Жамбыл атындағы Мемлекеттік жасөспірімдер кітапханасы Қазақстан ақын – жазушылары ХХ ғасырда



бет22/22
Дата23.10.2016
өлшемі4,82 Mb.
#59
түріАнықтамалық
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   22

(І899 -1921)

Ізтөлин Баймағамбет Солтүстік Қазақстан облысы, Преснов ауданында дүниеге келген. 14 жасында жәдидтер мектебіне түседі. Бүл жерде оқудың жаңа жүйесі қолданылған. 1916 жылы Баймағамбет тыл жұмыстарына ауысты, бірақ ол жерден кәмелетке толмағандықтан босатылады да Пресно-горьковская станицасындағы орыс мектебіне түседі. Бір жыл оқып, ол Троицк қаласындағы «Уәзифа» медресесіне түседі. Осы жерде Б.Ізтөлин жасырын большевиктермен танысып, революциялық үңдеулерді таратады. Троицк қаласынан Баймағамбет өз атамекені Петропавлск қаласына оралады да, 1919 жылы Колчаковшылдарды қуғаннан кейін Коммунистік партия қатарына кіреді, уездің ревкомында жүмыс істейді, ревком оны уездік халық ағарту бөліміне жұмысқа жібереді, ол бар күші мен білімін халықтың білім алуына жұмсады. 1920 жылы Калчаковшылдардың қалдықтары бүлік шығарады, соған қарсы күресіп, жас ақын мерт болады. Өлең жазуды Баймағамбет Ізтөлин медреседе оқып жүргенде үйренген. Ол «Өмір» (1916), «Ана торпақ» (1916), «Жәкі мен құла ат» (1915), «Айым мен Күнім» сияқты туындылардың авторы. 1917 мен 1920 жылдар арасында жазылған туындыларын Б. Ізтөлин қала мен ауылдағы таптық күрестерге арнаған. «Күн мен түн» өлеңінде ол түннің бейнесінде халықтың қиын қараңғы өмірін, ал күн шығуымен жаңа өмірдің жақсылығын жеткізеді.

Ақынның көптеген өлеңдері жарыкқа шықпады. Ақгвардияшыл бандылар Б. Ізтөлинді өлтіріп, оның қолжазбаларын өртеп жіберген..

Қазақтың әйгілі жазушысы Сәбит Мұқанов өзінің «Өмір мектебі» трилогиясында Б. Ізтөлиннің бейнесін жарқын бейнелеген.



* * *
Ізтөлиннің. Б. Таңдамалы шығармалар.-Алматы: Жазушы, 1972,

Ізтөлиннің. Б. Таң сәулесі: Өлеңдер.-Алматы: Жазушы, 1981,

Ізтөлиннің. Б. Назым: Шығармалары.- 2 бас.- Алматы: Жазушы, 1982.

Ізтөлиннің Б. // Қазақстан жазушылары: ХХ ғасыр: Аңықтамалық: -2004.-353б..



Ізтөлиннің Б. // Қазақ әдебиеті: Энциклопедиялық анықтамалық.- Алматы.-2005.- 568б.
Ізтілеуов Турмағамбет

(1882-1939)
Тұрмағамбет Ізтілеуов 1882 жылы 9 шілдеде, қазіргі Қызылорда облысының Қармақшы ауданында дүниеге келген. Ол Буқарадағы «Көкелташ» медресесінде (1896 - 1905) оқып жүргеңде өлең жазуды үйрене бастайды.

Медресені бітіріп, молда дипломын алған соң, Т. Ізтілеуов өз ауылына оралып, мешітті ұстайтын имам болады. 20 жыл бойы Т. Ізтілеуов халық ағарту ісін жүргізді, оның аты Шымкент, Қызыл - Орда, Ақтөбе облыстары және Қарақалпақстанда кең тараған.

Т. Ізтілеуов Ұлы Қазан Социалистік революциясына дейін өмір сүріп, әмірінің соңғы жылдарында Жамбылмен, ұлы жазушы-ақындар-С.Сейфуллпн, Б. Майлин, I. Жансүгіров, С. Мүқанов, М. Әуезовпен кездесуге мүмкіндік алған. 1934 жылы Қазақстан Жазушылар Одағының шақыруымен Алматыға көшеді. Ол 1939 жылы қайтыс болды.

