Малая Академия Наук «Жаңа Ғасыр» №17 гимназия Малдыбаева Жамал



бет1/3
Дата17.06.2018
өлшемі271,5 Kb.
#43120
  1   2   3
Малая Академия Наук

«Жаңа Ғасыр» № 17 гимназия
Малдыбаева Жамал

9 «Г» сынып оқушысы

«Ағылшын тіліндегі біріккен сөздердің қазақ тіліне берілуінің трансформациялық модельдері»


Бағыты: Қазақстанның тарихи ескерткіштері және болашақ дамуы бар саяхат маршруттары


Секция: тіл білімі /ағылшын тілі/

Ғылыми жетекші: ҚазМемҚызПу базалық негізгі және шетел тілі кафедрасының меңгерушісі, п.ғ.к.: Е. Қ. Нұрланбекова

Жоба жетекшісі: Досқожаева Нұргүл Елшібекқызы

«Жаңа Ғасыр» №175 гимназия

Ағылшын тілі пәні мұғалімі
Ағылшын тіліндегі біріккен сөздердің қазақ тіліне берілуінің трансформациялық модельдері
Мазмұны

Тезис ........................................................................................................... 3


НЕГІЗГІ БӨЛІМ......................................................................................................13

1. Ағылшын тіліндегі біріккен сөздердің

зерттелу бағыттары ..................................................................................... 15
2. Қазақ тіліндегі біріккен сөздердің

зерттелу бағыттары .................................................................................... 20


Қорытынды ........................................................................................................... 30
Ғылыми жоба тақырыбы бойынша жарияланған мақалалар тізімі................. 32
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ....................................................................... 33

Тезис
Ғылыми жоба тақырыбы: Ағылшын тіліндегі біріккен сөздердің қазақ тіліне берілуінің трансформациялық модельдері

Ғылыми жоба авторы: Малдыбаева Жамал

Ғылыми жоба жетекшісі: Е. Қ. Нұрланбекова

Ғылыми жетекші: Е. Қ. Нұрланбекова

Ғылыми жобаның мақсаты: Ағылшын және қазақ тіл білімдерінің сан-салалы теориялық ұстанымдары бүгінгі күнде аудармаға қатысты зерттеулердің негізгі бағыт-бағдарын анықтауға, маңызды қорытындылар шығаруға мүмкіндік беретіндіктен, бұл тілдердегі материалдарды бір-біріне шебер аударудың жалпы және жеке лингвистика шеңберіндегі өзіндік заңдылықтарын сұрыптау және осы тұрғыдағы жұмыстардың өзге ізденістер қатарында алар орнын нақтылау қажеттігі ғалымдардың алдына тың мәселелер қойып отырғаны даусыз. Осыған орай, ағылшын тіліндегі біріккен сөздерді қазақ тіліне берудің түрлі әдіс-тәсілдері де құнды зерттеулердің дүниеге келуін қамтамасыз етер алғышарттар қатарын құрауда. Ағылшын тіліндегі біріккен сөздер мен олардың қазақ тіліндегі баламаларын тексеру бүгінгі тіл білімінің алдында тұрған күрделі мәселелердің бірі екендігінде дау жоқ. Себебі еліміз бүгінгі таңда түрлі халықтар арасындағы әдеби-мәдени байланыс пен дамудың дәнекері болып табылатын аудармаға, соның мәселелеріне үлкен мән беруде.

Мәдениетті өркендетуге арналған мемлекеттік бағдарлама қабылданып, соның бір саласы бойынша қазақ тіліндегі әдеби шығармаларды, басқа да түрлі саладағы мәтіндерді өзге тілдерге аударып, дүниежүзіне таныстыру және жаһанның озық ойлы әдеби, философиялық, ғылыми еңбектерін қазақ тіліне аудару бағытындағы істер жандана түсуде. Осы орайда аударма саласында қаншама көп жұмыстар атқарылып жатса да, әлі де бұл саладағы еңбектерді молайтудың теориялық және практикалық маңыздылығын жоққа шығара алмаймыз. Сондықтан ағылшын тіліндегі біріккен сөздердің қазақ тіліндегі трансформацялық модельдерін қарастыру жұмысы мәселені толығымен жоймаса да, осы бағыттағы ізденістерге белгілі бір үлес болуға мүмкіндігі бар. Бұған дейінгі еңбектерді саралап, озық тәжірибелерінен үлгі алу еліміз бен өзге халықтар әдебиеті мен мәдениеті арасындағы байланыстарды нығайтуға, өркендетуге айтарлықтай септігін тигізерін ескерсек, шет тіліндегі, соның ішінде ағылшын тіліндегі біріккен сөздердің сипаты, олардың қазақ тіліне аударылу жолдары туралы ғылыми зерттеулер зәрулігі мен қажеттілігі анық сезіледі.



