«Биология»

Барлығы 

 

 

 

 

40  

30 

30 

Ескерту: * - өзгеріс енгізуге болатын бөлімдер 

27 

Тапсырмалар мен балл қою кестесінің үлгісі 

«Биология» пәні бойынша 3-тоқсанға арналған жиынтық бағалау тапсырмалары 

 

1.  Төмендегі  графикте  спортшылардың  қол  жаттығуларын  жасау  кезіндегі  бұлшықеттегі 

гликоген мөлшері берілген.  

 

 

(а)  Графиктегі  мәліметтерді  пайдалана  отырып  А  және  В  спортшыларының  жаттығу 

жасау  қарқындылығының  бұлшықеттегі  гликоген  мөлшерінің  өзгерісіне  қандай  әсері 

бар екендігі туралы  қорытынды жасаңыз. 

 [1] 

 

(b)  Жаттығу  жасау  аралықтарындағы  уақыттың  қол  бұлшықетінің  төзімділігіне  әсері 

қандай екендігін болжаңыз. 

 [1] 

 

2.  Төмендегі 2.1 суретінде ДНҚ молекуласының бөлігі көрсетілген.  

 

 

 

(а)  ДНҚ  молекуласының  құрылымдық  бөліктері  фосфор  қышқылының  қалдығы  мен 

дезоксирибозаны суретке белгілеп көрсетіңіз.  

[2] 

(b) Бос бөліктерге комплементарлы азотты негіздерді толықтырыңыз. 

[1] 

 

3.  Жасушалық циклдің интерфазасындағы ДНҚның екі еселенуі жүретін кезеңді атаңыз 

 [1] 

 

4.  Төмендегі 4.1 суретінде жасушалық циклдің сызбасы берілген. 

28 

 

(а)  4.1  суретіндегі  сызбаға  интерфазаның  G1және  G2  кезеңдерін  тиісті  әріптерді 

пайдалана отырып белгілеңіз. 

[1] 

(b) Интерфаза кезеңін неліктен дайындық кезеңі деп атайтындығын түсіндіріңіз. 

 [1] 

 

5.  Төмендегі суретте сарымсақтың тамырының ұшында белсенді бөлініп жатқан жасушалар 

көрсетілген. 

 

 

 (а) 5.1 суретінде көрсетілген жасушалардың бөліну типін анықтаңыз. 

 [1] 

 

(b) Жасуша бөлінуі кезіндегі профазада болатын өзгерістерді сипаттаңыз. 

[2] 

 

6.  Суретте жасушаның мейоздық бөлінуі берілген.  

 

 

Суреттегі ақпаратты пайдаланып мейоз кезеңін анықтаңыз. 

 [1] 

 

7.  Мейоз  нәтижесінде  4  жасуша  түзілсе,  митоз  нәтижесінде  2  жасуша  түзіледі.  Мейоз 

нәтижесінде  түзілген  жасушалардың  митоздық  жолмен  бөлінген  жасушалардан  жоғарыда 

аталғаннан басқа 2 айырмашылығын салыстырыңыз. 

1_______________________________________________________________________________

2_______________________________________________________________________________ 

[2] 

 

29 

8.  Мендельдің 1-заңын тұжырымдаңыз. 

[1] 

 

9.  Төмендегі  сызбада  бұршақ  тұқымының  сыртқы  пішініне  жауапты  доминантты  және 

рецессивті аллельді гендері көрсетілген. Олар S және s деп белгіленген. 

 

(а) Сызбаны пайдалана отырып, аллель терминіне анықтама беріңіз. 

_________________________________________________________________________[1] 

(b) а және b әріптерінің тұсына тиісті ұғымдарды жазу арқылы сызбаны толықтырыңыз 

[2] 

 

10.  Толымды  және  толымсыз  доминаттылықты  салыстырыңыз.  Бір  ұқсастық  пен  бір 

айырмашылықты көрсетіңіз. 

Ұқсастығы 

________________________________________________________________________________ 

Айырмашылық 

________________________________________________________________________________ 

[2] 

 

11.  Болашақ  ағзаның  жынысы  ұрықтану  кезінде  анықталады.  Ол  зиготадағы  хромосома 

жиынтығына  байланысты.  Төмендегі  бос  орынға  сүтқоректілердің  жынысын  анықтаудағы 

хромосомалардың рөлін түсіндіретін сызбаны көрсетіңіз. 

[2] 

 

12.  Сызбада  АВО  қан  топтары  жүйесінің  тұқым  қуалауы  көрсетілген.  Генеологиялық 

шежіреде кейбір адамдардың қан топтары берілген.  

