Дейді мемлекеттік

«Қазақстанның білім беру ісінің үздігі», А. Байтұрсынов атындағы «Саңлақ автор» медалінің, «Құрметті журналист» атағының иегері, екі университеттің құрметті профессоры, Қарқаралы ауданының құрметті азаматы журналистік еңбек жолын аудандық газеттен бастаған. Осыдан 23 жыл бұрын Қарағандыда журналистика бөлімін ашу идеясы қалай туды деген сауалымызға профессор былай жауап берді:

– Тәуелсіздікке қолымыз жеткен соң елі­міздің солтүстік, орталық аймақтарында журналист мамандығына деген сұраныстың күрт артқанын аңғарып, облыстық «Орта­лық Қазақстан» газеті бетінде мәселе кө­тер­дім. Менің ұсынысымды ҚарМУ-дің рек­торы Жамбыл Ақылбаев қолдап, әуелі бө­лімше, сосын кафедра құрылды. Сол кез­дері бірге қызмет еткен әріптестерімнің екеуі қазір ғылым докторы, төртеуі ғылым кандидаты.

Одан кейінгі әңгіме жақсы дәстүрдің теріскейде жалғасу төңірегінде өрбіді.

– Солтүстік Қазақстан университетінің ректоры Ғалымқайыр Мүтанов деген жанып тұрған жас басшы менің Алаш тарихын, абайтану саласын, қазақ мәдениеті мен әдебиетін зерттеген еңбектерімді білгеннен кейін Мағжанның туған еліне шақырды. «Солтүстікке келіңіз. Қазақша мамандық ашайық, тіл үйретейік. Пәтерден қам жемеңіз», деген інілік ілтипат танытты. 2001 жылы журналистика бөлімін, көп ұзамай магистратура ашу мүмкіндігіне ие болдық, – деп өткенді еске алады Зарқын Сыздықұлы.

Осы уақыт ішінде 80-ге жуық жас ма­ман қанат қағыпты. Мұның сыртын­да 12 журналистика магистрі бар. «Сол­түс­тік Қазақстан», «Қызылжар нұры» газет­терінде, «Қазақстан-Петропавл», «МТРК» телеарналарында қызмет ететін жастардың бәрі – осы өңірдің түлектері. Сырттан ке­ліп жатқан ешкім жоқ. Сол кездегі есеп бойынша облыстық бұқаралық ақпарат құралдарына 50 журналист қажет болса, әлі 30 маман жетіспейді. Себебі, осында білім алған жас­тар­дың алды кәсіби жағынан әбден шыңдалып, бүгінде Астана мен Алматыны былай қойғанда, шетелдерде өнімді еңбек етіп жүр. Зақаңның ендігі ойы – аудандық газеттерге мамандар әзірлеу. Ол үшін, біріншіден, журналистер дайындауға бөлінетін грант мөлшерін көбейтсе, екіншіден, аудан әкімдері мен қалталы азаматтар бір-екеуінің оқу ақысын төлеп, көмектессе, артық болмас еді, дейді. Өйткені, барлық аудандарда қазақша газеттер жарық көргенімен, сапасы сын көтермейді. Білікті кадрлар тапшы.

З.Тайшыбай кезінде «Абайтанудың ре­во­­люцияға дейінгі кейбір қайнар-көз­дері» деген тақырыпта кандидаттық диссертация қорғаған болатын. Кейін осы тақырыпты кеңейтіп, нәтижесінде «Абай және баспасөз», «Абайтану арнасында» атты екі монография жарық көрді. «Мағжанның Қызылжары» деген зерттеу еңбегі екі рет басылды. Алаштың айбынды ақынын ХХ ғасырдың басындағы қазақ баспасөзінің негізін қалаушылардың бірі екені бұлтартпас айғақтармен дәлелденді. «Мағжан Қызылжардан неге кетті?» деген сауалдың жауабын тауып, шындықтың бетін ашты. Облыстық мұрағаттан қолтаңбасын алғаш тауып, жариялады.

СҚМУ-дегі бастауыш «Қазақ тілі қоға­мына жетекшілік ететін ғалым осында ғы­лыми орталық ашып, қазақ тілінде оқы­ты­латын мамандықтарға қамқоршы-кеңесші болу міндетін абыроймен атқарып келеді.

– Әрнәрсе салыстырумен бағаланады. Белгілі бір кезеңмен, нақты жағдаймен салыстырмай, «толады» десем, алар асуды алдық, енді жетеді, дейміз бе? «Толмайды» десем, біздің жоғымызды кім түгендеп береді? Қоғам мүшелерінің әрқайсысы өз үлесін қосып, уақыт талабына, талғамына сай болса екен деймін. Әуелде тіл мәселесін жеңіл шаруа көріп, жақсы заңның талабын бұлжытпай орындасақ, төрт-бес жылда бәрі орнына келеді дедік. Олай болмай шықты. Бұйрық-жарлыққа көне қоймайтын, жібектен жұмсақ, құрыштан қатты, алуға арзан, беруге қымбат сыры жұмбақ сананың астарындағы бейсананы өзгерту оңай емес. Әрине, он жыл бұрынғыдан ілгеріміз. Бірақ қол шапалақтауға ертерек. Жақсылықты, үлкен олжаны ертеңнен күтетін тәубешіл халықпыз ғой, шыдайық. Істеймін дегенге жұмыс көп, іс басындағылар аянып жатқан жоқ.

Зақаң – Қазақ хандығының тарихы, оның ішінде Абылай хан өміріне қатыс­ты тың дүниелер ұсынған зерделі зерттеу­ші­лердің бірі. Абылай тақырыбын терең зерттеумен өткен ғасырдың 70-ші жылдарынан бастап айналысқан. Қай мәселеде де әуелі дерек қоры жетімді болуы шарт. Оның ғылым саласындағы басты ұстанымы – осы. Соңғы он жыл бедерінде Абылай хан тақырыбына 130 баспа табақтай ең­бек арнаған. «Елдің зияткерлік әлеуеті» деген арнайы бағдарлама бойынша екі рет мемлекеттік бюджет есебінен қаржы­ланатын ғылыми-зерттеу жобасын жеңіп алған. «Қазақстанның баянды дамуының негізі ретінде ұлттық идеяны қалыптастыру аясында абылайтанудың тарихнамалық және тарихи проблемалары» тақырыбы негізінде 600-ден аса мұрағат құжаттарына түсінік беріп, тұңғыш рет қазақшалаған. «Абылай хан» ғылыми еңбегі 10 мың данамен таралған. «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасы аясында «Қазақтың ханы – Абылай» атты қос томдығы 80 баспа табақпен шыққан. Мұндағы 250 құжат тұңғыш рет ғылыми айналымға қосылған.