Ғылыми жобаның нысаны: Ағылшын және қазақ тілдеріндегі біріккен сөздер. Ағылшын тіліндегі біріккен сөздерді құрылымдық және семантикалық тұрғыдан салыстыра-салғастыра зерттеу негізінде оларды қазақ тіліне берудің трансформациялық модельдерін екі халықтың ойлау ерекшеліктерін және ұлттық құндылықтарын зерттеп ұсыну. Соның негізінде төмендегі міндеттер қойылды:

  • жалпы аударма теориясының негізгі бағыттарын ағылшын тілін қазақ тіліне аударма жасаудағы негізгі бағыттарын айқындап жүйелеу және зерттеу жұмысына теориялық негіз дайындау;

  • ағылшын тіліндегі біріккен сөздерді қазақ тіліне трансформациялауда аударманың тиімді түрлерін теориялық және практикалық тұрғыдан айқындау;

- ағылшын тіліндегі біріккен сөздердің құрылымдық үлгілерін және олардың семантикалық мағыналарын талдау;

  • қазақ тіліндегі біріккен сөздердің құрылымдық үлгілерін және олардың семантикалық мағыналарын талдау;

  • ағылшын және қазақ тілдеріндегі біріккен сөздердің құрылымдық және мағыналық ұқсастықтары мен айырмашылықтарын анықтау;

  • ағылшын тіліндегі біріккен сөздердің қазақ тіліндегі баламаларын табу барысында екі халықтың ойлау ерекшеліктеріне және ұлттық құндылықтарына лайықты баламалар іздестіру арқылы трансформациялық модельдерін ұсыну;

  • ағылшын тіліндегі біріккен сөздердің іштей трансформациялануын когнитивтік лингвистика ілімі тұрғысынан айқында

Гипотеза : Ағылшын және қазақ тіл білімдерінің сан-салалы теориялық

ұстанымдары бүгінгі күнде аудармаға қатысты зерттеулердің негізгі бағыт-бағдарын анықтауға, маңызды қорытындылар шығаруға мүмкіндік беретіндіктен, бұл тілдердегі материалдарды бір-біріне шебер аударудың жалпы және жеке лингвистика шеңберіндегі өзіндік заңдылықтарын сұрыптау және осы тұрғыдағы жұмыстардың өзге ізденістер қатарында алар орнын нақтылау қажеттігі ғалымдардың алдына тың мәселелер қойып отырғаны даусыз. Осыған орай, ағылшын тіліндегі біріккен сөздерді қазақ тіліне берудің түрлі әдіс-тәсілдері де құнды зерттеулердің дүниеге келуін қамтамасыз етер алғышарттар қатарын құрауда. Ағылшын тіліндегі біріккен сөздер мен олардың қазақ тіліндегі баламаларын тексеру бүгінгі тіл білімінің алдында тұрған күрделі мәселелердің бірі екендігінде дау жоқ. Себебі еліміз бүгінгі таңда түрлі халықтар арасындағы әдеби-мәдени байланыс пен дамудың дәнекері болып табылатын аудармаға, соның мәселелеріне үлкен мән беруде.



Мәдениетті өркендетуге арналған мемлекеттік бағдарлама қабылданып, соның бір саласы бойынша қазақ тіліндегі әдеби шығармаларды, басқа да түрлі саладағы мәтіндерді өзге тілдерге аударып, дүниежүзіне таныстыру және жаһанның озық ойлы әдеби, философиялық, ғылыми еңбектерін қазақ тіліне аудару бағытындағы істер жандана түсуде. Осы орайда аударма саласында қаншама көп жұмыстар атқарылып жатса да, әлі де бұл саладағы еңбектерді молайтудың теориялық және практикалық маңыздылығын жоққа шығара алмаймыз. Сондықтан ағылшын тіліндегі біріккен сөздердің қазақ тіліндегі трансформацялық модельдерін қарастыру жұмысы мәселені толығымен жоймаса да, осы бағыттағы ізденістерге белгілі бір үлес болуға мүмкіндігі бар. Бұған дейінгі еңбектерді саралап, озық тәжірибелерінен үлгі алу еліміз бен өзге халықтар әдебиеті мен мәдениеті арасындағы байланыстарды нығайтуға, өркендетуге айтарлықтай септігін тигізерін ескерсек, шет тіліндегі, соның ішінде ағылшын тіліндегі біріккен сөздердің сипаты, олардың қазақ тіліне аударылу жолдары туралы ғылыми зерттеулер зәрулігі мен қажеттілігі анық сезіледі.

