Естузейінінің

Мен сөйлеу тобының логоапедттері мен тәрбиешілеріне барлық жас топтары бойынша фонематикалық есту және есту зейінін дамыту бойынша жұмыстарды, 2 кіші топтан бастауды ұсынамын

1. Сөйлеу (сөз ) емес дыбыстары арқылы есту зейінін дамыту (музыкалық ойыншықтар,әр түрлі шуылдар)

2. Дауысқа,сөзге зейіінін арттыру у яғни есту сөйлеуді дамыту; . Сөйлеуді дамытуда толық есту қабілеті өте маңызды фактор болып табылады. Атап айтқанда бала естудің көмегімен қоршаған ортадағы сөзді қабылдайды,өзінің дыбыстануына бақылау жасау өте маңызды..

Материалдарды іріктеуде жүйелілікке көңіл аудардым: басында есту зейінін дамтуды, яғни дыбыс жиілігі қасиетіне тән сөзбен айтылмайтын дыбыстарды ажыратуды; Артынан есту сөйлеуді дамыту бойынша яғни балалардың, үлкенкендердің дауыстарын ажырата білу,айтып тұрған сөйлемнің мағынасын түсіне білу;..

Бірінші ойындарда- 1,2 кіші топтағы балалармен жүргізетін сабақтарда музыкалық ойыншықтар материалдары бойынша бірінші рет дөрекі дифференциялауды қалыптастыра бастадым яғни ойыншықтардың қатты дыбысталуы бойынша жұмыс жүргізуді оййластырдым.

а) Балаларға таныс 2 музыкалық ойыншықты алдым : сырнай мен барабан «Ненің дыбыстайтынын тап» ойынын өткіздім. Әрбір ойынды тосынсый күтіп тұр.. Мысалы, біреу терезені қақты. Терезе алдында әдемі себет тұр. Онда сырнай мен барабан жатыр. Карлсон ұшып келіп балаларға қалдырып кетті. Балалар себеттен ойыншықтарды алып қарайды,аттарын атайды,дыбыс шығаруын бақылайды, балаларға осы ойыншықтармен ойнауларына мүмкіндік беремін. Сонсоң ойыншықтарды перденің артында тығып қойам , дыбыс шығарам. Балалар мен қандай ойыншықпен ойнағанымды атаулары керек. Егерде бала атай алмаса,ол дыбыс берген ойыншықты көрсету керек.

Дыбыс беруден айырмашылықтары бар 2 басқа музыкалық ойыншықтармен ұқсас жұмыс істеуді жалғастырамын, Балалар 2 музыкалық дыбыс шығаратын ойыншықтардың ойнын естіп бір-бірінен ажырата білуді үйренгеннен соң мен жұмысты күрделендіре бастаймын.

Сұрақтар – Фил немен ойнады?

-Не естідің ? және т.б.

В) Келесі жұмыстың мақсаты- 2 музыкалық ойыншықта жадында сақтау

Есту зейінін дамыту бойынша материалдың бірте-бірте берілуіне талап етеді . Әрбір сабақта дыбыстарды ести білуді меңгеруді қалыптастырдым, олардың дауыстарын ,ойыншықтардың дыбыс шығаруын есте сақтауды үйрендім.

д)Әрбір ойыншық өз дыбысын шығарады:

барабан –бом-бом-бом

сырнай – ду-ду-ду

қоңырау-динь-динь-диннь

сылдырмақ— так-так-так

дабыл- бряк-бряк-бряк

Балалар менімен бірге соқпақ жолмен жүріп келеді, ал жолда оларға керемет оқиға кездеседлі. Малақай жатыр,оның астында сурет- барабан, себетше суретпен - бұл- сырнай,біресе құс тың тұмсығы суретті ұстап тұр-бұл сылдырауық және т.б ( бұл-сабақ әрбір музыкалық ойыншықтардың әнін балалар есіне сақтағанда жүргізілетін болды) .Балаларға менімен бірге ойнауды ұсынамын. Мен өлең айтам,ал сендер кімнің даусы екенін анықтаңдар және өздеріңнің суреттеріңді көтеріңдер, дауыстап қаттырақ айтыңдар, бұл-не?

Логопедтте музыкалық ойындарды бейнелеген суреттер бар . Ол суретті көрсетеді, мысылы сырнайды,ал балалар дауысқа еліктейді.

«Музыканттарға өздерінің музыкалық ойыншықтарын табуға көмектесу» Әртістер әуе шарымен ұшып келіп бөлмеге кіреді—музыканттар: ит, мысық,қораз,есек. Олар жан жағына қарап,бірдемені іздестіреді. Логопед олардың не іздеп жатқандарын сұрайды.

Ит бом-бом-бом

Мысық –динь-диньді

Есек-ля-ля-я

Қораз - ку-ку-ку

Балалар музыканттарға олардың ойыншықтарын іздестіруге көмектеседі. Ойыншықтарды қайдан тапқандары туралы бір-біріне айтады,кімге берулері керек екендері жөнінде айтады.

Осындай ойындар балалардың сөйлеу қабілеттерін белсендіреді,берілген тапсырманы жадында сақтауға бағдар береді : кімге қандай оыншықтар. Ойын соңында музыканттар ойнайды,балаларға көрсеткен көмектері үшін алғыстарын б айтады. Жануарлардың дауыстарына еліктей отырып ажырату бойынша ұқсас жұмыстарды жұргізуге болады.

Әр уақытта балалардың назарын ойыншықтардың әр түрлі дыбыс шығарылуларына аудару :қатты, сыңғырлап,ақырын немесе еркелеп;

е) Балаларды терезе,есік, бөлмеден шығатын дыбыстарға құлақ қойып жүруге,тыңдауға үйретемін. Осы жұмысты сипаттап берейін: Балалар бөлмеге кірді, есік азғана ашық тұр. ( Балаларды күтушіні алдын ала есіктің артында тұрып жөтелгенін және аяғымен тарсылдатуын сұрадым)

«Чики,чики,чики,чок»

Сен қайдасың ата,тым-тырыс

Балаларға қараңыз

Тыныштықты бұзбаңыз

Ештеме айтпаңыз»

Тыныштық аулап алды, осы уақытта балалар біреудің жүргенін естіді, не естідіңдер деп сұрадым? Сонан соң басқа дыбыст (жөтел),тағы да сұрадым не естідіңдер? Сонан соң балаларға тағы да тыңдауларына жағдай жасадым, (күтуші 2 шуыл және 3 шапалақ ). Балалардан сұрадым,не естідіңдер ? Олардың жауабын тыңдадым. Тағы да бір рет тыңдауды ұсындым , бірақ ештеме естілген жоқ.

«Чок,чок,чок

Біздің қария жоқ»

Келесі сабақта шуылдардың барлық нысандарын ұсынамын. Әр түрлі шуылдар жазылған магниттік жазбаны тыңдау сабақ қорытындысы болып саналады , бірақта 3 шуылдан артық беруді ұсынбаймын. Сөздік қорын молайта отырып, балаларға ойлау қабілеттерін арттыруды мәжбүрледім Мысалы

а ) қалай жазық қағазды ширшықтауға болады.. Қолдарың ның жұмыс істеуіне,құлақтарыңның тыңдауына ,қағаздың сыртылдауына назар аудардым.