 

30 

(а)  Сызбаны  және    I 

A 

,  I 

B 

,  I 

0

  символдарын  пайдалана  отырып  2  және  4  индивидтің 

фенотипі мен генотипін анықтап, жауабын кестеге толтырыңыз.  

Индивид 

Фенотип 

Генотип 

2 

 

 

4 

 

 

[2] 

(b) Сызбада көрсетілген шежіреде неше ұрпақ берілгенін анықтаңыз 

________________________________________________________________________[1] 

 

13.  ДНҚ-ға талдау жасау арқылы баланың ата-анасын дәл анықтай алатын әдісті анықтаңыз. 

A) Популяциялық әдіс 

B) Биохимиялық әдіс 

C) Онтогенетикалық әдіс 

D) Генеологиялық  әдіс 

[1] 

14.  Төмендегі  суретте  адамға  қажетті  инсулин  гормонын  өндірудің  кейбір  сатылары 

берілген.  

 

(a)  Суретте  көрсетілген  құрылымның  атауларын  қандай  әріптермен  көрсете  отырып 

кестені толтырыңыз.  

Құрылым 

Таңбалануы 

Бактерия 

 

Инсулин гені 

 

Плазмида 

 

 [3] 

 

15.  Тағам өнеркәсібіндегі биотехнологиялық жолмен алынған өнімдерге мысал келтіріңіз. 

________________________________________________________________________________ 

_____________________________________________________________________________ [1] 

31 

Балл қою кестесі 

№ 

Жауап 

Балл 

Қосымша 

ақпарат 

1(a) 

А спортшысында гликоген мөлшері жоғары/ 

В спортшысында гликоген мөлшері төмен 

Графиктегі сандарды көрсету/А жоғары/В төмен 

1 

 

1(b) 

Үздіксіз жаттығу жасау бұлшықеттің қажуына әкеледі 

Бұлшықетке үздіксіз оттегі қажет 

1 

 

2(a) 

 

2 

Әрбір дұрыс 

көрсетілген 

бөлікке 1 балл 

2 (b) 

T-A       

G-C 

1 

 

3 

S/синтетикалық 

1 

 

4 (а) 

 

1 

 

4 (b) 

Жасушаның бөлінуі жүрмейді/биосинтез қарқынды 

жүреді/органоидтардың екі еселенуі жүреді 

1 

 

5 (а) 

митоз 

1 

 

5 (b) 

Ядро қабықшасы\ядрошық жойылады 

Хромосомалар жуандап, қысқарады 

Хроматидтер центромерлер арқылы байланысады 

Бөліну шүйкесі пайда болады 

2 

Кез келген 

екеуі 

қабылданады 

6 

Анафаза 1 

1 

 

7 

Мейоз: кроссинговер/гентикалық рекомбинация/ 

хромосома саны гаплоидты. 

Митоз:Генетикалық біркелкілік/ хромосома саны 

диплоидты  

2 

Кез келген 

екеуі 

қабылданады 

8 

Біркелкілік заңы бойынша әртүрлі таза сұрыптарға 

(линия) жататын және бір-бірінен альтернативті жұп 

белгінің тек біреуінен ғана айырмашылығы бар 

гомозиготалы ағзаларды шағылыстыру кезінде бірінші 

ұрпақ фенотипі және генотипі бойынша бірдей болады. 

Ұрпақ ата-аналардың тек біреуінің белгілеріне ғана 

ұқсайды. 

1 

Тұжырымның 

мағынасына 

сай басқа 

жауап 

нұсқасы 

қабылданады 

9 (a) 

Гомологтық  хромосомалардың бірдей  үлескісінде 

орналасқан геннің әртүрлі күйі 

1 

 

9 (b) 

а – гетерозигота 

2 

 

32 

b– кедір-бұдырлы бұршақ 

10 

Ұқсастық – аллельді гендердің әрекеттесуі 

Айырмашылық  –  толық  доминанттылықта  аллельді  жұп 

геннің біреуі басымдылық көрсетеді/ 

Толымсыз  доминанттылықта    -  тұқым  қуалаудың  аралық 

сипаты орын алады 

2 

 

11 

Аналық ХХ аталық ХУ гаметалар дұрыс көрсетілген 

Зиготаның түзілуі көрсетілген 

2 

 

12 (а)      

 

2 

Әрбір дұрыс 

баған  1 балл 

12 (b) 

3 

1 

 

13 

В 

1 

 

14 

Құрылым 

Таңбалануы 

Бактерия 

Е 

Инсулин гені  С 

Плазмида 

D 

 

3 

 

