Сабақ №66 Өту мерзімі: Топ: Сабақтың тақырыбы

1. 
   Адамның шығу тегі туралы алғашқы көзқарастар
   
2. 
   Адам эволюциясының негізгі кезеңдері
   
3. 
   Антропогенездің қозғалушы күштер
   
4. 
   Адам нәсілдері. Нәсілшілдікті және әлеуметтік дарвинизмді сынау
   

Адамның шығу тегін, тарихи даму кезеңдерін, нәсілдік ерекшеліктерін, материалдық және рухани қазыналарын зерттейтін кешенді ғылым антропология деп аталады. Антропология сөзі гректің «anthropos» - «адам», «logos» - «ілім» деген сөздерінен алынып, «адам туралы ғылым» деген ұғымды білдіреді. Антропология терминін алғаш ғылымға Аристотель енгізді. Антрополгия ғылымының негізгі бір саласы – антропогенез. Ол адамның шығу тегін, тарихи даму кезеңдерін және нәсілдік ерекшеліктерін зерттейді.

Адам ұрығының даму кезеңінде барлық хордалы дануарларға тән белгілер – хорда, жүйке түтігі және жұтқыншақтың екі бүйірінде желбезек саңылаулары болады. Бұл белгілер адамның басқа хордалы жануарлармен арғы тегінің бір екендігін дәлелдейді.

Омыртқа жотасының, жұп қолдары мен жұп аяқтарының болуы, жүрегінің кеуде жағында орналасуы, адамның омыртқалылар тип тармағына жататынына дәлел. Адамның да жүрегі 4 қуысты (камералы), ми қыртысы өте жақсы дамыған, сүт бездері, денесінде түктері бар. Тістері жеке топтарға (күрек, сойдақ және азу тістер) бөлінген. Бұл белгілер адамның сүтқоректілер класына жататындығын айғақтай түседі.

Адам ұрығы анасының арнайы мүшесі – жатырда дамиды және ол ұрықжолдасы арқылы қоректенеді. Бұл белгілер сүтқоректілер класының ұрықжолдастылар (плаценталылар) класс тармағына жататынын білдіреді. Адамның басбармағы басқа саусақтарға қарама-қарсы орналасқан, саусақтарында тырнақтары, бұғана бұғана сүйегі бар, сүт тістері тұрақты тістермен алмасады. Бұл белгілері адамның маймылдар (приматтар) отрядына жататынын көрсеиеді. Адам қаны да 4 топқа бөлінген, ымдау бұлшық еттері жақсы дамыған. Бұл белгілер – адамның адамтектес маймылдар отряд тармағына және олардың тартанаулылар тобына жататынын дәлелдейді.

Адам мен жануарлардың сыртқы және ішкі мүшелерінің құрылысына бір-біріне ұқсас белгілер көптеп кездеседі. Ондай белгілердің бірінші тобына – адам денесінде кездесетін рудиментті (латынша – «rudimentum» арғы тегінен қалған қалдық белгілер) мүшелерді жатқызуға болады.

Қазіргі кездегі адам денесіндегі мұндай рудиментті мүшелер 90-ға жуық. Ондай мүшелерге теріасты, құлақ маңындағы бұлшық еттерді, терідегі түктерді, омыртқа жотасындағы құйымшық бөлімін, соқырішекті, т.б. жатады.

Адам мен омыртқалы жануарлардың ұрықтарының дамуында да көптеген ұқсаст белгілер бар. Адам ұрпағының ең алғашқы кезеңі ұрықтанған жұмыртқа жасушасы – зиготадан басталады. Ұрықтың бұл кезеңі бір жасушалы қарапайым жануарларгға ұқсайды, келесі кезеңде ұрық бөлшектену арқылы бір қабатты көп жасушалы (клеткалы) бластулаға айналады. Бластула (шоғырлы) қарапайым жануар – вольвокске ұқсайды. Ұрықтың ары қарай дамуы кезінде екі қабатты көп жасушалы гаструла пайда болады. Гаструла көп жасушалы денесі екі қабаттан тұратын ішекқуыстыларға ұқсайды. Ұрықтың дамы барысында бірте-бірте балықтарға ұқсас жұтқыншақтың екі бүйірінде көптеген желбезек саңылаулары пайда болады. Ұрықтың жүрегі алғашында қабырғасы оқтын-оқтын жиырылып-босаңсып тұратын, қандауыршаның құрсақ қолқа мен қан тамырына ұқсайды.

Адам ұрығындағы мидың дамуы да алғашында үш, келесі кезеңінде балықтың миына ұқсас бес көпіршіктен тұрады. бірте-бірте алдыңғы ми сыңарлары бірнеше бөліктерге бөлініп, оның сыртында ми қыртысы түзіледі. Ми қыртысындағы көптеген иірімдер, сайшалар мидың беттік көлемін ұлғайтады. Ұрықтың алғашқы даму кезінде клоаканың пайда болуы да, адамның жануарларға ұқсастығын дәлелдей түседі.

Адам және адамтектес маймылдардың ұқсас белгілері:

1. 
   Сыртқы құрылысында
   
2. 
   Мінез құлығында
   
3. 
   Көңіл күйінің өзгеруінде
   
4. 
   Ұрпақтарына қамқорлық жасауында
   
5. 
   Жүйке жүйесі
   
6. 
   Есте сақтау қабілеті жақсы дамыған
   
7. 
   Сезім мүшелері
   
8. 
   Терісінің құрылысы
   
9. 
   Қан топтары
   
10. 
    Жалпы аурулары және оларды денесінде тіршілік ететін паразиттері де ұқсас болады
    
11. 
    Қабырғаларының саны 12-13 жұп
    
12. 
    Хромосомаларының құрылысы да ұқсас келеді. Адамда – 46, ал адамтектес маймылдарда – 48 хромосома бар.
    

Жер бетінде қазіргі кезде өмір сүріп жатқан адамдардың бәрі де бір ғана түрге жатады. Оны биологиялық жүейелеуде саналы адам (Homo sapiens) деп айырықша құрметті атаумен атайды. Бұл атаудан адамның басқа да организмдерден ақыл-ой, сана арқылы ажыратылатыны айқын байқалады.

Қазіргі адамдардың әр түрлі құрлықтарда тіршілік етуіне қарамастан, олардың бәрінің де анатомиялық және физиологиялық ерекшеліктері бірдей. Әрбір жеке адамның өсіп дамуы, биологиялық заңдылықтар бойынша жүріп отырады. Барлық адамдардың жалпы дене құрылысы мен ақыл-ойының дамуы бір-біріне ұқсас.

Қазіргі кезде адамдар үш нәсілге (еуропеоидтік, монголоидтік, негроидтік) бөлінеді.

Нәсілдердің шығу тегі туралы моноцентризм және полицентризм тұжырымдары бар.

Қазіргі кезде көптеген ғалымдар моноцентризм тұжырымын қолдайды.