңыз  және  білім  алушыларға  жұмыстың  орындалуына  бөлінген  уақытты 

хабарлаңыз. Білім алушыларға жұмыс барысында бір-бірімен сөйлесулеріне болмайтындығын 

ескертіңіз.  Нұсқаулықпен  таныстырып  болғаннан  кейін  білім  алушыларға  тоқсан  бойынша 

жиынтық  бағалау  басталғанға  дейін  түсінбеген  сұрақтарын  қоюға  болатындығы  туралы 

айтыңыз.   

Білім  алушылардың  жұмысты  өздігінен  орындап  жатқандығына,  жұмысты  орындау 

барысында  көмек  беретін  қосымша  ресурстарды,  мысалы:  сөздіктер  немесе  калькуляторлар 

(спецификацияда  рұқсат  берілген  жағдайлардан  басқа  уақытта)  пайдалануларына 

жәнеолардың  бір-біріне  көмектесулеріне,  көшіріп  алуларына  және  сөйлесулеріне 

мүмкіндіктерінің жоқ екендігіне көз жеткізіңіз. 

Білім  алушыларға  дұрыс  емес  жауапты  өшіргішпен  өшірудің  орнына,  қарындашпен 

сызып қоюды ұсыныңыз. 

Жұмыс барысында нұсқаулыққа немесе жұмыстың ұзақтығына қатысты білім алушылар 

тарапынан  қойылған  сұрақтарға  жауап  беруге  болады.  Жекелеген  білім  алушыларға  көмек 

беруге  негізделген  кез  келген  ақпаратты  оқуға,  айтуға,  өзгертіп  айтуға  немесе  көрсетуге  

тыйым салынады.  

Жиынтық  бағалау  аяқталғаннан  кейін  білім  алушылардан  жұмыстарын  тоқтатып, 

қалам/қарындаштарын партаның үстіне қоюларын өтініңіз. 

 

7.  Модерация және балл қою 

Барлық  мұғалімдер  балл  қою  кестесінің  бірдей  нұсқасын  қолданады.  Модерация 

үдерісінде бірыңғай балл қою кестесінен ауытқушылықты болдырмау үшін жұмыс үлгілерін 

балл қою кестесіне сәйкес тексеру қажет. 

 

6 

1-ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ СПЕЦИФИКАЦИЯСЫ 

1-тоқсанның жиынтық бағалауына шолу  

 

Ұзақтығы – 40 минут 

Балл саны – 30  

 

Тапсырмалар түрлері: 

 

КТБ-Көп таңдауы бар тапсырмалар 

ҚЖ- Қысқа жауапты қажет ететін тапсырмалар 

ТЖ -Толық жауапты қажет ететін тапсырмалар 

 

Жиынтық бағалаудың құрылымы 

 

Аталған  нұсқа  көп  таңдауы  бар,  қысқа  және  толық  жауапты  қажет  ететін  15 

тапсырмадан тұрады.  

Көп  таңдауы  бар  сұрақтарда  білім  алушылар  берілген  жауап  нұсқаларынан  дұрысын 

таңдайды. 

 Білім  алушы    қысқа  жауапты  қажет  ететін  сұрақтарға  сөз  немесе  қысқа  сөйлемдер 

түрінде  жауап береді.  

Толық  жауапты  қажет  ететін  сұрақтарға  толық  жауап  беруі  қажет.  Тапсырма  бірнеше 

құрылымдық  бөлімдерден/сұрақтардан  тұруы  мүмкін.  Тапсырмаларда  суреттер,  кестелер, 

сызбанұсқалар ұсынылған. 

 

 

1-тоқсан бойынша жиынтық бағалау сипаттамасы 

Бөлім 

Тексерілетін оқу мақсаты 

Ойлау 

дағдыларыны

ң деңгейі 

Тапсырм

а саны* 

Тапсы

рма 

№* 

Тапсы

рма 

түрі* 

Орындау 

уақыты, 

мин* 

Балл* 

Бөлім 

бойынш

а балл 

саны 

9.1А 

Жасушалық 

биология  

 

9.4.2.1 

Өсімдік 

және 

жануар 

жасушаларының  негізгі  бөліктерінің 

құрылысы мен қызметін түсіндіру 

Білу және 

түсіну 

1 

1 

 

 

ҚЖ 

3 

2 

4 

9.4.2.2  Микрофотографияны  қолданып, 

жасушалардың 

сызықтық 

ұлғаюын 

есептеу  

Қолдану 

1 

2 

ТЖ 

3 

2 

9.1В  

Тірі 

ағзалардың 

көп 

түрлілігі. 