15 

Нан, арақ-шарап алу, сүт өнімдері  мысалдары 

1 

 

Барлығы 

30 

 

33 

4-ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ СПЕЦИФИКАЦИЯСЫ 

4 -тоқсан бойынша жиынтық бағалауға шолу 

 

Ұзақтығы – 40 минут 

Балл саны – 30  

Тапсырмалар түрлері: 

 

КТБ- Көп таңдауы бар тапсырмалар 

ҚЖ- Қысқа жауапты қажет ететін тапсырмалар 

ТЖ -Толық жауапты қажет ететін тапсырмалар 

 

Жиынтық бағалаудың құрылымы 

 

Аталған  нұсқа  көп  таңдауы  бар,  қысқа  және  толық  жауапты  қажет  ететін  15 

тапсырмадан тұрады.  

Көп  таңдауы  бар  сұрақтарда  білім  алушылар  берілген  жауап  нұсқаларынан  дұрысын 

таңдайды. 

 Білім  алушы    қысқа  жауапты  қажет  ететін  сұрақтарға  сөз  немесе  қысқа  сөйлемдер 

түрінде  жауап береді.  

Толық  жауапты  қажет  ететін  сұрақтарға  толық  жауап  беруі  қажет.  Тапсырма  бірнеше 

құрылымдық  бөлімдерден/сұрақтардан  тұруы  мүмкін.  Тапсырмаларда  суреттер,  кестелер, 

сызбанұсқалар ұсынылған. 

 

34 

4-тоқсан бойынша жиынтық бағалау сипаттамасы 

Бөлім 

Тексерілетін оқу мақсаты 

Ойлау 

дағдыларының 

деңгейі 

Тапсырма 

саны* 

Тапсырма 

№* 

Тапсырма 

түрі* 

Орындау 

уақыты, 

мин* 

Балл* 

Бөлім 

бойынша 

балл 

саны 

9.4А 

Көбею 

9.2.1.1 

Адамның 

жыныс 

жүйесінің 

құрылысын 

сипаттау 

Қолдану 

1 

1 

ҚЖ 

7 

5 

16 

9.2.1.2  Аталық  және  аналық 

жыныс 

жасушаларының 

құрылысын зерттеу 

Жоғары деңгей 

дағдылары 

1 

2 

ҚЖ 

ТЖ 

4 

3 

9.2.1.3  Жыныстық  жетілу 

кезеңіндегі  екінші  реттік 

жыныстық 

белгілердің 

дамуын сипаттау 

Қолдану 

1 

3 

ҚЖ 

2 

2 

9.2.1.4    Менструалдық  цикл 

мен 

экстроген 

және 

прогестеронның 

маңызын 

сипаттау 

Қолдану 

2 

4,5 

ҚЖ,ТЖ 

5 

 

4 

9.2.1.5 

Контрацепцияның 

маңызы 

мен 

түрлерін 

түсіндіру 

Қолдану 

1 

6 

ТЖ 

2 

1 

9.2.1.6  Жыныстық  жолмен 

таралатын 

аурулардың 

салдары  мен  алдын  алу 

шараларын түсіндіру 

Қолдану 

1 

7 

ТЖ 

1 

1 

 

9.4В 

Өсу және даму 

9.2.3.1 Ұрықтың дамуындағы 

плацентаның 

маңызын 

түсіндіру 

Қолдану 

1 

8 

ТЖ 

3 

3 

5 

9.2.3.3 

Адам 

ұрығының 

дамуына 

шылым 

шегу, 

алкоголь 

мен 

басқа 

есірткілер  әсерінің  салдарын 

Қолдану 

1 

9 

ТЖ 

3 

2 

35 

түсіндіру 

9.4СЭволюциялық 

даму 

9.2.5.1  К.  Линней  мен  Ж.Б. 

Ламарк  еңбектерінің  негізгі 

қағидаларын оқып зерттеу 

Білу және 

түсіну 

1 

10 

ТЖ 

2 

1 

9 

9.2.5.3 

Эволюцияның 

қозғаушы 

күштерін 

сипаттау; 

Білу және 

түсіну 

1 

11 

ТЖ 

3 

2 

9.2.5.4 

Ағзалардың 

бейімделудегі 

табиғи 

сұрыпталудың 

рөлін 

сипаттау 

Қолдану 

1 

12 

ТЖ 

3 

2 

9.2.5.5  Түрдің  құрылымы 

мен критерийлерін сипаттау 

Білу және 

түсіну 

1 

13 

КТБ 

1 

1 

9.2.5.6  Түр  түзілу  үдерісін 

түсіндіру 

Қолдану 

1 

14 

ҚЖ 

3 

2 

9.2.5.7  Жердегі  тіршіліктің 

дамуының  негізгі  кезеңдерін 

оқып-білу 

әртүрлілігін 

сипаттау 

Білу және 

түсіну 

1 

15 

ҚЖ 

1 

1 

Барлығы 

 