б) менде 2 қуыршақ .Катя және Ира. Олар сурет салғанды жақсы көреді: бірақта менде бір ғана бет қағаз,не істеу керек? Катя да және Ирада да қағаздардың болуы ( жыртып бөліп беру,).керек. Осы іс-әрекетті орындау кезіндегі шығатын дыбыстарды тыңдау..Осы іс-әректтің кезіндегі шыққан дыбыстарды балалар естеріне сақтап қалған кезде,мен перденің артында тұрып орындаймын, балалар танып қалады. Ең әуелі 1 іс-әрекет, артынша 2, сонан соң 3. Сұрақтар: сендер құлақтарың не естіді?,Басында не естідің, сонан соң не ? Осындай ойын мақсатының тұжырымы : дыбыстың шығуын ғана есте сақтау ғана емес, дыбыстың реттілігін анықтау

2. Ойыншықтардың дыбысын,шуылдарды салыстырудан балалардың дауысын анықтауға өтемін.

а) Қатты және ақырын дауыстарды айыра білуге үйреттім. Мысалы,Таня және Наташаның дауыстарын тыңдадық.Таняның дауысы қатты ,Наташаның дауысы ақырын шығады. Таня және Наташа театр пердесінің артында тұрып сөйлейді немесе кішкене тақпақтар айтады,ал балалар кімнің айтып тұрғанын білулері керек.

б) Немесе басқа нұсқа «Айтшы,мен қалай » Менің соңымнан қатты,ақырын және сыбырлап қайталауға үйретті. Артынша тапсырма берді.: қатыты шыққан дауысты естігенде қолыңды бұлға, ал сыбырлап сөйлегенді естігенде отыра қалыңдар.

Келесі ойын «Кім сені шақырғанын біл» Балалар шеңбер жаса тұрады,ал ортада көзін байлаған бір бала отыр.Балалар «Біз келе жатырмыз,келе жатырмыз,сені де шақырамыз» .Сен жұмбақты шеш,сені кім атағанын ата, » Бұл ойын балалрдың көпшілігі балалардың дауыстарын айыра білуді үйренгенше, бірнеше рет қайталанады,

в) Есту зейініе себеп болатын бір нысан сөздік нұсқаулықты орындайтын ойын. 2 кішкене топта 1 нұсқаудың орындалуын ұсынамын,сонан соң 2. Нұсқауды орындағаннан кейін бала не істегні туралы айтулары керек. Мысалы,үстелде 4-5 ойыншық тұр. Мен бір балаға : қуршақты орындыққа отырғызуды ұсынамын. Келесі балаға аюды машинада қыдыртуды ұсынамын. Содан соң 2 іс-әрекет орындауға беріледі, мысалы, майлыққа аюды орау және тамақтандыру және т.б.

г) Суреттерде бейнеленген сөздермен көп ойындар жүргіземіз, Мысалы «Сыйлық» ойыны. Менің үстелімде 5 ойыншық : жылқы,машина,шар, ұшақ,қайық. Есікті қағып,Топтыжка және Пяточок аюлар кіреді (бұл балалар жоғары топтың оқушылары немесе қуыршақ театрының кейіпкерлері) . Олар амандасқаннан кейін Коська қоянға қонаққа келгендерін, бүгін Коськаның туған күні екенін айтады. Күтпеген жерден орманнан көк қасқыр атып шығады. Ол олардың сыйлықтарын тартып алып қашып кетеді. Енді біз не істейміз?. Туған күнге сыйлықсыз баруға болмайды Логопед оларды тыныштандыра бастайды. Балаларды Топтыжка мен Пяточекке көмектесуге шақырады. Біз қалай оларға көмектесеміз?. Балалардың жауабын тыңдаймыз. Балалардың зейінділігі есту қабілеттерін байқау. Егер олар тапсырманы дұрыс орындаса Топтыжок пен Пяточок Коська қоянға қайтадан сыйлық бере алады. Нұсқаулық беріледі: Миша шар мен ұшақты алда,Топтыжкаға бер.

Вероникаға ұқсас тапсырма беру. Балаларға міндетті түрде сұрақтар қойылуы керек- Не алдың,кімге не бердің ?,Топтыжка және Пяточок өте көңілді , қуанышты.Олар балаларға алғыстарын айтып кетті.

д) Суретте толтырылған тірексіз сөздерге бағытталған ойындарды ұсынамын. Мынадай ойындар «Саған піл не айтты ?», «Менің соңымнан қайтала», «Сиқырлы құбыр», « Керемет құмыра». Барлық тапсырма 2 сөзден тұрады, егерде сабақты жақсы меңгеушілер көп болса жылдың аяғында 3 сөзден беруге болады . Бұл ойынның мақсаты : ата яғни қайталау ,реттілікті сақтау және т.б . Бұл ойындарды 2 кіші топтарда тәрбиешілердің қатысуымен жүргіземіз.

Біздің жүйелі және еңбекті көп қажете етін еңбегіміз өз нәтижелерін көрсетті. Жылдың аяғында 2 кіші топ балалары сөзйлеу емес дыбыстарды ажыратуды үйренді, 2-3 атауларды ,2 тапсырмаға дейін сөздік нұсқауларды естерінде сақтауға үйренді. Балалар сөздік қорының молайғаны байқалады және айтылу жақсарылды.

__________________________________________

1.Бастапқыда орташа топтың балаларын зерттегенде көптеген балалар музыкалық ойыншықтармен ойнағанда қатты дифференциялауды (дыбыстауды0 ажырата білдеді, жай дифференциялауды (дыбыстауды) ажырата білмейді..

Сөздік нұсқаулықты естерінде сақтамайды және орындамайды.( 1,2 нұсқаулықтан басқа)

Артиикуляциялық аппарат мүшелері құрылмаған .Дыбыс шығару бұзылған : дыбысты алмастыру,дыбысты айтпай,тастап кету,дыбыстардды бұрмалап айту . Бұл сөздің буын құрамына зиянын тигізеді.Мен оқу жылы бойынша жоспар жасауды ойластырып отырмын.

1. 
   Есту зейінін дамыту жұмысы жалғастырылсын ( сөйлеу (сөз) емес
   

2. 
   Есту сөйлемін қиындау тапсырмалармен дамыту ( 4 сөзге лейін
   

3. Сөйлемге (сөзге) және оны құрайтын элементтерге тікелей емес назар аудару яғни ж дыбыс талдауының жай нысаны

3. 
   Есту зейінін дамыту жұмысын музыкалық ойыншықтарды ажырата
   

1) Ойынды ұсынамын.Музыкалық дүкен.

-Кімде қызыл бант сол отырады?

-Көйлегінде қалтасы бар және т.б?

Логопед балаларға бүгін музыкалық дүкенге баратындарын және өздеріне музыкалық ойыншықтар сатып алатынын айтады. Балалар дүкенге келеді,бірақ кіре алмайды, өйткені құлып ашылмайды. Құлып ашылу үшін есеп шығарулары керек : музыкалық ойыншықты құлыпқа былай орналастыру қажет: сыбызғыны жоғары,сырнайды төмен,гусельканы оң жағына,гитараны сол жағына. Балалар ойыншықтарды қарайды,аьтауларын атайды,шығарылған дыбыстарын тыңдайды,өздеріне ойыншықтарды таңдайды. Өзіне ойыншық сатып алу үшін,оны дыбысынан ажырата білу керек (музыкалық ойыншықтар 5-6)

Ал балалар төртеу. Бала өз ойыншығының дыбысын естігенде,ол дауысын қатты шығарып айту керек: «Бұл ойнап тұрған менің сыбызғым» Қорытынды. Барлық балалар дүкеннен ойыншықтар сатып алды, өйткені олар дыбысты жақсы естіді.