Биосфера 

және 

экожүйе 

 

9.1.1.1 Әр түрлі түрлерді сипаттауда 

бинарлы номенклатураны қолдану 

Қолдану 

1 

3 

КЖ 

1 

1 

9 

9.1.1.2 Өсімдіктер мен жануарлардың 

түрлерін ерекшелік белгілері бойынша 

танып білу (анықтағыш бойынша) 

Қолдану 

1 

4 

ТЖ 

3 

2 

9.3.1.1 Популяция өсімінің 

экспоненциалдық және сигмоидтік 

үлгілерінің қисық сызықтарының 

графиктерін талдау 

Жоғары деңгей 

дағдылары 

1 

5 

ТЖ 

3 

2 

9.3.1.3 Энергия, биомасса және сандар 

пирамидаларын салыстыру 

Қолдану 

1 

6 

ТЖ 

2 

2 

9.3.1.4 Азот пен көміртектің  

табиғаттағы айналымының сызбасын 

құру 

Жоғары деңгей 

дағдылары 

1 

7 

ҚЖ 

3 

2 

9.1D  

Адам 

қызметінің 

қоршаған 

ортаға әсері 

 

9.3.2.2  Пестицидтерді пайдаланудың 

қоршаған орта мен адам денсаулығына 

әсерін түсіндіру 

Қолдану 

2 

8,9 

ҚЖ 

4 

3 

7 

9.3.2.3 - Парниктік эффектінің тірі 

ағзаларға әсерін түсіндіру 

Білу және 

түсіну 

1 

10 

ҚЖ 

3 

2 

9.3.2.4 - Озон қабатының бұзылуының 

себептері мен салдарын түсіндіру 

Білу және 

түсіну 

1 

11 

ТЖ 

3 

2 

8 

9.1E  

Қоректену 

 

9.1.2.2 Ас қорыту үдерісіндегі 

органикалық заттар мен сәйкес 

ферменттердің арасындағы байланысты 

орнату 

Жоғары деңгей 

дағдылары  

1 

 

 

12 

ҚЖ 

1 

1 

5 

9.1.2.4 Өттің әсерінен майлардың 

эмульгациялануы  үдерісін  зерттеу  

Жоғары деңгей 

дағдылары  

 

 

ҚЖ 

3 

2 

9.4.1.1.Ферменттер механизмін оқып 

тану 

Білу және 

түсіну 

 

КТБ 

1 

2 

9.1.2.3 Ферменттердің белсенділігіне әр 

түрлі жағдайлардың (температура, pH) 

әсерін зерттеу 

 Жоғары 

деңгей 

дағдылары  

 

9.1F  

Заттардың  

тасымалдан

уы 

 

9.1.3.1 Активті және  пассивті  

тасымалдарды салыстыру 

Қолдану 

1 

13 

ҚЖ 

3 

2 

5 

9.1.3.2  Өсімдіктердегі  транспирация  

үдерісінің мәнін түсіндіру 

Қолдану 

1 

14 

ҚЖ 

1 

1 

9.1.3.4  Сыртқы  факторлардың  флоэма 

арқылы 

заттардың 

тасымалдануына 

әсерін зерттеу 

Білу және 

түсіну 

1 

15 

ТЖ 

2 

2 

Барлығы 

 

 

 

40  

30 

30 

Ескерту: * - өзгеріс енгізуге болатын бөлімдер 

9 

Тапсырмалар мен балл қою кестесінің үлгісі 

«Биология» пәнінен  1-тоқсанға арналған жиынтық бағалау тапсырмалары 

 

1.  Суретте өсімдік жасушасы бейнеленген. 

 

(а) Cуреттте 1, 5 сандармен белгіленген органоидтарды атаңыз. 

1 __________________________________________________________________________ 

5 __________________________________________________________________________ 

[1]  

(b) Суретте 4 санымен берілген органоидтың қызметін сипаттаңыз.  

 [1] 

2.  Суретте митохондрияның микросуреті көрсетілген.  

 

Митохондрия  5000  есе  ұлғайтылған.  Суреттегі  X  және  Y 

нүктелерінің арақашықтығы арқылы оның ұзындығын өлшеңіз.  

Митохондрияның нақты өлшемін есептеңіз.  

__________________________________________________ 

__________________________________________________ 

__________________________________________________ 

__________________________________________________ 

__________________________________________________ 

__________________________________________________   

__________________________________________________  

 

Жауап _____________________мкм. 

[2] 

 

3.  Cуретте Panthera Leo Leo– бербериялық арыстан көрсетілген.  

 

(а) 

Осы 

арыстанның 

туысының 

атауын 

жазыңыз. 

Туыс_____________________________ 

Түр Panthera Leo Leo– бербериялық арыстан. 