Т.Ізтілеуовтың қазақ әдебиетіндегі алған орны оның шығыс мәдениетінің ардақтаушысы болғаны арқылы анықталады. Араб және Шағатай тілдерінің білгірі бола отырып, А. Фердоусідің «Шахнама» зпопеясын казақ тіліне аударған, шығыс әдебиетінің сюжеті мен мотивіне сүйене отырып, ол «Дахканин Марди», «Сұлу Рава». «Ақылды ақсақал», «Тұтқындағы қыз» поэмаларын жазды. Үлкен поэма, дастандардың ішінен нағыз көркем жазылган поэма- ол «Дехканин Марди» поэмасы. Поэманың басты идеясы-еңбекті, гуманизмді достықты, махаббатты паш ету - шығыс әдебиетінің басты тақырыптары. Одан басқа Т. Ізтілеуов халықта кептеген өнегелік мысалдар авторы ретінде танымал болды, қазақ халқы өмірінен сатирикалық әңдер жазып, көптеген айтыстарға қатысқан ақын - импровизатор. Осылайша Т. Ізтілеуовтың бір өзінің бойында шығыс әдебиетінің тәжірибесін жикақтаған ақын – төкпе, қазақ халқының жыр дәстүрінің тандау үдістерінен тәрбие алған ақын – термеші жинақталды.



Халықпен тығыз байланыста болған Т. Ізтілеуовтың ақындық шығармашылығы үш тіршілік көзінен нәр алған: Шығыс әдебиеті, қазақ халық поэзиясы және Абай Құнанбаевтың шығармашылығы. Оның «Жыл келді», «Көңіліме гүлі егілді махабаттың» және т. б. сияқты өлеңдерінде Абайдың лирикасының сарынымен ұқсастығын оңай байқауға болады. Алайда, Абайдың тәрбиелі шәкірті бола отырып, дарынды ақын өзінің ұлы ұстазына жай ұқсастықтан аулақ бола алды.

Ұлтжанды Ақын - патша және байларға қарсы қазақтардың 1916жылғы қарулы көтерілісі туралы көлемді өлендер жиынтығын жазған, ол Қазан соцалистік революциясынан кейін оның шығармашылығына жаңа тақырып енді-Совет өкіметін. жаңа өмірді паш паш ету.

1936 - 1937 жж. Т. Ізтілеуов шығарамшылығының тың көтерілу кезеңі болды, ол жоғары көркемдік өлеңдерін тудырды. Осы жылдары оның әйгілі өлең- толғаулары «Мақта», «Құмыра», «Алып» және т. б. жарияланған.

Шығыстың классикалық поэзия үлгсінде тәрбиеленіен жазба ақын Т. Ізтілеуов, Абайдың өзіне деген әсерін сезген социалистік дәуірдің ақын - жыршысы дәрежесіне дейін өскен. Оның өмір жолы қиын да бұралаң болған. Оның өмірінде сәттіліктер аз болды, оның жырларының барлығын да бірдей қабылдап алмасақ та, оның аты қазақ әдебиетінің тарихында құрметті орын алады.

Т. Ізтілеуовтың жеке өлеңдері орыс тіліне аударылып жарияланып, әр түрлі жинақгар басылды.

ШЫҒАРМАЛАРЫ:
Ізтілеуовтың. Т. Тандамалы шығармалар.- Алматы: жазушы, 1972.-2636. Ізтілеуовтың. Т. Назым. Шығармалары.-2 бас.-Алматы. Жазушы, 1982.-3196.

***
Баймаханова Ш. Ізтілеуұлы Т. Шығармаларыныдағы салт-дәстүрге байланысты атаулардың ұлттық сипаты //Ұлағат.-2009.-№1.-18-29б.



Әбдезұлы Қ. Тұрмағамбет Ізтілеуұлы және дастандық дәстүр //Қазақ әдебиеті.-2009.-2қазан.-6б. Ізтілеуов Т. // Қазақстан жазушылары: ХХ ғасыр: Аңықтамалық: -2004.-353б..

Ізтілеуов Т. // Қазақ әдебиеті: Энциклопедиялық анықтамалық.- Алматы.-2005.- 568б.

Мазмұны:


Құрастырушыдан....................................................................................................2

Омаров С..................................................................................................................3

Оңғарсынова Ф........................................................................................................5

Оразалин К............................................................................................................. 11

Оразбаев Иранбек (Иранғайып)..........................................................................12

Орманов Ғ................................................................................................................15

Оспанов Сейфолла.................................................................................................19

Оспанов Серікбай..................................................................................................22

Оськин Д..................................................................................................................25

Өмірбеков Ж.......................................................................................................... 26

Өтетілеуов Е................................................................................................ 29

Пфеффер Н................................................................................................. 33

Раевский Н...................................................................................................35

Райымбеков Ә............................................................................................ 36

Райымқұлов Р..............................................................................................38

Рахимов Х................................................................................................... 40

Рәшев М...................................................................................................... 42

Саин Ж......................................................................................................... 44

Салғарин Қ................................................................................................. 46