Реттік, жүйелі жұмыс өзінің нәтижесін берді. Балалар жыл аяғында 4-5 ойыншықты ажырата білулері керек, жадында 4 ойыншықты сақтау қажет.

Ұқсас жұмыстармен және ойыншықтармен жұмыс істеуді жалғастырамын Бұл жұмысты мен бірінші рет алдым. Жұмыс қиын. Біз 2 ойыншықты ажырату жұмысымен ұзақ уақыт жұмыс істедік, содан соң 3 ойыншықпен жұмыс істедік. 4 шуыл дыбыс беретін ойыншықтардың дауыстарын ажыратуды үйрендік

Істеген бір жұмысымды сипаттап берейін :«Соқпақ жол жұмбағы» Малақайдың астына алдын-ала ойыншықтарды тығып қоямын да оларды үйшіктің, ағаштың ,бұтақтың астына орналастырамын. «Біз бүгін сиқырлы соқпақ жолда қыдырып келеміз». Зейінді болыңдар,қоңырау қай жерде соғылса, сол жерде бір нәрсе тығылып тұр»

Қоңырау соғылды. Балалар іздей бастады олар малақай тауып алды, малақайдың астында бір нәрсе жатыр:

1. 
   «Табаны жұмсақ
   

Атын айт.

2. « Басында қызыл айдар атын айт»

3. « Мамық құйрық»

Бұл кім?

4. 
   «Маймақ аяқ, икімсіз
   

Жеңіп көр сен оны»

Бұл кім?

«Міне,біз барлық жұмбақтарды шешіп шықтық, ал қазір мына ойыншықтар сендермен ойнайды. Ал,енді олардың қалай ән айтатындарын тыңдайық. Әрбір ойыншыққа дыбыстық бекітіледі. Енді олар перденің артына тығылып қалады және тығылып тұрпып өлең айтады,ал сендер кімнің ән айтып тұрғанын табыңдар. Басында бір дыбыс шығарады,артынан 2, сонан соң 3 және 4 ке дейін жеткізеді.

Сабақтың ортасында орта топтқа «Сатушы және сатып алушы» ойынына ұқсас «Қорапта не бар,тап? » жаңа ойынды өткіземін,бірақта азық—түліктің орнына : шиенің сүйектерін,түймелерді, шырпы-таяқтар,құм және жоғарыда жазылған ойыншықтардың бірізділігін сақтай отырып,оң нәтижеге жетуге тырысамын: балалар естерінде жақсы сақтай алады және 3 атауға дейін жадында ұстай алады. Сонымен қатар фразалық сөйлем дамиды, ,диалог жүргізу бойынша жұмыстар жүргізілуде.

Топта «Қоңырау соқыртекемен» « Бақташы» «Күн мен жаңбыр» және тағы басқа ойындар есту зейінін дамыту ү шін ұсынылады.

1. 
   Есту сөйлемдерін дамыту бойынша жүргізілетін жұмыстар күрделене
   

1). Балалардың адында мынадай мақсат қойылады: 4-5 сөз-заттарын еске сақтау,сондай-ақ, сөздік нұсқаулықты есте сақтау,балалардың,үлкендердің дауыстарын ести білуге және қабылдай білуге үйрету жайында

В.И.Селивестер кітабында көптегенг қызықты ойындар жазылған.

«Логопедттік жұмыста балалармен ойнау» Бұл «Ұлу», «Көкбақа» және т.б.

Есту зейінін қабылдаудың бір нысаны сөздік нұсқаулықты орындау болып табылады.

Мысалы: Миша,қарындашты алда,стақанға сал,шкафты жинада есігін жап.

Не істегенің жайында айтып бер. Егерде бала тапсырманы дұрыс орындаса, онда ол тапсырманы есінде қалдырған, жақсы түсінген және орындаған болып табылады.

2) Сөздік нұсқаны орындау бойынша жұмыстың өзге нұсқасын ұсынамын. Баланың алдында 6-7 ойыншық жатыр.Тапсырма : қуыршақты ал да арбаға отырғыз.Мишаны машинада қыдырт. Допты жоғары лақтыр.

3).Зат есімдер,септіктердің жалғау маңыздылығын түсінуге нұсқаулық беруді кеңес беремін. Осынай нұсқаулықты орындағанда балалар қиыншылыққа кездеседі,яғни жұмыстың осы кезеңінде,осы жастағы балалар көптеген грамматикалық нысанды меңгермеген. Олар көбіне лекикаға бағыт алған, тапсырманы орындаай отырып : кәмпиттерді сөмкеңе сал,сөмкеңнің үстіне қой,сөмкеңнің астыңғы жағына,сөмкеңнің маңына қой.

Осынджай жұмыстар негізгі мақсаттан басқа, балалардың қабылдау кеңістігін жақсартады, балаларға көптеген грамматикалық конструкцияларды игерулеріне көмектеседі.

2. Орта топта жұмыс істеуді жалғастырамын-балалардан көп мүмкіншілік талап етіледі- есту арқылы есте сақтауды. Егерде кішкене 2 топта біз 2 сөзді, еске сақтасақ, орта топта-3,4 сөзгді есте сақтауға жеттік.

4.Бір мезгілде балалармен әр түрлі доп, лексикалық тақырыптағы «Ұшады-ұшпайды», «Көкөністерд ұстап ал» қолдарын шапалақтай отырып ойындарын ойнау жалғастырылды, немесе басқа варианттар «Жемістерді немесе жануарларды немесе құстарды ұста» және т.б.

4. Өткір естуді дамыту жұмыстарын жүргіземін. – бұл сыбырлап сөйлеуді ажырата білу. «Ойыншықты ал» ойынын ұсынамын. Балалар дөңгеленіп шеңбер жасап отыр,алдарында үстел ойыншықтармен тұр ( 5 ойыншықтан артық емес)

1) Ұйымдастыру кезеңі. Балалар көз, аяқ, қол,бармақ,тіс не үшін керек? Құлақ не үшін керек ? Енді біз осылай ма жоқ па тексереміз. Логопед алдыңғы қатарда отырған баланың құлағына ойыншықтың атауын сыбырлап айтады. Ал,балалар осы сөзді бір-біріне жеткізеді. Ең маңыздылығы олар сыбырлап айтулары керек. Сөзді ең соңғы естіген бала тұрады,үстелге жақындап, ойыншықты алып оның атауын қатты дауыстап айтады.

2) Екінші нұсқа. Бұл ойын, тіреусіз ойыншықтар,суреттер ( балалар айта алатын және буындық құрылымы күрделі емес сөздерді таңдайды).

3)Үшінші нұсқа «Жаттығу» Балалар логопедттен әрірек тұрады. Ол балаларға сыбырлап команда береді : Қолыңды басыңа ұста,қолыңмен бұлға. Отыр.Қолыңды құлағыңа тигіз. Қолыңды мұрыныңа тигіз. Қолыңды жан-жағыңа ұста және т.б. Балалардың көбі басында команданы естімейді, олар тапсырманы орындап жатқан басқа балаларға қарайды, біраз уақыт өткен соң өздері тыңдай бастайды және өздері орындайтын болды.

Естуді қабылдауды дамытумен қатар сөзді жан-жағына айтуды жақсарту қажет. Ең алдымен балалар дауысты және дауыссыз дыбыстарды дұрыс айта білулеріне тәрбиелеу қажет. Балаларды оқшауланған дыбыстармен таныстырғанда, нақты үлгілерді қолданамын. О0шауланған дыбыс айтылымын нақтылау-дыбыстарды буындарға,сөздер мен фразаларға бөлу.