Ғылыми жобаның жаңалығы:

  • ағылшын тіліндегі біріккен сөздердің қазақ тіліндегі трансформациялық модельдерін жасауда қолданылатын аударма әдіс-тәсілдерін қолдану теориясы мен практикасының негізгі мәні ашылды;

  • когнитивтік лингвистика тұрғысынан ағылшын тіліндегі біріккен сөздердің іштей трансформациялануға мүмкіндігі бар екендігі нақтыланды;

  • ағылшын тілінің материалдарын қазақ тіліне аудару жолдарының негізгі бағыттары айқындалып, жалпы аударма теориясының мақсаттарына орай қосымша теориялық негіз әзірленді;

  • ағылшын және қазақ тілдерінің біріккен сөздерді зерттеу принциптеріндегі ұқсастықтар және өзгешеліктер анықталды;

  • ағылшын тіліндегі зат есім және сын есім негізді біріккен сөздерге этнолингвистикалық тұрғыдан баламалар қарастырылды;

  • ағылшын және қазақ тілдеріндегі біріккен сөздердің формалдық модельдері жасалып, семантикалық мәндері ашылды;

  • ағылшын және қазақ тілдеріндегі біріккен сөздердің морфологиялық және семантикалық ұқсастықтары мен айырмашылықтары сұрыпталды.

Қорғауға ұсынатын негізгі тұжырымдар:

    • аударманың трансформациялық модельдерін жасауда қолданылатын әдіс-тәсілдердің теориялық және практикалық маңызы қазіргі аударма жұмыстарының мазмұнынан айқын көрінеді;

    • ағылшын тіліндегі біріккен сөздердің негізгі ұғымдарының бірнеше үлгіде берілуі олардың когнитивтік лингвистика тұрғысынан іштей трансформациялануын көрсететін құнды фактор саналады;

    • ағылшын тіліндегі біріккен сөздерді қазақ тіліне трансформациялауда орын алмастыру, сөз қосу, ауыстыру, бір компонентін түсіріп тастау және т.б. әдіс-тәсілдері қолданылады;

    • ағылшын тіліндегі күрделі сөздерді қазақ тіліне аудару теориясының лингвистикалық және экстралингвистикалық бағыттары аудармаға қосымша теориялық негіз бола алады;

    • ағылшын және қазақ тілдерінде күрделі сөздерді зерттеу принциптерінде ұқсастықтармен бірге айырмашылықтар да бар;

    • ағылшын тіліндегі зат есім және сын есім негізді біріккен сөздерге қазақ тілінен баламалар қарастыруда этнолингвистикалық факторлар және екі халықтың ойлауы, ұлттық құндылықтары, туыс емес екі тілдің ерекшеліктері ескерілуі тиіс;

    • ағылшын, қазақ тілдеріндегі біріккен сөздердің құрылымдық сипаты мен мағыналық ерекшеліктері аударма модельдерін жасауда маңызды рөл ойнайды;

Зерттеудің әдіснамалық негізі. Қазақ тіл білімінде біріккен сөздер теориясының сипатын айқындау, оның аударма теориясы ұстанымдарымен сабақтасар тұстарын зерделеу үшін ХХ ғасырдың 20-жылдарынан бастап қазақ тіл ғылымы саласында дүниеге келген А.Байтұрсынов, Қ.Жұбанов, Н.Т.Сауранбаев сынды заңғар ғалымдардың зерттеу жұмыстары, одан кейінгі жылдарда морфология саласында жазылған А.Ысқақов, Қ.Аханов, С.Исаев, М.Балақаев, Ж.Шәкенов, Б.Қасым, Қ.Күдеринова сынды және т.б. ғалымдардың ғылыми-теориялық еңбектері негізге алынды. Ағылшын тіліндегі біріккен сөздерге қатысты Г.Пауль, О.Есперсон, И.Арнольд, Е.Круисинг, К.Гобилд, А.И.Смирницкий, П.В.Царев, Б.А.Ильиш, Г.Марчанд, М.Д.Степанова, О.В.Афанасьева, О.Д.Мешков, В.Л.Каушанская, В.В.Елисеева, С.С.Хидекель, М.Блох, Р.Квирк сынды ғалымдардың еңбектері теориялық негіздеме мақсатында зерделенді. Сондай-ақ, аударматану саласы бойынша В.Н.Комиссаров, Я.И.Рецкер, Ю.А.Найда, Л.С.Бархударов, И.И.Ревзин, В.Ю.Розенцвейг, Кэтфорд Дж, Р.К.Миньяр-Белоручев, И.Н.Гарбовский, А.Д.Швейцер, Е.В.Бреус, Л.К.Латышев, А.Попович, В.Оболевич, А.И.Федоров және отандық З.Қ.Ахметжанова, А.С.Ермағамбетова, З.Р.Загидуллин, М.Т.Қожаева, А.М.Алдашева, Ж.А.Жақыпов, Н.Сағындықова, Р.Сәрсенбаев сынды зерттеушілердің ғылыми ой-толғамдарымен қатар тақырыпқа қатысты зерттеу еңбектерінің деректері мен ғылыми тұжырымдары пайдаланылды.

