Білу
Мәтінмен жұмыс
1456 жылы Керей мен Жәнібек ханның Әбілқайыр хан үстемдігіне қарсы күрескен қазақ тайпаларын бастап Шығыс Дешті – қыпшақтан батыс Жетісу жеріне қоңыс аударуы қазақ хандығының құрылуына мұрындық болған маңызды тарихи оқиға болған еді. Бұл оқиғанның мән-жайы мынадай болатын: 1428 жылы Ақ Орданың ақырғы ханы Барақ ішкі феодалдық қырқыста қаза болған соң, Ақ Орда мемлекеті ыдырап, ұсақ феодалдық иеліктерге бөлінгенде өкімет үшін өзара қырқыс үдей түсті. Бұрынғы Ақ Орданың орнына Әбілхайыр құрған «көшпелі өзбектер» мемлекеті пайда болды. Осы мемлекеттің территориясы XV ғ. орта шенінде Сырдариядан Сібір хандығына дейінгі Ұлан байтақ жерді алып жатты. Алайда бұл мемлекеттің ішіндегі өкімет үшін күрес бір сәтте толастаған жоқ. Әбілхайыр хан өзінің саяси душпандарын-Жошы әулетінен шыққан султандарды құдалауын тоқтатпады. Өкімет үшін күрес барысында Дешті – Қыпшақтан өздерін қолдайтын жеткілікті күш таба алмаған Ұрыс ханның шөберелері-Керей мен Жәнібек XV ғ. 50 жылдары орта шенінде қарамағандағы ауылдарымен Шу өзенінің бойына көшіп кетуге мәжбүр болды. Осы оқиғалар жөнінде Мұхаммед Хайдар Дулати өзінің “Тарихи -Рашиди” атты шығармасында былай деп жазады: «Ол кезде Дешті-қыпшақ Әбілхайыр хан биледі және Жошы әулетінен шыққан султандарға күн көрсетпеді. Нәтижесінде Керей мен Жәнібек Моғолстанға көшіп барады. Есенбұға хан оларды құшақ жая қарсы алып, Манғолстаның батыс жағындағы Шу мен Қозыбас аймақтарың берді. Олар барып орналасқан соң, Әбілхайыр (1468 ж.) дүние салды да, Өзбек ұлысының щаңырағы шайқалды. Ірі –ірі шиеленістер басталды. Оның үлкен бөлігі Керей мен Жәнібекке көшіп кетті. Сүйтіп олардың маңына жиналғандардың саны 200 мыңға жетті. Оларды өзбектер- «қазақтар» деп атады. Қазақ султандары 870 жылдары (1465-1466 жж.) билей бастады» .
Сөйтіп, 1465-1466 жылдыры Шу мен Талас өзендерінің алқабында Қазақ мемлекетінің негізін салған дербес қазақ хандығы құрылды. Осы территорияғадеректемелердетұңғышрет «Қазақстан» дегенатауқолдыналабастады..
Есте сақтау қабілетін жақсарту үшін мозаиканы жинақтау арқылы мәтін құрастыру
Жұптық жұмыс жүргізу арқылы сөздердің мағынасына қарай мәтін құрастырыңыздар
1465 -
|
1466
|
мен
|
Керей
|
жылдары
|
Жетісу
|
сұлтандар
|
Батыс
|
Жәнібек
|
жері
|
Қозыбасы
|
деген
|
жерде
|
хандығы
ның
|
қазақ
|
туын
|
біртұтас
|
мемлекет
|
тігіп
|
құрды.
|
Жауабы
1465-1466 жылдары Керей мен Жәнібек сұлтандар Батыс Жетісу жері Қозыбасы деген жерде қазақ хандығынның туын тігіп, біртұтас мемлекет құрды.
Жинақталған мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіздер
Біртұтас қазақ мемлекеті қай жылдары құрылды?
Қазақ хандығын кімдер құрды?
Қазақ хандығы қай жерде құрылды?
Түсіну
Алынған мәліметтерді қайта қарастыру және оған сипаттама беру үшін жазбаша жұмыс орындаңыздар
Екі бағанадан мәтіннің тірек сөздері мен сөз тіркестерін тауып сәйкестендіріп жазыңыздар.
|
Әбілқайыр хандығы мен Моғалстан хандығының күш –қуаты әлсіреп,
|
біріктіру міндеті алға тартылды.
|
Рулар мен тайпалар көсемдерінің арасындағы
|
қазақ хандығын құру мүмкіндігі туды.
|
Қазақ тайпалары мен руларын мемлекет етіп
|
күйреу дәрежесіне жетті.
|
Бұл міндеттердің шешілуі үшін
|
негізгі себептері мен алғышарттары еді.
|
Бұл жағдайлар Біртұтас қазақ мемлекетін құрудың
|
өзара талас – тартыстар толастамады.
|
Жауабы:
Екі бағанадан мәтіннің тірек сөздері мен сөзтіркестерін тауып сәйкестендіріп жазыңыздар.
|
Әбілқайыр хандығы мен Моғалстан хандығының күш –қуаты әлсіреп,
|
күйреу дәрежесіне жетті.
|
Рулар мен тайпалар көсемдерінің арасындағы
|
өзара талас – тартыстар толастамады
|
Қазақ тайпалары мен руларын мемлекет етіп
|
біріктіру міндеті алға тартылды.
|
Бұл міндеттердің шешілуі үшін
|
қазақ хандығын құру мүмкіндігі туды.
|
Бұл жағдайлар Біртұтас қазақ мемлекетін құрудың
|
негізгі себептері мен алғышарттары еді.
|
Қолдану
Алған білімдеріңізді шешім қабылдай отырып, дәлелдемелер келтіру арқылы көрсетіңіздер
«Керей менЖәнібек – Қазақ хандығының тұңғыш хандары»
Сурет ұсынылады. Дәл суреттегідей кейіпке енуіңіздісұраймын.
Сұрақ :
1) Не көріп, не естіп, не сезіп, не ойладың?
2) Бұл дерек бізге қандай мағлұмат береді?
3) Деректен қандай қорытынды шығаруға болады?
Талдау және сыни ойлау.
Алған білімдеріңізді сараптай, талдай отырып, одан әрі дамытудың жолдарын көрсетіңіздер
Керей: - Бар қазақты біріктіретін уақыт келгенін халық та түсінді, соңымыздан ереді деп сенемін.
Жәнібек:- Елдігімізді сақтау үшін туған жерден жырақтауымызға тура келеді. Моғол ханы Есен Бұға туысымыз дулаттардың көмегімен хан тағына отырды. Бірақ бауырыЖүнісТемір әулетімен одақтасып ағасына қарсышығуда. Есен Бұға інісіне қарсы одақтас іздеуде. Сонда жол тартсақ қайтеді?
Керей: Ия, көшсек көшейік. Сол жаққа көшіп барып, Ұлы жүзбен бірігейік.
Сұлтандар: - Біз дайынбыз бастаңыздар көшті. Біз сіздермен біргеміз деген екен осы жерде Керей мен Жәнібекке сипаттама беріңіздер.
Тапсырма:
Керей менЖәнібекке мінездеме жазыңыздар
Кейіпкерге
Мінездеме жазу үшін келесі критерийлерге негізделу қажет:
1. Кейіпкердің өмір сүріп отырған дәуіріне толық сипатама жазу;
2. Кейіпкердің өмір сүрген ортасы, өмірбаяны;
3. Тарихи орны, іс–әрекеті, тұлға ретіндегі қызметі.
4. Адам ретіндегі қасиеті, ерекшеліктері.
5. Кейіпкерге тарихи баға беріп, қорытындылау.
6. Кейіпкер туралы жеке көзқарасы.
«Өз таңдауыңды жаса» Шайбани ханмен жасаған шарт жайлы не айтар едіңдер? Таңдау керек болып анықтау үшін- Керей мен Жәнібектің халықпен бірлесе жасаған саясаты арқылы күш-қуаттың өсуі қалай байқалуда не- білесің?
Қорытындылау
Алған білімдеріңізді бірортаға жинақтау арқылы қорытынды жасаңыздар.
Қазақ хандығының құрылуының тарихи маңызын қалай түсінесіздер?
Қорытынды ой
 
| 