Жел-жел-у-у-у

Ұшақ гуілдейді-у-у-у

Қуыршақта тербет-а-а-а

Оляның тісі аурып тұр,ол ыңқылдады-о-о-

Дәргерге тамағыңды көрсет-а-а-а

Тай шауып келеді.

Артынан осы дыбыстарды біле жату үшін жетекші,байланысты сөздермен өткіздім.

-Сен қуыршақты қалай тербетесің?

-Жылқы қалай кісінейді және т.б?

Не гуілдеп тұр? у-у-у

Кім ыңқылдап жатыр?-о-о-о

Балалар ойыншықтардың және суреттердің сәйкестігін көрсетті

немесе бұл кім у-у-у,а-а-а және т.б білу керек. Дыбыстардың дұрыс артикуляциямен анық айтылуларын қадағалаймын. Балалардың артикуляцины білулері және артикуляциялы бір дыбысты екінші дыбыстан айыра білулеріне қолымды жеткіздім. Мен қандай ән аттым біл (дыбыссыз артикуляция) немесе «Бұл қандай өлең?»: аузы кеңінен ашылған және т.б. «Сынып тұрған теледидар», «Ваня аурып қалды» «Әртістер» және т.б ойындарын қолдануларын ұсынамын.

Балалар дыбыстарды артикуляция бойынша ажыратуды үйренгеннен кейін , біз дыбыс талдауының жай нысанына көштік.

1 ) Өлеңдерді қолдарын шапалақтаумен, жалаушаны бұлғау,ойыншықтарды көрсету арқылы , т.б жолдармен басқа өлеңдерден бөлу. Мысалы «Әнді тап»

«Қонаққа Карлсон ұшып келді» Ол терезенің алдына «Күлкілі адам» әнімен ұшып келіп қонды. Балалармен амандасты. Балалар оны үстелге шақырды оған қайната берді. Карлсон тәтті тағамдарды өте жақсы көреді. Ол жеп отырып а-а-а деп даусын шығарды . Ол қалай айтты?. Міне,біз қазір осы өлеңнің атйлуын қол шапалақтай отырып анықтаймыз. Мен дыбыстарды анық айтамын: а,о,и,а,о,у,а,и,а,о,и,а және т.б, ал балалар «а» өлеңін естіп қолдарын шапалақтайды. Балалардың артикуляцияны байқамаулары үшін , мен азуымды қағазбен жаудым. Әрбір дыбысты айтқанда ойын әдістерін өзгертіп отырдым, сөйтіп балалардың қызығушылығын тудырдым. Бұл өте қиын тапсырма екенін айтып өтемін. Біз оны жиі орындадық тек қана бірнеше балалар : Әсет, Сережа Г және Айгүль тапсырманы орындағанда шатасып отырды.

2 ) Бізде «Жаттығу» ойыны өте қызықты өтті. Мен балаларға айттым, «а» өлеңін естігенде бастарыңнан қолдарыңды түсіріңдер, «у» - қолдарыңды іштеріңе түсіріңдер. Бірте –бірте бірінші 3 дыбысты, содан соң 4 дыбысты енгіздім, бірақ тапсырма үнемі өзгеріп отырды.

3) Келесі кезең- 2 өлеңнен содан соң 3 өлеңнен тұрады: ау,ио,оиа және т.б. Ойын ұсынамын: Ауа шарына байланған себетте пілдің баласы мен көк бақа отыр. Ауа шары жерге келіп түсті, пілдің баласы мен көкбақа балалармен амандасты. Олар әртістер , барлығына өздерінің өлеңдерін айтып берді. Көкбақа –а- өлеңін айтса, пілдің баласы –у-өлеңін айтты. Әрбіреуі өздерінің өлеңдерін жеке шырқады. Мен седерге орындарыңнан тұрып, бір-біріңнің қолдарыңнан ұстай жүріп өлеңді айтуларыңды ұсынамын. Көкбақа бастайды, пілдің баласы жалғастырады. Қандай өлең шықты?. Пілдің баласы соңында тұрғысы келмеді, ол бірінші болғысы келеді. Көкбақа мейірімді,ол өзінің орнын пілдің баласына берді. Қандай өлең болып шықты?

Өлең айту арқылы 3 дыбыстармен ұқсас жұмыстар жүргізілуде. Фонематикалық көріністерді тәрбиеледегі жұмыс тәртібі бойынша артикуляциялық дыбыссыздықты анықтауда қосымша буын жолдары енгізілді. Бұл жұмысты әр түрлі кейіпкерлердің атынан ойын түрінде жүргізілді. Мысалға, қонжық Умка балалармен телефон арқылы сөйлеседі. Сұрақ: «Саған Умка не айтты?»

Бірқатар буын қатарынан екпінді буындарды бөлу жұмысымен айналыстым, оларды : ма-мааа, соңғы буындардағы дауыстыларды алдыңғы буындағы дауыстың мааа-ма әуеніне қарай ыңғайлап айтуды жалғастырумен өлеңмен жеткізе отырып айттым. Бұл жаттығулар сөздің буын құрамын қалыптастыруға көмектесті. Сөйлемде дауыссыз дыбыстардың тоғысуымен жұмыс істелінді, балалармен жақсы айтылатын дыбыстар бар сөздерді таңдап алдық. Ол үшін «Балықты ұста», «Керемет қапшық», «Аяз атадан сыйлық», «Ауа шары» және т.б. ойындарды қолдандық. Жыл аяғында балалар 3 күрделі сөзден тұратын буын құрамын толығынан меңгерді..

Орта топта фонематикалық көріністердің құру бойынша жұмыс аяқталды.

Нәтиже :

1). Балалардың есту зейіні айтарлықтай жақсарды.

2) Буын құрылымын құру тәсілі ретінде, балалар сөздің ритімдік-мелодиялық жағына қолдарын жеткізді.,

3 Дауысты дыбыстар : а у және о және жеке дауыссыз дыбыстар : м,к,п,т артикуляцияға қолдарын жеткізді.

4.Тілдің сөйлеу ( айтылу) жүйесі жақсартылды.

Яғни біз ересектер тобында өтетін сөзді қабылдау және оның дыбыстарына талдау жасауа бойынша балалардың қолдарын жеткіздік.

1. 
   Балалардың жартысында,олардың тобында 18, 13 дыбыс айту
   

2.Сөз құрамындағы буын бұрмаланған,сөйлемді дыбыспен толтыру

1) теледидар-дледидар,шаңсорғыш-аңсорғыш

2\) Бір қатар дыбыстарды (мнп-мп,квн-кв),сөздерді (бак-быбык-бок-бык) дұрыс айта алмайды.

3). Пароним сөздерді ажырату қиындау

4) Артикуляциялық аппараттың қозғалысы үйлестірілмеген, дифференцациялманған: балаларда тілдің,еріннің бұлшық еті ширыққан, қозғалыс бәсеңсіген, басқаларда енжарлық,сылбырлық немесе шамадан тысқозғалыс байқалады

Тілі толық жетілмеген балаға сөзді, дыбысты есту қиндық туғызады. Балаларға дыбысты тек қана сөйлемді бөлуді үйретіп қана қоймай, мәтінде, бөлулерін үйрету қажет, бұл фонетикалық сабақта бір дыбыспен танысқанда, сондай-ақ, қос дыбыспен танысқанда да меңгерген дыбысты айтуды бұрмалауға көмектеседі.. Жоғары топтағы жоспарды мен 3 кезеңге бөлемін:

1. 
   Дыбыстық құрамы жақын сөздер (сиырмен бұзау,ешкі мен лақ,қой
   

2. 
   Дауысты дыбыстардың басқа дауысты дыбыстардың қатарынан
   

3. 
   Сөздің басында дауысты дыбысты бөлу (утка, ива,астра) (алаң,
   

Бірінші дауысты дыбыстың екпінмен айтылатын сөздерін таңдауды ұсынамын.