[1] 

 

 

 

4.  Суретте  буынаяқтылар  типінің  бунақденелілер  класының  өкілі  -  балауса  барылдауық 

қоңыз көрсетілген.   

Қоңыздың  буынаяқтылар  типіне  және  бунақденелілер 

класына жататын белгілерін сипаттаңыз.  

_________________________________________ 

_________________________________________ 

_________________________________________ 

_________________________________________ 

_______________________________________[2]  

 

 

10 

5.  Төмендегі қисықтарда популяцияның өсу қисығының екі типі берілген. 

 

А                                                                                 В 

В қисық сызықта көрсетілген популяцияның өсуін талдаңыз. 

[2]  

Биомасса пирамидасы әр трофикалық деңгейдің  биомассын көрсетеді.  

Биомасса  пирамидасы      қандай  жағдайда  төңкерілген  болуы 

мүмкін екендігін түсіндіріңіз. 

____________________________________________________ 

____________________________________________________ 

____________________________________________________ 

____________________________________________________ 

____________________________________________________ 

____________________________________________________ 

__________________________________________________ [2]  

 

 

 

7.  Табиғаттағы  азот  айналымының  сызбасын  құрыңыз.  Тірек  сөздер:  атмосферадағы  азот, 

нитраттар,  өсімдіктердегі  нәруыздар,  жануарлардағы  нәруыз  бен  несепнәр,  азотфиксация, 

денитрификация, аммонификация, микроорганизмдер.  

[2] 

 

8.  Диаграммада 1963-2002 жылдар аласындағы КСРО (ашық түсті бағандар) және Ресейдегі 

мұнай өндірісі көрсетілген. 

 

Мұнай өндірісінің қоршаған ортаға тигізетін әсерін түсіндіріңіз. 

[1] 

 

9.  Кәдімгі  сұңқар  –  Қазақстанда  мекендейтін  құс.  Ол  басқа  құстармен  қоректенеді,  ал 

өсімдіктермен  қоректенбейді.  Оның  қорегі  болып  табылатын  көптеген  құстар  өзендердің 

жағасында  тіршілік  етеді  және  балықпен  қоректенеді.  Өзенге  фермалардан  аз  мөлшерде 

қалдық су төгілді. 

11 

(а)  Кәдімгі  сұңқардың  кейбіреулерінен  фермаларда  қолданылатын  химиялық 

пестицидтер табылды.  

Бұл жағдайдың қалай орын алғанын түсіндіріңіз.  

[2]  

(b) Қолданылған пестицидтің әсерінен кәдімгі сұңқарлардың жұмыртқа қабығының 

әдеттегіден едәуір жұқаруына әкелді.   

 

Оның кәдімгі сұңқарлар санының азаюына қалай әсер ететінін түсіндіріңіз.  

[1]  

10.  Суретте парниктік эффекттің сызбасы берілген.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Парниктік эффекттің тірі ағзаларға тигізетін 

салдарын сипаттаңыз. 

 [2]   

 

11.  Суретте озон қабатының бұзылу үдерісі көрсетілген.  

Озон қабатының бұзылуының экологиялық салдарын түсіндіріңіз. 

_____________________________________________________ 

_____________________________________________________  

_____________________________________________________ 

____________________________________________________[2]   

 

 

 

12.  Ферме

́нттер  - биологиялық катализаторлар. 

 

(а) Суретті пайдаланып ферменттің жұмыс жасау механизмін сипаттаңыз. 

 

[1]  

(b) Ауыз қуысында сілекей ферменті көмегімен ыдырай бастайтын затты көрсетіңіз.  

A)  пептид 

B)  крахмал 

C)  липид 

D)  ақуыз 

[1] 

12 

13. Өттің ағза үшін, әсіресе асқорыту жүйесінің жұмысы үшін маңызы өте зор.  

 

Ыдыс жуғыш сұйықтықтар өттің қызметіне негізделіп жасалған. Олардың құрамында 

көп мөлшерде тұздар болады. Оның себебі неде?  

[2] 

14. Суретте жасуша мембранасы арқылы заттардың тасымалдану сызбасы берілген.  

 

 

А және С бөліктеріндегі заттардың тасымалының айырмашылықтарын сипаттаңыз. 

[2] 

15. Суретте жапырақтың ішкі құрылысы берілген.  

 

 

(a) Бұл сызбада 7 санымен таңбаланған бағдаршалармен қандай процесс көрсетілген? 

[1]   

(b) Суретте флоэмадағы сахароза концентрациясының  24 сағат аралығындағы өзгерісі 

көрсетілген. 

 

Жапырақтағы сахароза концентрациясының тәуліктің жарық және қараңғы бөлігіндегі 

өзгерістерінің себебін түсіндіріңіз.  

[2]  

13