Зерттеудің негізгі дереккөздері. Зерттеу жұмысының дереккөздері ретінде ағылшынша-орысша, ағылшынша-қазақша аударма сөздіктер, ағылшын тіліндегі классикалық әдебиеттердің аударма материалдарынан алынған екі мыңнан астам кеспе қағаздар қолданылды.

Теориялық құндылығы. Ағылшын тіліндегі біріккен сөздердің қазақ тілінде берілу процесіндегі аударма теориясының негіздерін анықтау арқылы, онда қолданылатын жалпы ұстанымдар мен ұғымдарды талдап көрсету негізінде тек ағылшын тіліндегі немесе қазақ тіліндегі трансформациялық модельдерге қатысты теорияның ғана емес, жалпы аударма теориясы саласының сипатын жүйелеуге мүмкіндік пайда болады. Зерттеу барысында алынған ғылыми нәтижелер мен тұжырымдар жалпы аударма теориясы, этнолингвистика, ағылшын және қазақ тіл білімі, лингвомәдениеттану мәселелерін жан-жақты сұрыптауға, олардың теориялық принциптерін негіздеуге көмектесе отырып, жаңа ғылыми бағыттардың өзек ала бастауына әсер етеді.

Ағылшын тілінен қазақ тіліне аударылған көркем шығармалардан жинақталған тілдік деректер қазақ тілінің сөздік құрамын байытып, сол арқылы жалпы тіл білімінің де сұранысын өтей алатындықтан, соңғы жылдарда іргесі қаланып жатқан лингвоконцептология ілімін де дамытар маңызды арналар қатарына жатқызуға болады.

Бұл ғылыми жобада ұсынылған қағидалар мен ғылыми талдаулар аударматанудың теориялық мәселелерін дамыта келе, қазіргі кездегі терминдерге қатысты көкейтесті проблемаларды шешуге де ат салысып, жалпы аударматану ғылымының теориялық тұжырымдарын дамытуға өз үлесін қосады.

Практикалық маңыздылығы. Зерттеу жұмысының нәтижелерін ағылшын тіліндегі біріккен сөздерді қазақ тіліне аудару жұмыстарында, шет тілін үйрету барысында, практикалық сабақтарда қолдануға болады. Ғылыми жобада ұсынылған тың көзқарастар мен пікірлер қазақ тіл ғылымындағы аудармаға қатысты бағыттың дамуына септігін тигізетіндіктен, жасалған тұжырымдар мен анықтамаларды қазіргі ағылшын және қазіргі қазақ тілінің теориялық курстарында, аударма теориясы және салғастырмалы грамматика пәндерін оқытуда, жоғарғы оқу орындарына арналған оқулықтар мен әдістемелік құралдар дайындауда, арнайы курстар мен семинарлардың жаңа бағдарламаларын жасап жинақтау барысында жан-жақты пайдалануға, сонымен қатар ағылшын-қазақ тіліндегі біріккен сөздер сөздігі ретінде пайдалануға болады.

Зерттеудің жарияланымы мен талдануы.

Ғылыми жобаның тақырыбы бойынша жарияланған ғылыми мақалаларда жүргізген зерттеу жұмыстың нәтижелері, басты қағидалары және негізгі тұжырымдары жеткілікті мөлшерде көрініс тапқан. Оның негізгі мазмұны, қағидалары мен қорытындылары автордың 9 ғылыми мақалаларына өзек болған, оның ішінде үш халықаралық ғылыми–практикалық конференцияларда: “М.О.Әуезов және қазақтанудың өзекті мәселелері” атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясы (2008); “Қазақ мемлекеттілігі және түркі әлемінің тарихи-мәдени құндылықтары” халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясы (2009); “Оқыту үдерісіндегі инновациялық технологияларды қолдану мәселелері” атты халықаралық ғылыми-практикалық конференциясы (2009). Ғылыми жоба жұмысының тақырыбы бойынша Білім мен ғылым саласындағы бақылау комитеті бекіткен тізіміндегі республикалық ғылыми басылымдарда 5 мақала және Қырғызтанда жарық көретін “Түркологиялық жинақ” журналында 1 мақала жарияланған.