4. 
   Дыбыс үндестігіне талдау жасау ау,иа,уи
   
5. 
   Сөздің басында дауыссыз дыбысты бөлу
   
6. 
   Осы кезеңде біз өткен дыбыстар : А,У,И,М,Н,В,Ф
   
7. 
   Осы сабақтың мақсаты: дыбыстардың айтылуын меңгерудегі
   

–дыбыскешені

–буын үндестігі

–сөз

–тақпақтар

–әңгімелесіу,баяндау

8. 
   Бірінші төрт сабақты дыбыстық құрамы жақын сөздер,сөйлемнен тыс
   

4 сабақтың қысқа мазмұны

№ 1 сабақ

Ұйым кезеңі «Сиқырлы құбыр» -2 ұқсас сөздің қайталануы (мак-лак,бак-мак,тук-лук) немесе (ірі-дәу) және т.б

1.Ойын Не естідің ? (жөтелу,тебіну,шапалақтау)

Балалар іс-әрекетті шешу және атаулары керек

2. 
   5 музыкалық ойыншықты ажырата біл -қоян-сырнай,аю-
   

3.Физминутка. Аю секілді сырнай –секіреді,барабан-тарсылдатады.

№ 2 сабақ

1. «Мен не істеп жатқанымды ойлап тап. (перденің артынан балғаның ұрғаны естіледі,қағазыды қайшымен кесіліп жатқаны,судың ағысы,үстелді сызат, қағаз беттерін аудару)

2.Шуыл беретін ойыншықтарды ажырата білу (басында бір ойыншықтан,содан соң 3-4). Әуе шары арқылы қонақтар ұшып кеді: пілдің баласы, ит, мысық, қораз

3.Физминутка «Тыңда ,орында»

Мақсаты: логопедттің іс-әрекетін қайталамай балалар тек қана тыңдау керек.

Мысалы : Логопед: қолын басыңа ұста, ал,ол өзі қолын арқасына қайырып ұстайды.

5.Қорытынды

№ 3 сабақ

Ұйым кезеңі. Балалар дөңгеленіп тұр. Карлсон әрбіреуіне өзінің сиқырлы сөздерін айтып тұр, ал балалар олардың соңынан қайталап отыр: мак-бак, кот-кит,дом-том, коза-коса,пятка-ветка,тук-лук және т.б. Карлсон балаларды сабаққа шақырады.

1. 
   «Сатушы мен сатып алушы» ойыны: сүйектер сіріңке, қант,түйме,
   

2. 
   «Таняның сыйлығы»( шуыл жасайтын ойын).
   

3.Физминутка.Қоңырауды естігенде маған қарай жүгіріңдер, ал сылдырмақты естігенде менен әрі кетіңдер.

4.«Дұрыс немесе жоқ» ойыны. Балаларда екі ойыншық матрешка және

балық. Картинада бейнеленген ойыншықтың атын балалар дұрыс айтса,онда матрешканы көтереді, ал егер дұрыс айтпаса балықты көтереді. Картинада тор орналастырылған. Ұсқалардың атаулары : жапқыш,жайма,тор, клетма, клемка

5.Қорытынды

№ 4 сабақ

1. 
   «Қайдан, қандай дыбыстың шығуын біл» Ортаға шыққандардың
   

2. 
   «Сен не естідің ?» (магнитофон жазбасы немесе грампластинка-
   

3. 
   Физминутка Барлық балалар көздерін жұмып тұр,ал логопед
   

4. 
   «Қателеспе». Кенеп матада дыбыстық жағынан жақын суреттер мен
   

А)Балалар тапсырманы дыбыстық жағынан жақын суреттерді сәбетке орналастырумен айналысады:

1с. 2с 3 с.

бак пятка лук

б) «Бұл жерде не артық?» Кішкентай торай. Торай балалардан көмек сұрайды. Анасы оған ол үйге біркелкі өлеңдерді әкелулерін сұрайды. Торай барлығын дұрыс орындады ма па-ПО-ПА,КА-КА-ГА-ка,ПА-БА-ПА-па және т.б.

5.Қорытынды

«Фонематикалық қабылдау» бөлімінде түзету сағаттары бойынша тәрбишеілер бір мезгілде жұмыстар жүргізуді жоспарлап отыр. Мен оларға Селиверстов кітабынан алынған «Логопедттік ойындар мен жаттығулар»ойындарын жүргізуді жоспарлап отырмын. Мәтінді қайталау жайында жұмыстарды ұсындым. Мақсаты : олардың буындық және ритмикалық құрамын сақтау, сондай-ақ, дыбыстық құрамы бойынша жақын сөздерде дыбыстар тәртібін сақтау .:

Ка-ка-ка

Ветка-пятика-клетка

Ок-ок-ок

Платок-листок-моток

Ук-ук-ук

Сук-тук-жук

Ак-ак-ак

Бак-мак-лак

Ом-ом-ом

Дом-ком-сом

Ла-ла-ла

Лапа-мама-лампа және т.б

Келесі сабақта дауысты дыбыстар А,И,У мен танысу. Дауысты дыбыстар артикуляциясы бекітіледі, «дауысты» дыбыс термині байытылады,оны қызыл түспен белгілеіді. Дыбыстарды тікелеі естіп қабылдау,сөйлем қимылдарын көру арқылы қабылдауды яғни балалар дыбысты артикуляция бойынша шешуді үйренеді...Басқа дауысты дыбыстардың қатарынан дауысты дыбыстарды бөлуге үйренеміз: шапалақтау,тарсылдату,секіру,жалаушамен бұлғау. Мысалы «а» дыбысын естігенде оны қолыңа қысып ұста.Содан соң есту керек және сөздің басында дауысты дыбыстарды бөлукерек. Мысалы,қуыршақ Аняның туған күнііне , «а» дыбысы сөздің басында тұратын сыйлық беру керек .Басында балалар тапсырманы орындауға қиналады, содан соң бірте-бірте дауыспен дыбыс шығаруға және оны естуге үйрене бастайды.. Балалар дауысты дыбыстарды ажыратуды яғни дифференциялауды үйрене бастайды. Бұл үшін түрлі жаттығуларды үйрену қажет:

Мысалы, а дыбысы айтылғанда қолыңды басыңа қой

-и-қолыңды артыңа тық

у-қолыңды алдыңа созуға

немесе а дыбысы айтылғанда шарды көтер,

и дыбысы айтылғанда жалаушаны көтер.

у дыбысы айтылғанда үстелдің артына тығыл;

немесе балалар қолдрындағы суретпен көрсетсін : (у )пойыз ,құс (и-и-и),д қыз бала жылап отыр. \а-а-а\. Содан соң кезекпен к дыбыс шығарады, басында созып айтады \а-а-а\ және т.б , ал балалар айтылған дыбысты қабылдайды, естіген дыбысы бойынша карточканы көтереді.

а) суреттің орнына әр түрлі түсті дөңгелекшелерді таратады а-қызыл,у-сары, и-жасыл.