 

 

 

40 

30 

30 

Ескерту: * - өзгеріс енгізуге болатын бөлімдер 

36 

Тапсырмалар мен балл қою кестесінің үлгісі 

«Биология» пәні бойынша 4-тоқсанға арналған жиынтық бағалау тапсырмалары 

 

1.  Төмендегі суретте әйелдің жыныс мүшелер жүйесі берілген.  

 

Сурет 1.1.  

(а) А және В әріптерімен белгіленген құрылымдарды  атаңыз. 

А________________________________________________________________________ 

B_________________________________________________________________________ 

[2] 

 

(b)  Төменде  берілген  үдерістер  жүретін  бөліктерді  1.1.  суретінен  тиісті  әріптермен 

белгілеп, көрсетіңіз.  

(i) ұрықтану жүреді  - F   

(ii) гаметалар түзіледі - G 

(iii) эстроген түзіледі - О 

[3] 

 

2.  Төмендегі    суретте  сканерлеуші  микроскоп  астындағы  аналық  және  аталық  жыныс 

жасушаларының микрофотографиясы берілген.  

 

 

 

(а)  Суретті  пайдалана  отырып  аталық  гаметалардың  аналық  гаметамен 

салыстырғандағы көзге көрініп тұрған 2 айырмашылығын көрсетіңіз. 

1_________________________________________________________________________

2_________________________________________________________________________ 

[2] 

 

(b) Сперматозоидтың атқаратын қызметіне сәйкес құрылыс ерекшелігін сипаттаңыз. 

_________________________________________________________________________[1] 

3.  Жасөспірімдердің  жыныстық  жетілу  кезінде  гормондардың  әсерінен  екінші  реттік 

жыныстық белгілер дамиды. 

Қыз балалардың екінші реттік жыныстық белгілеріне мысал келтіріңіз. 

[2] 

 

37 

4.  Менструалдық  цикл  әйел  ағзасындағы  қалыпты  үрдістердің  біріне  жатады.  Төмендегі 

суретте менструалды цикл кезіндегі қандағы гормондардың өзгерісі көрсетілген.  

 

(а) цикл кезіндегі Х және Y әріптерімен көрсетілген кезеңдерді атаңыз. 

[1]  

 

(b) Эстроген гормонының фолликула ынталандырушы гормонға (ФЫГ) тигізетін әсерін 

көрсетіңіз. 

[1] 

 

5.  Прогестерон гормонының қызметін сипаттаңыз 

 [2] 

 

6.  Мүшеқап  жоспарланбаған  жүктіліктен  сақтайтын  барьерлі  контрацептив  түріне  жатады. 

Мүшеқапты пайдаланудың жоғарыда аталғаннан басқа бір артықшылығын атаңыз. 

[1] 

 

7.  Жыныстық жолмен таралатын аурулардың  cалдарын атаңыз. 

[1] 

8.  Суретте жатырдағы ұрықтың дамуы бейнеленген.  

 

(а) L әрпімен белгіленген бөлімді атаңыз. 

[1]  

(b) Плацентаның қорғаныштық және гормоналды қызметін сипаттаңыз. 

[2] 

  

9.  Нашақорлық  тек  жасөспірімдер,  ересектер  ғана  емес,  жүкті  әйелдердің  де  дерті  болуда. 

Есірткі заттарының ұрықтың дамуына  тигізетін 2 кері әсерін түсіндіріңіз.

 

1_________________________________________________________________________ 

2_________________________________________________________________________ 

[2]  

38 

 

10.  Чарльз  Дарвин  «Табиғи  сұрыптау»  теориясымен  әйгілі  болды.  Жан  Батист  Ламарк 

өзгеше  идеяның-  өсімдіктер  мен  жануарлардың  қажеттілігіне  қарай  өз  ерекшеліктерін 

дамыта  алатындығын  айтты.  Ламарк  теориясын  қандай  тәжірибе  немесе  фактілер  арқылы 

теріске шығаруға болатындығын болжаңыз.  

[1]  

 

11.  Тұқым  қуалайтын  өзгергіштік  -  эволюцияның  негізгі  қозғаушы  күштерінің  біріне 

жатады. Өзгергіштіктің бұл түрінің эволюциядағы маңызын атаңыз. 