Ғылыми жобалық жұмыс «Жаңа Ғасыр» № 175 гимназияның мәжілісінде талқыланды.

Зерттеудің әдіс-тәсілдері. Зерттеу жұмысының бірінші тарауында ағылшын және қазақ тілдеріндегі біріккен сөздердің теориялық бағыттары сөз болғандықтан сипаттау, салыстырмалы-салғастырмалы талдау, талдау әдістері қолданылды. Ғылыми жобаның екінші тарауы жалпы аударма теориясы мен ағылшын тіліндегі біріккен сөздердің қазақ тіліндегі трансформациялық модельдеріне арналғандықтан онда жүйелеу, сыни тұрғыдан баяндау, жинақтау, текстологиялық, түсіндірмелі, жүйелі-кешенді талдау әдістері қолданылды.

Жұмыстың құрылымы. Ғылыми жобалық жұмыс кіріспе мен екі тараудан, қорытынды, қосымша және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Тезис

Трансформационные модели перевода сложных слов английского языка

на казахский язык

Актуальность исследования. Продуктивность сложных слов в английском языке требует исследования способов их передачи на казахский язык как язык совсем иной типологии. Трудность перевода сложных слов английского языка на казахский язык определяется типологической разнородностью структурных, морфологических, семантических, а также лингвокультурологических особенностей образования сложных слов, их функционированием в различных стилях данных языков.

Объект исследования – сложные слова английского языка и их переводы на казахский язык.

Предмет исследования – способы образования сложных слов, словообразовательные модели, типы структурно-семантических отношений между компонентами сложных слов английского языка, а также их соответствий в казахском языке.

Цель исследования - описание словообразовательной структуры и семантики сложных слов английского языкa, анализ их соответствий в казахском языке, а также установление моделей перевода этих слов и определение факторов, которые влияют на процесс и результат перевода.

Задачи исследования:

- определить основные структурно- семантические модели сложных слов английского языка;

- выявить типологические особенности словообразовательных моделей сложных слов в английском и казахском языках;

- проанализировать семантику сложных слов, образованных по разным моделям в английском и казахском языках ;

- выявить типы соответствий сложных слов в сопоставляемых языках с позиции их адекватности;

- исследовать факторы, влияющие на выбор того или иного способа перевода в конкретных случаях и выявить общие тенденции процесса перевода;

- разработать трансформационные модели перевода сложных слов английского языка на казахский язык.

Методы исследования сравнительно-сопоставительный, трансформационый, описательный сопоставительно-типологический метод, метод семного анализа, дистрибутивный метод

Научная новизна работы. В работе впервые проведен сопоставительно-типологический анализ структуры и семантики сложных слов в английском и казахском языках; дан анализ факторов выбора того или иного способа перевода английских сложных слов на казахский язык; подтверждена возможность внутренней трансформации сложных слов английского языка на казахский язык с позиций когнитивной лингвистики; произведена семантическая классификация сложных слов, изучены в лингвоэтнокультурологическом аспекте английские и казахские соответствия сложных слов, представляющих модель «имя существительное+имя существительное»; определены сходство и различие в принципах изучения сложных слов в английском и казахском языках; на основе сопоставления сложных слов в английском и казахском языках выявлены типологические особенности их смысловой структуры и механизм функционирования, которые оставались невыявленными при изучении каждого из этих языков в отдельности.

Результаты исследования

- выявлены сходство и различие структурной организации сложных слов в сопоставляемых языках;

- разработаны модели трансформации сложных слов английского языка на казахский язык;

- установлена взаимозависимость семантики первого и второго компонентов сложных слов в английском и казахском языках;

- определены типы семантических соответствий сложных слов в английском и казахском языках;

- установлены факторы, влияющие на выбор того или иного способа перевода в конкретных случаях и выявлены общие тенденции процесса перевода;

- составлен список сложных слов английского языка с переводом на казахский язык.

Научно-теоретическая значимость исследования. Работа вносит определенный вклад в разработку основных положений теории перевода, указывает не только на структурно-семантические особенности сложных слов, но также предлагает варианты достижения переводческой эквивалентности. Научные результаты и выводы, полученные в работе, способствуют развитию переводоведения, этнолингвокультурологии, теории казахского и английского языкознания.

Практическая значимость исследования заключается в возможности использования его результатов в учебном процессе: разработке курсов лекций и практических занятий по лексикологии, словообразованию, сопоставительной типологии германских языков и теории перевода, в составлении англо-казахского словаря сложных слов.

Перспективы исследования. Исследование проблем словообразования в английском и казахском языках в типологическом аспекте в связи с развитием теории переводоведения в казахской лингвистике.

Структура диссертации. Работа состоит из введения, двух разделов, приложения, заключения и списка использованной литературы.

SUMMARY

Transformational models in translating English compound words into Kazakh

The topicality of the research. Typology of English and Kazakh word-formation systems differs greatly. It reveals first of all in word-formation as one of the leading ways in English word-formation.

Productivity of English compound words demands investigating the ways of their translation into Kazakh as that of other typology. The difficulty in rendering English compound words into Kazakh is defined by typological heterogeneity in structural, morphological, semantic, also lingua-cultural peculiarities of building compound words, their functioning in various styles of the given languages.

The issue on the nature of correlation between components of compound words remains open: sensual relations, semantic relations, structural-semantic relations, syntactic relations.

The object of the research is English compound words and their translations into Kazakh.

The subject of the research is ways of building compound words, word-formation models, types of structural-semantic relations between components in English compound words, also their correspondences in Kazakh.

The aim of the research is to describe word-formation structure and semantics of English compounds, analysis of their correspondences in Kazakh, also to establish translation models of these words and to define factors influencing the process and the result of translation.



The objectives of the research:

  1. To define main structural-semantic models of English compound words;

  2. To reveal typological peculiarities of word-formation models in English and Kazakh compound words;

  3. To analyze semantics of compounds that are built according to different models in English and Kazakh;

  4. To reveal correspondences types of compound words in the contrasting languages from the viewpoint of their adequacy;

  5. To investigate factors influencing the choice of translation device in concrete cases and to define common tendencies in the translation process;

  6. To work out transformational models of translating English compounds words into Kazakh.

The methods applied during the course of research are comparative-contrastive method, transformational, descriptive, contrastive-typological methods, method of seme analysis, distributive method.

The scientific novelty of the thesis. The thesis for the first time:

  • conducts contrastive-typological analysis of structure and semantics of compound words in English and Kazakh languages;

  • gives the analysis of factors influencing the choice translation device of English compounds into Kazakh;

  • confirms the possibility of inner transformation from English compounds into Kazakh from the cognitive linguistics` angle;

  • presents semantic classification of compound words according to the model “noun+noun”;

  • investigates English and Kazakh correspondences of compound words built according to the model “noun+noun” from lingua-ethno-cultural aspect;

  • defines similarities and differences in principles of investigating compounds in English and Kazakh languages;

  • on the basis of contrasting compounds in English and Kazakh languages reveals typological peculiarities of their meaningful structure and functioning mechanism, which remain unexposed during researching every of the given languages separately.

The results of the research are:

  • there have been found similarities and differences in structural organization of compounds in the given contrasting languages;

  • there have been collaborated models of transforming English compound words into Kazakh;

  • there has been established semantic interdependence of the first and second components in English and Kazakh compounds;

  • there have been defined types of semantic correspondences in English and Kazakh compounds;

  • there have been established factors influencing the choice of the translation device in concrete cases and revealed common tendencies in the translation process;

  • there has been compiled a list of English compounds with their translation into Kazakh.

The theoretical importance of the research. The thesis contributes to collaborating main provisions of translation theory, points out structural-semantic peculiarities of compound words, also proposes variants for achieving translation adequacy. Scientific results and conclusions, promotes to the development of translatology, ethnolinguaculturology, theory of Kazakh and English linguistics.

The practical value of the research is concluded in the possibility to use its results during teaching/learning process: collaboration of lectures and tutorials in lexicology, word-formation, contrastive typology of Germanic languages and translation theory, in compiling English-Kazakh dictionary of compounds.

Perspectives of the research. The investigation of word-formation problems in English and Kazakh languages from typological viewpoint in connection with the development of translation theory in Kazakh linguistics.

The structure of the thesis. The thesis consists of introduction, two chapters, appendix, conclusion and bibliography.
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
Ғылыми жобаның кіріспе бөлімінде тақырыптың өзектілігі, зерттелу деңгейі, зерттеу жұмысының нысаны мен пәні, мақсаты мен міндеттері, деректік және теориялық-методологиялық негіздері, ғылыми жаңалықтары мен қорғауға ұсынылатын тұжырымдары баяндалып, зерттеу жұмысының тәжірибелік маңызы, сыннан өтуі мен құрылымы көрсетілген.

Жұмыстың «Ағылшын тіліндегі біріккен сөздерді қазақ тіліне берілу процесіндегі аударма теориясының негіздері» атты бірінші тарауы үш тараушадан тұрады. Оның «Аударма мәселелерінің теориялық негіздерінің бағыттары» деген бірінші тараушасында аударматанудың қалыптасу тарихына шолу жасалып, Кеңестік дәуірдегі ғалымдар мен Отандық ғұламалардың зерттеу еңбектері тақырып айналасында сарапталады. ХХ ғасырдың отызыншы жылдарының өзінде М.М.Морозов, Я.И.Рецкер, А.В.Федоров сынды осы саланың білгір мамандары аударма бойынша маңызды жұмыстар атқарып, олардың ізімен Н.Б.Аристов, И.М.Берман, Л.С.Бархударов, С.И.Кауфман, Т.Н.Михельсон, Э.Ф.Скороходько т.б. ғалымдар 50-60 жылдарда аударматанудың іргесін бекіте түскені нақты деректермен дәйектеле түсіндірілген. Ал кейінгі жылдарда орыс және қазақ тілдерінің аударма мәселесі жөнінде отандық ғалымдардан Ө.Айтбаев, А.М.Алдашева қалам тартса, герман тілдері мен қазақ тілі аудармасының кейбір мәселелері М.Ш.Құрманов, Р.Нұрғалиев еңбектерінде сарапталды. Ағылшын, қазақ аударма теориясы бойынша ұлттық-мәдени реңдегі сөздерді беру мәселелері А.С.Ермағамбетованың, А.Исламның еңбектерінде қарастырылады.

Аударма саласында еңбек еткен ғалымдардың әрқайсысы оны әр қырынан қарастырған. Мәселен, А.М.Алдашева аударматану ғылымының негізгі міндеттері мен “аударма”, “баламалылық” ұғымдарының мәнін ашып, аударма мәтінге қойылатын талаптарды анықтап, аударма сапасының көрсеткіштерін белгілеп берді [1, 74 б.].

Аударма әдеби шығарма арқылы бір халықтың өмірін келесі бір халыққа таныстыру арқылы екі ел арасында рухани көпір орнатуға ат салысады. Демек аударманың мақсаты-түпнұсқа тілді білмейтін оқырманды аударма арқылы өзге елдің әдет-ғұрпымен, мәдениетімен етене таныстыру. Л.С.Бархударов аударма ұғымына “белгілі бір мәтіннің мағынасын сақтай отырып қайта құрылуы” [2, 3 б.] деп, А.В.Федоров: “аударма дегеніміз-өзге тілдің құралдарымен баяндалған тексті екінші тілдің құралдарымен барынша толық, әрі дәл жеткізу” [3, 15 б.] деп анықтама берген. Олай болса, аударма – түпнұсқаның басқа тілде қайта өңделіп жасалуы, тіларалық және мәдениетаралық қарым-қатынас процесі, тіларалық трансформация, сөз жасау өнері.

Ғалымдар аудармаға өзіне тән ерекше талаптар қойып, оның қыры мен сырын аша түсу бағытында еңбек еткен. Мәселен, көркем аударманың өз мәтініне сөз қосып, негізгі ойдан ауытқып кетуге, ал түпнұсқаны сөзбе-сөз келтіремін деп ұғымсыз сірестіріп қоюға болмайтындығына ғалымдар бірауыздан келіседі. Бастапқы шығармадағы тілдік, стильдік ерекшеліктерді ескере отырып, оның көркемдік, идеялық қасиеттерін толық жеткізу аудармаға қойылар талаптардың бірі. Осыдан келіп, аудармашыға қойылатын түпнұсқаның мағынасы мен көркемдігін қатар беру талабы туындайды.

Е.В.Бреус аударманы тек екі тілдің байланысы ғана емес, сонымен бірге екі мәдениеттің арасындағы байланыс та көрініс табатын тіларалық қатынас әрекеті деп санайды [4, 19 б.].