б)Логопед дыбыстарды қысқа шығарады «а», «и»

в) дауысты дыбыстар5а «а», «у», «и» және балаларға әсерін тигізбейтін басқа дауыстыларды «о», «э», «ы» енгізу.

Осы сабақта дыбыстар тіркесіне талдау жасау: ау,иа,уи,ауи. Бұл жұмысты ертегілер ретінде жүргізуге болады. Бұл балалардың қызығушылығы мен жұмыс қабілетін арттырады. Осы жұмыстың бір түрін сипаттап берейін:

• 
  Кірпі жолда жүріп келе жатыр және өзінің жақсы көретін өлеңін
  

• 
  Кенеттен ол бұталардың арасынан қоянды көріп қалды. Қоян өзінің
  

• 
  Кірпі қоянды аяп кетті. Олар бірі-бірінің қолынан ұстап өздерінің
  

• 
  Өлең қалай болып шықты?
  
• 
  Осы өлеңде қанша дыбыс бар?
  
• 
  -Қандай дыбыс бірінші айтылды,Екінші.Олар өлең айтып болғаннан
  

• 
  Содан соң дауыссыз артикуляцияны бекітуге м,н,в,ф көшеміз.
  

• 
  Балалардың қандай да бір дыбысты өздерінің анықтай білуі өте
  

Айтылғанда , өкпеден ауа ешбір кедергісіз,еркін шығатын дыбыстар

дауысты дыбыстар деп айтылады. Дыбыстарды сипаттағанда оның түрін белгілеуді бір мезгілде бекітемсін: түрі көк.. Дауыссыз дыбыстарды бұрмалап айту балаларды осы дыбысты сөздің басында есту мен қабылдауға бейімдейді.

-2 ашық буындардан тұратын дауыссыз сөздерге талдау жасауды үйрету бойынша балалармен жұмыс тар бір мезгілде жүргізіледі. Мен балаларға қалай сзөз айтылғанда шапалақтаудың,қалай оларды шақыру, сонымен қатар екпінді буындарды бөлу керектігін көрсетемін.. Содан соң шапалақтарды санаймыз, артынан фишкаларды санаймыз және толығынан жауап береміз. «Буын» деген терминді ересектер тобында «бөлім» терминіне алмастырамын.

• 
  -Түлкі деген сөзде қанша бөлім?
  
• 
  -Алғашқы бөлім қандай?
  
• 
  Екінші бөлім?
  
• 
  Жұмыстың аяғында бала өздігімен толық жауап береді. Осы жұмыс
  

• 
  Жыл аяғында ересек топтағы балалар 2-3 ашық буынды күрделі
  

• 
  Оқытудың 2кезеңінде ,30-32 сабақ, аптасына 2 рет 2 жартылай
  

• 
  Осы кезеңде біз сөйлемнен соңғы дауыссыз дыбысты бөлуді
  

Бұл жаттығуларды бірте-бірте күрделендіруге болады:

1) соңғы дыбысты бөліп, сәбетке орналастыр, атаулары –к- дыбысымен аяқталатын сәбетте суреттер жатсын, ал сандықта –т

2) «Сынып тұрған теледидар» - логопед суретті көрсете отырып сөзді соңғы дыбысты түсіру арқылы айтады, мысалы «тан» -жу

Екінші кезеңде к буындар (ак,уп) синтезі мен талдауы бойынша жұмыс жүргіземін. Істеген жұмысымды сипаттамын: Екі балаға шарларды бөліп беремін (қызыл,көк). Бір мезгілде дауысты және дауысссз дыбыстарды диференциалау бойынша жұмыстарды жүргіземін. Балаларға ойланып қызыл және көк түспен белгіленген дыбыстардың атауларын айтуды сұраймын.

Өздеріне дыбыстарды таңдап алуларын ұсынамын (балалардың тілегі бойынша) Қыз бала қызыл шармен белгіленген «А» дыбысын таңдап алды, ал ер бала «К» дыбысын таңдап алды. Балалар орындарында отыр және дыбыстарды жадында ұстайды.. Содан соң біз қолмен шапалақтаймыз, ал балалар бөлмеде қолдарында шар жүгіріп жүр. Команда беріледі «Қызыл шар маған» ,«Көк шар қызыл шардың артында тұр», «Шарларды жоғары көтеріңдер».

-Балалар өлең қалай болып шықты?

-Онда қанша дыбыс бар?

-Қайсы бірінші?

-Қайсы екінші?

Осы кезеңде бір күрделі (немесе қысқа) сөздердің ортасынан дауысты дыбысты бөлуді үйренеміз, дыбысты бұрмалап сөйлеу керектігін естеріңде сақта. Тағы да бір мысалды келтіремін:

«Үш құрбы болды,аттары :Ира,Оля,Аня. Олардың әрбіреуінде өздерінң сүйікті суреттері болды. Бір күні оларға қонаққа Миша келді, ол өзі кішкентай ,суреттерді қарауды жақсы көреді. Барлық суреттерді шатастырып алды. Ира, Аня, Оля өздерінің суреттерін тани алмады. Олар өздерінің суреттері үшін ренжісіп қалды. Оларды достастыру керек,суреттерді дұрыс орналастырайық.

• 
  Сөздің басында И-и-ира қандай дыбыс тұр. Біз оған «и» дыбысын
  

Ақырында: Ира, Оля, Аня өз дыбыстарын ажыратуды үйренді. Енді олар ешқашанда ренжіспейтін болады,сендер оларға көмектестіңдер. Жәрайсыңдар.

• 
  Бір уақытта «Балықты ұста» ойнын жүргізу арқылы берілген
  

Осында мен балаларды жаңа дауысты «ы» дыбысымен таныстырамын Сөздің соңында и-ы дыбысының бөлінуін үйренеміз.

• 
  Ал ол үшін жалпы затесімін жалқы зат есімінен айыруға үйренеміз
  
• 
  Үстел-үстелдер
  
• 
  Шұлық-шұлықтар
  
• 
  Шәш-шәштер
  
• 
  Қандай дыбыс қосылды
  
• 
  Бұл дыбыс бұрмалап айтылады. Содан соң «Сыйлықтар» ойыны
  

• 
  Маша сіздерге сыйлық әкелді. Бірақта ол оны жәйдан-жай сіздерге
  

керек:(вилки,тарелки,стаканы,бокалы) .

Екінші кезең жұмысы осымен аяқталады.

3 кезең

Осы кезеңде біз дауысты дыбыстармен жұмыс жүргізуді

жалғастырамыз. Тақпақтар, әңгімелердің үзінділерінен берілген дыбыстар бойынша сөйлемді табуды үйренеміз. Барлық дауысты дыбыстар сөздің басында және екпінді болатын мәтінді өздеріміз таңдап аламыз (өзіміз ойдан шығарамыз).

Мысалы, «Аня мен Алик баққа барды .Бақта көп гүлдер

болды. Алик қашқаргүл гүлін көрді. Ол өте сұлу екен. Алик қашқаргүлін Аняға сыйлады. Аня рахметін айтты.Аликпен Аня үйлеріне қайтты. Ал үйдің төбесінде құтан отыр.Ол балаларға қанаттарын бұлғады.

Балаларға «а» дыбысы бар сөзді айту ұсынылды. Келесі сабақта «Слова» добымен ойнауға ұсыныс жасалды. Кімге допты лақтырсам, сол сөздің басында «а» дыбысы бар сөзді атайды және қалған дыбыстармен де осылай.

Дауысты дыбыстарды қайталағаннан кейін дауыссыз «с» «з» дыбыстарды бөліп айтуға көшеміз, олардың арткуляциясын анықтаймыз.,яғни ұқсас жұмыстар жүргізіледі буындардың, сөздердің,сөйлемдердің,мәтіндердің дағдылы әрекеттері, тапсырылған дыбыстар бойынша сөздерді ойлап табу,дыбыстардың барлығы және жоқтығы ( сөздердегі тапсырма).

Біркелкі күрделі сөздерге талдау жасауға көшеміз ( көже, мысық) біз өткен дыбыстармен Біз 2 кезеңде фишкамен жұмыс істеуді бастадық, яғни дыбыстармен белгіленген,бірақ бұлардың бәрі ойындар түрінде өтті. Бұл жұмыс өте қиын бірақ меңгеруге болады. Жұмыс барлық уақытта тақтада және орындарында жүргізілді. Балалардың орындарын дұрыс бағдарлай білуі өте маңызды. Фишканы оң қолыңан со қолға сол қолыңнан оң қолға сал. Сондықтан да біз сол қолымызды карточкаға саламыз . Әрбір дыбыс талданады, содан соң карточкаға салады.,содан соң толық жауап аламыз.

Мысалы, мак сөзінде 3 дыбыс,1-м (дауысты емес),2-а (дауысты),3-к- (дауысты емес). Басында өзім айтамын, балалар тыңдайды, сонан соң балаларға айтқызам.

Дыбыстың позициясын анықтау үшін үлкен жұмыстар жүргізілуде (басында,соңында) Мысалға, «Суретшіге суреттерді орналастыруға көмектес».

Жыл аяғында ересек жастағы балаларды сөздің құрасындағы

буындарды айтулары жақсарды,балалар дыбыстарды басқа дыбыстардан бөлуді үйренді.

Жыл аяғында жоғары топтағы балалар ызың,ысылдап шығу дыбыстарын дифференциялауды үйреніп алды. Сөздегі буын құрылымының жақсарғаны байқалды. Балалар берілген дыбыстарды басқа дыбыстар арасынан анықтауды үйренді. Буынға талдау жасай отырып, балалар сөзді буынға толығынан бөлуді үйренді. Балалар буынды және бір буынды сөздерді кері талдауды меңгеріп алды.

____________________________

Балалардың 6 жасқа қарай сөйлеген сөздері толығынан қалыптасады. Дыбыстардың ысқырып, ызыңдап ,мұрыннан шығу диффернциясы әлі сақталады.

Зерттеу негізінде жоспар жасаймын. Қандай дыбыстар түзетуді қажет ететін жоспарда көрсетемін. Бұл фронталды сабақ барысында әрбір дыбыспен танысқанда олардың дұрыс айтылуына қол жеткізеді.

Көп буынды сөздерге ,дыбыстарға талдау жасағанда (жоғары сыныптарда өткен) байқалатын басқа да қиындықтарды ескеремін.

Сондай-ақ, жоспар жасағанда баланың жалпы дамуына, оның қабілетіне және өзін-өзі реттеуін ескеремін.

Фонематикалық қабылдаудың дамуы балалардың айтылуымен жүргізіледі, аптасына бірет фронталды сабақ ретінде жүргіземін. Бұл сабақта жаңа материал беріледі, ал барлық апта бойында 2 жартылай күн бойынша түзету сағаттары жүргізіледі және материалды нашар меңгерген балалармен логопед айналысады.

Әрбір сабақта ,негізгі материалдан басқа, сөйлеген сөздерді есту арқылы көңіл бөлінеді. Бұл топтың орта жастағы топтағы балалардан айырмашылығы балалар 5-6 дыбысты , ал жылдың аяғында 7 және осынша сөздік нұсқауларды есте сақтаулары керек. Егерде дыбыс жаттығулары жоғары топта 2-3 дыбыстық сабақтан тұрса ,ал дайындық тобында-4

Мысалы –а-қолдарыңды жан-жағына жібер

-у-басыңа

о-отыра қал

-и-еңкей

э-секір

Сыбырлап айтып сөйлеуді ажырату бойынша жұмыс істейміз. Егерде жоғары топта балалардың атын ғана атасам немесе жай команда «Отыр,тұр және т.б» ,берілсе, дайындық топта мен сыбырлап айтып сөйлеуді енгізіп, сабақты 3-5 минут сыбырлап сөйлеу арқылы жүргіземін . Бұл-бір әдеттегідей емес нұсқа баларға басында қиындау болды, бірте-бірте үйрене бастады, сабақты орындаулары жақсара бастады.

Мысалы, біз бүгін дүкенге барамыз ,Соня мен Сима үшін сыйлық аламыз. Балалар сыбырлап айтуға тырысады.

Бірінші сабақты дауысты дыбыстарды а,о,у,и,ы бектуге, қайталауға нақтылауға бағыттаймын, сондай-ақ, оларды дауысты дыбыс э таныстырамын.

Дайындық тобында «а» дыбысын епінді- екпінсіз позиция бойынша бөлуге үйретемін. Бұл үщін мен И.Лопухинаның «550 занимательных игр и упражнения для развития речи», кітабынан материал қолданамын. Мысалы, сөз болып шығу үшін дыбысты қос: машина,бала,әліпби,қайырлы т.б,машина,морковка,столы,носки;

Бір буынды сөздерден дауысты дыбыстарды табуды жалғастырамыз.: сок,дым және т.б

Сөз болып шығу үшін бастапқы дауысты дыбысты қосуды үйренеміз

мысалы,«Сынған теледидар» сөзі болсын. Экранға диктор шықты,ол бірдеме айтқысы келеді, бірақ теледидар сөніп қалды ,содан соң қайтадан қосылды., диктор 1 дыбысты айтты және мына сөздерді айтуды жалғастырды : автомобиль,армия,ослик,утюг және де т.б. алаң,орман,уылдырық

Дыбыстық қатарды талдаумен жұмыс істеуді жалғастырамын. 2-3 өлең емес,енді 4 өлең у және о аламын. «Дауысты» терминді және оның түсін «қызыл» түрімен белгілеймін. Берілген дауысты дыбысты тек қана сөзде ғана емес, сөйлемде, мәтіндерде табуды жалғастырамын, аталған дыбыстарды фишкамен белгілеп отырамын, осылай балаларға мәтіннен барлық сөздерді естеріне сақтауға көмектесемін. Осы әдіс-тәсіл балаларға мәтінді қалпына келтіруге және оны айтуларына көмектеседі.

Буынға талдау жасағанда және соңғы дауыссыз дыбысты бөлуге мен тоқтамаймын, өйткені бұл жоғары топтарда ашылатын болады. Қолды қимылдату арқылы сабақта қоладанатын жаңа тәсілді сипаттаймын. Мысалы, су буыны, с-қолын жоғары көтереді, у айтылған төмен түсіреді,біз қолымызды жоғары көтергенде қандай дыбыс шығарылатынын талдаймыз. Қолды төмен түсіргенде ,қандай дыбыс шықты, осы өлеңде қанша дыбыс, қайсы бірінші ( и қол қозғалады) содан соң сипаттама беріледі және де фишкаларды шығарамыз. Бірінші ойын кезеңінде бұл балаларға өте жақсы көмектеседі, артынан бұл тәсіл нашар еститін балалар үшін қолданылады. Дайындық тобында 2 күрделі сөздің құрамындағы ашық буындарға,3 күрделі сөздердің құрамындағы ашық буындарға талдау жасауға беріледі. Артынан бұл жұмыс күрделене бастайды, баларға дыбыстық сызбаға талдау жасауды береміз ,балалар оларға сәйкес картинканы таңдаулары керек: ____

____ ____________ ________________
Жоғары топтарда жүргізілетін буындық талдау жұмыстары жалғастырылады, «бөлім» сөзінің орнына буын сөзін қолданамын. Балалар шаблон бойынша ойламау үшін, ойын тапсырмалары әр уақытта өзгеріп отырады. Мысалы «Үйде қонақтар жайланды»





(терезелер бір буынға сәйкестенеді ), немесе суретті 2 буынды сөздермен естеріңде сақта, 10 картина қойылады,оның ішінде 4-5 картинада берілген екі буынды сөзді естеріңде сақта немесе «Өз орындарыңды таңдап алыңдар,,» көк сандал киген бала жақындап келіп екі буыннан тұратын сөзі бар картинаны табады.

Келесі тәсіл «Себетте суреттерді жина» Тапсырма нақты беріледі, мысалы, 3 буыннан тұратын сөзді картинкаға салу керек.

«Эстафета»ойыны- схема бойынша кімнің командасы көп сөз ойлап тапса немесе,

ал,соңында фишкалар саналады.

«Жұлдызды сағат» ойынының элементтері қолданылады -барлық суреттер 2 буыннан тұрама, егерде жоқ, дұрыс тұрмаған суреттегі санды көрсет.

Н.Пикулеваның «Алақандағы сөз» тәсілін қолдана отырып,-сөзді аттап өту. Бұл жұмыстың күрделілігі, осы топта буын құратын дауыстыны ұғындырамыз. Сөзде қанша дауысты дыбыс болса , сонша буын болады, үнемі бұны дәлелдейміз, тексереміз. Сөздерге буындарды қоса отырып күшейтеміз мысалы, мен сад сөзін айтам,ал балалар (ды) буынды қосады сады. Осы жұмыс үшін «Жолды аттап өт» ойынын қолданамыз.Үш жол ол бағанадан, кубиктен, фишкадан тұрады, ең бастысы олардың саны 1 ден 3 ке дейін. Мысалы, стол деген сөзді аламыз. (столик,сто-ли-ки)

Қандай жолдан өту керек екенін біл.

«Қалай бір үйден бір үйге көшу керек»

Лис лиса лисичка

Әр уақытта мынадай сұрақтар қоямын:

-Сөзде қанша дауыстылар?

-Қанша буындар?

-Негі біреу,екеу немесе бір

Артикуляциялық дауысты дыбыстарды нақтылағаннан,бекіткеннен кейін дауыссыз дыбыстарға өтеміз.

Егерде жоғары топта «дауыссыз» термин қолданылмайды,, біз бұл дыбыстарды дауысты емес дыбыстар деп атадық, ал даярлық тобының балаларының дыбыстың дұрыс айтуларына қол жеткізулеріне тырысамын.

Осы топтың негізгі жұмысы қатаң, ұяң, шұғыл, ызың, діріл,үнді дифференциясына бөлінеді.

Ұяң және қатаң дауыссыздармен жұмыс істегенде ,қосымша түсті белгіні және «ұяң және қатаң» дауыссыздар (жасыл және көк түсті) жаңа терминдерді енгіземіз. Балаларды ұяң және қатаң» дауыссыздарды ойын арқылы ажырата білуге үйретемін «Өзен және жылға» «Масалар мен шіркейлер»

Жұмыста таза ,анық сөйлеуге үйретемін. Балалардың қызығушылығын тудыру мақсатында мынадай ойындарды «Қалай қайнатпа банкісін ашу» немесе «Қалай шырынды төгу». Балалар белгілі бір тапсырманы орындау керек яғни логопедттің соңынан қайталау керек.

Пи-пи – пы нет крупы

Пя-пя-па-мелкая крупа

Буын жолдарын қайталау үшін ұқсас сөздерд3 беруге болады..

Пи-па-пы,ата-атя-ата

Содан соң сөзден, сөйлемнен,мәтіннен дыбыстарды (қатаң және ұяң) бөлуді үйренеміз.

Дауыссыз дыбыстар (ұяң, қатаң) бойынша сөздерді ойлап тап. Мысалы, «Кім үлкен». Логопед жасыл түсті жалаушаны көтереді, ал балалар құрамында ұяң дауыссыздар,содан соң қатаң дауыссыз дыбыстары бар сөздерді ойлап табады. « Сиқырлы қвадрат» ойыны қызықты өтеді. Егерде бала жасыл квадратқа аяғын тигізссе, ол құрамында ұяң дауыссыз дыбыстары бар сөздерді атайды. «Сыйлық» ойынынд балалара Тома және Тима аттарында шығатын дыбыстарды таңдап алды. «Сыйқырлы ағаш»ойыны қызықты өтті. Ағаштың бір жағынан жапырақтары көк, бір жағынан жапырақтары жасыл түсті. Балалар ағашты әсемдеді.

Басқа қос дыбыстар диффернциясы бойынша ұқсас жұмыстарды жүргіземін.

Дыбыстық талдауда дауыстыларды атауға және сандармен дауыссыз дыбыстардың орынын анықтау ға үйреніміз. Дыбыстарды бөлу бойынша сөздерді ойлап табамын.

Сөз қатарларын есте сақтау бойынша үлкен жұмыстар атқарамын, басында 10-12 картиналар бойынша (5-6 қос),содан соң тірексіз картиналар

Мысыалы,1 қатар қатаң дауыссыздар

2 қатар-ұяң дауыссыздар

Оларды жеңіл қабылдау үшін араларын байланыстыру бойынша жұмыстар жүргіземін, мысалы:

Зебра

қолшатырдың астында тығылып қалды

зяблик

себет
Зина

дүкенге бардым

дүкен

Орта топтағы балалармен сөздерді есте сақтау жұмысын жүргіземін,бірте-бірте сөздер қосып отырамын, балалар даярлық тобында 7 сөзге дейін есте сақтайды.. Сөздерді есте сақтауды жеңілдету үшін, сөздерді орналастыруды ұсынамын. Мысалы,қөк бақаны сандалға,мысықты іш жағыңа,кірпіні малақайға, шарфты мойынға, шокаладтты ауызыңа,қоңызды қалтаға салу. Тек сөздерді ғана емес сөздік нұсқаулықтарды еске сақтаймыз. Даярлау тобында еске сақтауды 7 сөзге дейін жеткіземін.

Сабақта балалардың қалай тапсырманы орындайтындарын бақылау қажет.

Егерде олар басында біреудің көмектесулеріне жүктенсе, енді олар өздері істеуге тырысады.

Жыл аяғында даярлық тобында фонематикалық қабылдау толығынан қалыптастырлған, осының барлығы сабақтың жемісті болуына жақсы жағдай жасайды.
Балалар :

1) Берілген дыбыстарды мәтін, сөз, сөйлем іштерінен және басқалардан ажырату;

2) Берілген дыбыстарға сөз,сөйлемді ойлап табу;

3) Қатаң және ұяң, жуан және жіңішке, ызыңдап, дірілдеп шығатын дыбыстарды ажырату;

4)Сөйлемде анық айта білу;

5) Сөзге,буынға дыбыстық талдау жасау,сөздерді схема бойынша таңдау;

6 )Дауысты және дауыссыз дыбыстарды дифференциялау;

7) 10-12 картина бойынша 7 сөзді және сөз нұсқаулықты есте сақтайды