[2]  

 

12.  Табиғи сұрыпталу қалай жүзеге асатындығын сипаттаңыз.  

[2] 

 

13.  Төмендегі  жауаптардың  ішінен  түрді  анықтау  үшін  тек  морфологиялық  критерийді 

пайдалану неліктен шынайы нәтижеге жеткізбейтіндігін анықтайтын жауапты белгілеңіз 

A) Егіз түрлердің болуы 

B) Түрлер популяцияларға жіктеледі 

C) Түрлер өзара шағылысады 

D) Жақын түрлер әртүрлі ареалдарда таралуы мүмкін 

[1] 

 

 

14.  Түрдің  түзілу  механизмдері  мен  сипаттамалары  арасындағы  сәйкестікті  анықтаңыз. 

Жауабыңды төмендегі жауап кестесіне толтырыңыз. 

 

 

Географиялық 

 

Экологиялық 

A. 

 

Түрдің таралу ареалының кеңеюі 

B. 

 

Түрдің таралу ареалының өзгеріссіз қалуы 

C. 

 

Солтүстік және Балтық теңіздерінде шағалалардың екі 

түрінің пайда болуы 

D. 

 

Ареалдағы жаңадан мекен ету ортасының пайда болуы 

E. 

 

Алабұғалар популяциясында  уылдырық шашу мерзімі 

өзгеше даралардың болуы 

 

Жауап кестесі 

Географиялық   

Экологиялық 

 

[2] 

 

15.  Жердегі тіршіліктің дамуы кезіндегі оқиғалардың реттілігін анықтаңыз 

1.  адамның пайда болуы 

2.  кайнозой дәуірі 

3.  мезозой дәуірі 

4.  палеозой дәуірі 

5.  архей және протерозой дәуірлері 

_____________________________________________________________________________[1] 

39 

Балл қою кестесі 

№ 

Жауап  

Балл 

Қосымша 

ақпарат 

1(а) 

Жатыр мойны 

 Қынап 

1 

1 

 

1 (b) 

(і) жатыр мойнының кез-келген жері 

(іі) жұмыртқа бездерінің кез-келгені 

(ііі) жұмыртқа бездерінің кез-келгені 

1 

1 

1 

 

2 (а) 

Мөлшері кішкентай 

Құйрығының болуы 

1 

1 

 

2 (b) 

Акросома /құйрығындағы митохондрия 

1 

 

3(а) 

Сүт безі/етеккір 

2 

 

4(а) 

Х – овуляция 

Y – жаңа циклдің басталуы 

1 

 

4 (b) 

Эстрогеннің көп бөлінуі ФЫГ тежейді 

1 

 

5 

жатырдың қалыңдауына әсер етеді 

жатыр безінің белсенділігін реттейді. 

Гипофиздан ЛГ және ФЫГ  бөлінуін тоқтатады 

2 

Кез-келген 2 

дұрыс 

тұжырым 

6 

Жыныстық жолмен таралатын аурулардан сақтайды 

1 

 

7 

Жыныс мүшелері мен басқа мүшелерге әсері/ бедеулік/ 

туылған нәрестеге әсер етуі/ өлі тууы 

1 

Кез келген 

бірі аталса 

қабылданады 

8 (a) 

Кіндік бау 

1 

 

8 (b) 

Қорғаныштық – ұрыққы анасының антиденелерін 

өткізеді/иммунды конфликтінің болмауын қамтамасыз 

етеді 

Гомоналды – хорионды гонадотропин гомоны бөлінеді 

2 

 

9 

Ұрықтың жетілмеуі 

Салмақтың аз болуы 

Психологиялық ауытқушылық 

Қантамыр жүйесінің ауруларының дамуы 

2 

Басқа да 

дұрыс 

жауаптар 

қабылданады 

10 

Құйрығы кесілген тышқандардан құйрығы ұзын 

тышқандар туады/фактілерге кез-келген дәлелді ой 

жатады 

1 

 

11 

Гендік аппараттағы өзгеріс жеке даралар арасындағы 

алуандылыққа әкеледі, бұл өзгергіштік эволюциялық 

үрдіске материал болады 

2 

 

12 

Бір түрге жататын даралар арасындағы өзгергіштіктің 

пайда болуы 

қоршаған ортаға  жақсы бейімделген даралар тірі қалады 

Бейімделушілігі жоғары даралардың 

гендер/аллельдердегі белгілері тұқым қуалайды 

2 

 

13 

А 

1 

 

14 

Географиялық А,С 

Экологиялық В,D, E 

1 

1 

 

15 

5,4,3,2,1 

1 

 

Барлығы 

30