Аударма туралы толығырақ және нақты теорияны В.Н.Комиссаров ұсынды. Ғалымның пікірінше, төрт лингвистикалық теория бар, соған сәйкесінше, ол аудармаға төрт анықтама береді: денотативті теория бойынша, “перевод есть процесс описания при помощи языка перевода денотатов, описанных на языке оригинала” деген анықтама берген [5, 32 б.]. Трансформациялық теория бойынша, “перевод есть нечто иное, как преобразование единиц и структур языка оригинала в единицы и структуры языка перевода” деген анықтама берген [5, 38 б.]. Семантикалық теория бойынша, “перевод “заключается в раскрытий сущности эквивалентных отношений между содержанием оригинала и перевода” деген анықтама берген. Баламалық деңгейлері теориясы тұрғысынан: “модель переводческой деятельности, основанную на предположений, что отношения эквивалентности устанавливаются между анологичными уровнями содержания текстов оригинала и перевода” деген анықтама ұсынған болатын [5, 62 б.].

И.Н.Гарбовский былай деп анықтама береді: “Аударма дегеніміз- түпнұсқаның басқа тілде қайта өңдеп жасалуы; тіларалық және мәдениетаралық коммуникация процесі; тіларалық трансформация; сөз жасау өнері” [6, 9 б.].

А.И.Федоров аударма барысында мынадай жағдайларға баса көңіл бөлу керек деп есептейді:

1 Түпнұсқа тілде кездесетін сөздердің барлығы дерлік аударма тілдің сөздік қорында кездесе бермейді;

2 Түпнұсқа тіл мен аударма тілдегі сөздердің мағынасы тек жартылай ғана сәйкес келуі мүмкін;

3 Түпнұсқа тілдегі көп мағыналы сөздің берер мағынасы аударма тілде әр түрлі сөздер арқылы берілуі мүмкін [7, 133 б.].

А.Поповичтің анықтамасына сүйенсек: “В переводе существует “мера”, которую нельзя нарушать. Нарушение этой “меры” ведет к тому, что перевод становится адаптацией” [8, 143 б.].

Қазіргі уақытта аударма теориясында бірнеше үлгі (модель) жасалған. Олардың негізгілеріне денотаттық, семантикалық және трансформациялық үлгілер жатады. Денотаттық үлгіде аударма тіл мен өмір шындығының байланысы басты назарға алынады. Кейде аударманың жағдаяттық үлгісі деп те аталатын бұл модель өмір шындығының әлдеқандай құбылыстарының атаулары аударма тілде жоқ болса да, тілдік заңдылықтардың көмегімен салыстырудың мүмкіндігі әрқашан болады деген заңдылыққа саяды. Семантикалық үлгі аударма үдерісінде сөздің ең кіші мағыналық бөлшегі саналатын семаларға мән берумен байланысып жатады. Ал трансформациялық модельді сөздердің орындарын ауыстыру, сөйлемнің құрылымын өзгерту, сөз таптары мен сөйлем мүшелерін өзгерту, сөз қосу, сөздерді түсіру сынды әдістердің негізіндегі аударма деп түсінуге болады. Аударма теориясының зерттеу нысанының бірі болып табылатын грамматикалық трансформация жан-жақты қарастыруды қажет етеді. Аударма процесі осы трансформация кезіндегі орын алар өзгерістер негізінде қаралады.



Каталог: uploads -> doc
doc -> Тақырыбы: Ғарышты игеру (аудандық семинар)
doc -> Ғарыш әлеміне саяхат
doc -> Сабақ тақырыбы: Шерхан Мұртаза «Ай мен Айша» романы Сабақ мақсаты: ҚР «Білім туралы»
doc -> Сабақтың тақырыбы Бала Мәншүк ( Мәриям Хакімжанова) Сілтеме
doc -> Ана тілі №2. Тақырыбы: Кел, балалар, оқылық Мақсаты
doc -> Сабақ жоспары «Сәулет және дизайн» кафедрасының арнаулы пән оқытушысы, ҚР «Еуразиялық Дизайнерлер Одағының» мүшесі: Досжанова Галия Есенгелдиевна Пәні: Сурет және сұңғат өнері
doc -> Сабақ Сабақтың тақырыбы : Кіріспе Сабақтың мақсаты : «Алаштану» курсының мектеп бағдарламасында алатын орны, Алаш қозғалысы мен Алашорда үкіметі тарихының тарихнамасы мен дерекнамасына қысқаша шолу
doc -> Тәрбие сағаттың тақырыбы: Желтоқсан жаңғырығы
doc -> Сабақтың тақырыбы : Әбунасыр Әл- фараби Сабақтың мақсаты
doc -> Сабақ жоспары Тақырыбы: Үкілі Ыбырай Мектеп:№21ом мерзімі


Достарыңызбен бөлісу:
  1   2   3




©www.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет