Орта буын оқушыларының диалогтік сөйлеу дағдысын қалыптастырудағы ауызекі жағдаяттардың рөлі. Мұқан А.Қ

Ғылыми жетекші:

Қазіргі кезде жаңа білім жүйесі интернеттің пайда болуының арқасында дамығанын барлығы мойындайды. Көптеген әдіскерлер видеофильм, электрондық пошта (e-mail), мультимедиялық презентация, анимациялық суреттер және т.б. көмегімен шетел тілінде диалог түрінде сөйлеу қабілетін қалыптастыратын жаттығуларды құрастырумен айналысып жатыр. Ал шетелде болмай-ақ, сол елдің тілінде сөйлей алу қабілетіне ие болу оңай емес. Сондықтан, мұғалімнің маңызды тапсырмасының бірі шет тілі сабағында түрлі амалдарды қолдана отырып, сөйлеудің шын ситуацияларын құру болып табылады. Шет тілін үйрету процесінде диалогтік жаттығуларды қолдану сабақты қызықты жолмен өткізуге көмектеседі. Мұндай жаттығулар оқушының бар ойын өзіне бағыттайды, сонымен қатар, оқу процесінде оқушының белсенділігі оянады. Нәтижесінде, оқушы ақпаратты оңай әрі тез қабылдайды және оқушының ынтасы мен қызығушылығы жоғарылайды. Сонымен, диалог дегеніміз не? Оның бірліктері мен құрылымына тоқтала кетсек.

Диалог үлгілерін ғалым үлкен үш топқа бөліп қарастырады:

1. 
   Ақпараттық диалог (информативный). Бұған: диалог-сұхбат, диалог-тергеу, хабарлама диалог және диалог – түсінуді жатқызады [2, 64 б].
   
2. 
   Прагматикалық диалог (прагматический). Бұл топқа : диалог – тартыс, диалог – дау, диалог – ой-толғау, диалог – өтініш, диалог – ұсыныс, диалог – ой – түрткіні топтастырады. [2, 74 б].
   
3. 
   Модальдық диалогқа (модальный): диалог – үндестік, диалог – жинақтау, диалог – сәлемдесу, диалог – қоштасу сынды түрлерін топтастырады [2, 88 б].
   

Орта буын оқушыларының диалогтік сөйлеу дағдысын қалыптастырудағы ауызекі жағдаяттардың рөлін зерттей келе, диалогтік сөйлеуді барлық жағынан қарастырдық. Нәтижесінде, сөйлеу – ол тілдің сһйлеу мүшелері арқылы жүргізілетін процесс. Мысалы: 1. Оқушы өзінің басынан өткен оқиға жайлы баяндайды; 2. Үйге берілген тақырып жайлы мұғалімге жауап береді; 3. Әңгімені оқып, мәтіннің мазмұнын айтып береді.

Кейде сабақ барысында сөйлеудің диалог түрін пайдаланамыз: 1. Қысқа сұрақ-жауап; 2. Қысқартылған формаларды үйрету: мұғалім – оқушы ұайталайды. 3. Кейбір қысқартылған сөзді пайдалану: мұғалім – оқушы жауап береді.

Ендеше, диалогтік құрылымдар да әр түрлі. Олардың негізгі түрлері: 1. Сұрақ – жауап;

2. Сұрақ - сұрақ;

3. Хабарлама – хабарлама;

4. Хабарлама – сұрақ.

Диалогтік сөйлеуге үйрету кезінде осы төрт түрін де қолдануға болады. Сабақ барысында диалог, әңгіме, мәтіндер тек сөйлеу әрікеті арқылы жүзеге асатын процесс екенін естен шығармауымыз қажет.

1. 
   Бахтин М. Проблемы поэтики Достоевского. 7-е изд. –М.: Современная Россия, 1979. -26 б.
   
2. 
   Иманғалиева Г. Типология диалога: Дисс.: канд. филол. наук:10.01.01.- Алматы, 1999.-64,74,88 б.
   
3. 
   Андреева Г. Социальная психология.-М-:МГУ,1988,-415 б.
   
4. 
   Әбдіқова Қ.Ж. Аймауытов туындыларындағы тұлға: филол.ғ.к.дисс.:10.01.02.-алматы,1998.-142 б.