Салықов К................................................................................................. 49

Самойленко А........................................................................................... 52

Санбаев С.................................................................................................... 53

Сарай Ә....................................................................................................... 54

Сарғасқаев С.............................................................................................. 55

Сариев Ш....................................................................................................57

Сатаев А......................................................................................................60

Сәмәди З.....................................................................................................62

Сәрсекеев Қоғабай................................................................................. 63

Сәрсенбаев Ә.............................................................................................65

Сәтібеқов Ж.............................................................................................. 67

Сейітов С................................................................................................... 68

Сералин М..................................................................................................71

Сапарбаев И...............................................................................................73

Сәрсекеев Медеу...................................................................................... 75

Саукетаев Т................................................................................................78

Сейдімбеков А...........................................................................................80

Сейфуллин С.............................................................................................85

Сералин Н.................................................................................................. 91

Сергеев А.................................................................................................. 95

Симашко М............................................................................................. .96

Скалковский Л....................................................................................... 98

Сқақбаев М............................................................................................... 99

Сланов Ғ.............................................................................................. 101

Смақов Ж............................................................................................... 102

Сматаев С............................................................................................... 105

Смаханұлы Ш.........................................................................................109

Снегин Д................................................................................................ .112

СоқпақбаевБ......................................................................................... 115

Сүлейменов Асқар..................................................................................118

Сүлейменов Олжас.................................................................................121

Сүндетов М..............................................................................................124

Табылдиев Ә............................................................................................127

Тамарина Руфь (Морозова)................................................................... 129

Тарази Ә (Әшімов)..................................................................................130

Тәжібаев Әбділда.....................................................................................132

Тәжібаев Бәкір.........................................................................................136

Тиесов М..................................................................................................137

Түменбаев Ж............................................................................................138

Тілегенов Б...............................................................................................141

Тобағабылов Т.........................................................................................147

Тоғысбаев Б..............................................................................................149

Тоқаев К....................................................................................................151

Тоқмағамбетов А.....................................................................................152

Тоқтаров Р............................................................................................... 154

Толмачев Г...............................................................................................156

Торайғыров С...........................................................................................157

Түменбай Қ...............................................................................................160

Тұрғынбеков С.........................................................................................163

Тұрлыбайұлы Ж.......................................................................................165

Тұрсынқұлов Қ.........................................................................................166

Тышқанбаев Б..........................................................................................168

Хакімжанова М........................................................................................170

Хангелдин А.............................................................................................173

Черноголовина Г......................................................................................175

Чирва Ф.....................................................................................................177

Шаймерденов С.......................................................................................178

Шалқаров К..............................................................................................181

Шаңғытаев Қ........................................................................................... 183

Шаханов Мұхтар.....................................................................................185

Шаханов Берік.........................................................................................189

Шашкин З.................................................................................................190

Шәкенов Н................................................................................................193

Шәріпов Ә................................................................................................195

Шипин О..................................................................................................197

Шойбеков Ү.............................................................................................199

Шухов И..................................................................................................200

Шүкіров З............................................................................................... 201

Щеголихин И..........................................................................................203

Ыдырысов Қ............................................................................................204

Ысқақов Бақтыкерей........................................................................... 205

Ысқақов Қалихан...................................................................................207

Юровская О.............................................................................................208

Ізтөлин Б..................................................................................................209

Ізтілеуов Т................................................................................................210

Шығаруға жауапкер: Мұқажанова Г.К.-

ақпараттық – библиографиялық

бөлімнің кеңесшісі

Редактор: Сапақова Г.С.-

Жамбыл атындағы мемлекеттік

жасөспірімдер кітапханасының директоры

Жамбыл атындағы МЖК- ның

ғылыми- әдістемелік кеңесінің шешімімен



10.04.2013 ж. қабылданған




Каталог: sites -> default -> files
files -> Жамбыл атындағы республикалық жасөспірімдер кітапханасы Қазақстан ақын – жазушылары ХХ ғасырда
files -> Ермұхан Бекмахановқа Сыздайды жаным, мұздайды қаным, жан аға!
files -> Қызылорда облысының жер – су атаулары қызылорда, 2013 жыл сыр елі қызылорда облысы
files -> ОҚу курсының каталогы 050117 қазақ тілі мен әдебиеті
files -> Өмірбаяндық деректеме
files -> Жиырма үш жыл бір ғұмыр
files -> Пәнінің мұғалімі Ищанова Эльмира Абайқызы Қазақ әдебиеті ( 6 «б» сынып ) Сабақтың тақырыбы
files -> М. П. Ешимов ф.ғ. к., доцент, Р. С. Нұртілеуова аға оқытушы


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   22




©www.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет