Ежелгі дәуірдегі тәрбиелік ойлар
«Диуани хикмат» («Ақыл-ой кітабы»): Мақсаты – толымды тұлғаны тәрбиелеу
жүктеу/скачать 248,37 Kb.
|
Ежелгі дәуірдегі тәрбиелік ойлар
Документ, d29bd0b0d0b7d0b0d29b-d399d0b4d0b5d0b1d0b8d0b5d182d196 5d0bad0bb
| «Диуани хикмат» («Ақыл-ой кітабы»): Мақсаты – толымды тұлғаны тәрбиелеу
Қожа Ахмет Ясауи «Диуани хикметте» «Аллаға жақындай түсу үшін» әрбір адам өзінің өмір жолында төрт басқыштан өтуі керектігін айтады. Біріншісі – шариғат. «Шариғат» – ислам діні қағидалары мен шарттарын тақуалықпен мүлтіксіз орындауды әрі құдайға құлшылық жасауды талап етеді. Екіншісі, «тариқат» – дін ғұламаларына шәкірт болып, жалған дүниенің түрлі ләззаттарынан бас тарту, Аллаға деген сүйіспеншілікті арттыра түсу болып табылады. Бұл басқыш сопылықтың негізгі идеясын, мұрат-мақсатын аңғартып тұр. Үшіншісі, «мағрифат» негізінен дін жолын танып-білу сатысы деуге болады. Бұл басқыштың негізгі талабы – күллі дүниедегі болмыс-тіршіліктің негізі «бір Алла» екенін танып-білу, түсіну. Төртіншісі, «хақиқат» («фано») – Аллаға жақындап, оны танып-білудің ең жоғары басқышы. Сопылық түсінік бойынша, «шариғатсыз» «тариқат», «тариқатсыз» «мағрифат», «мағрифатсыз» «хақиқат» болуы мүмкін емес. Бұлардың бірі екіншісіне өту үшін қажетті басқыш болып табылады.
Мұсылман әлемінде аты әйгілі, орта ғасырлық сопылық әдебиеттің ірі өкілі, Қожа Ахмет Ясауи артына мәні өшпестей аса елеулі мұра қалдырды. Оның «Диуани Хикмет» атты екі әлемнің де мән-жайын сипаттайтын туындысы адамгершілік, имандылық, әділдік, инабаттылық тәрізді күрделі мәселелерді сипатттап ашып көрсетуге арналған. Бұл дүниедегі адамдар арасындағы әр алуан қарым-қатынас: мансап пен байлық, билік, кедейлік пен қанағатшылдық, нәпсі мен тәубашылдық, Хаққа сыйыну секілді түйінді жәйттер дін талабы тұрғысынан сарапталады. Бұл дүниенің баянсыздығы мен мен ол дүниенің бақилығын салыстыра отырып, қанағат, адамгершілк, мейірім-шапағат, адалдық, ізеттілік жайында сөз қозғайды. Қайда жүрсең көңіл жұмсақ, сыпайы болғыл, Көре қалсаң мүсәпірді сырлас болғыл Махшар күні тәңірге жақын болғыл, Менменсіген халайықтан қаштым, міне. Ахмет Йассауидің «Даналық кітабында» қанағат сезімін үлкен философиялық категория ретінде қарастырады. Ақын қанағатсыз жандарды, яғни нәпсісін тыя алмаған адамдарды тойымсыз итке, не ұлып қайтқан итке теңейді. Қанағат жайындағы мұндай теңеу мен түсінік кейбір қазақ ақындарының жырларынан өзінің дәстүр жалғасын тапты. Ахмет Йассауи нәпсі қүмарлықты, көрсеқызарлықты, құлқын-құмарлықты адам табиғатына жат қасиеттер ретінде сипаттап көрсетеді. «Диуани хикметте» адамға қажетті қанағат сезіміне мән беріліп, нәпсіні тыя білу мұсылмандықтың басты шарттарының бірі екендігін ақын оқырманға қайта-қайта ескертіп отырады. ҚОРЫТЫНДЫ Орхон-Енисей жазу ескерткіштері, Қорқыт ата тағылымдары түркі тектес халықтардың алғашқы педагогикалық ой-пікірлерінің мазмұнын құрайды, өйткені оларда қоғамдық-саяси, діни және мифтік идеялармен қатар тұлғаның адамгершілік тұрғыдан қалыптасуы мен үйлесімді дамуын көздейтін құнды педагогикалық көзқарастар анық байқалады. әл-Фарабидің, Ж.Баласағұнидің, М.Қашқаридің еңбектерінде педагогикалық ұғымдардың анықталуы, тәрбие мақсатының тұжырымдалуы, тәрбие теориясы мен дидактиканың басты мәселелерінің ашып көрсетілуі, ұстаз тұлғасының айқындалуы және ізгілендіру идеясының негізделуі олардың тәлім-тәрбиелік идеяларын қазіргі қазақ педагогика ғылымының қайнар көздері ретінде анықтауға тұжырымдамалық негіз болды. әл-Фарабидің, Ж.Баласағұнидің және М.Қашқаридің педагогикалық теорияларында тәрбие мен оқыту, білім беру мәселелері өзара тығыз байланыста қарастырылады. Мұның өзі ғұламалардың адам тәрбиесі жөніндегі ілімдерінің ғылыми үндестігін, мазмұндық ықпалдастығын білдіреді. Бекіту сұрақтары және тапсырмалар Орхон-Енисей жазбаларында не туралы жазылған? Оның қазіргі таңдағы маңызы қандай? Қорқыт шығармаларының негізгі желісі қандай тақырыпқа арналды? Әл-Фараби атап көрсеткен адамға қажет он қасиет: талдау жасау Ибн Сина және салауатты өмір салты: бүгінгі күнмен байланысы, оның өзектілігі жөнінде әңгімелеу Ж.Баласағұнның бала тәрбиесіне байланысты ата-аналарға берген ақыл-кеңестері: талдау жасай отырып, ойтүйін әзірлеу Қ.А.Яссауи шығармалары бойынша глоссари құрастыру және ондағы айтылған ұғымдарға талдау жасау. жүктеу/скачать 248,37 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|