Сабақтың тақырыбы: Абай Құнанбайұлы "Әсемпаз болма әрнеге"

Оқушылармен амандасу, түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

1. Абай кім?

2. Қашан. Қай жерде, дүниеге келген?

3. Абайдың шын есімі кім?

4. Абайдың қандай өлеңдерін білесіңдер?

5. Қандай әндерін білесіңдер?

6. Қанша қара сөзі бар?

7. Ұлы ақын туралы жазылған роман-эпопея қалай аталады?

8. Оның авторы кім?

9. Ән туралы жазылған қандай өлеңдері бар?

Топтастыру әдісі

 Хронологиялық таблицамен жұмыс:

“Әсемпаз болма әрнеге” өлеңімен танысамыз. Бұл өлеңінде ақын өнерге, білімге, биік адамгершілік қасиеттерге  баулиды. Адам баласына қайрат пен ақыл, әділет пен мейірім қатар керек қасиеттер екенін жырына арқау етеді. Әділет пен мейірім болмаса, адам баласы алды-жалын, арты – мұз болып қайда барарын білмейді. Пайда іздеп, мақтанға салынбау керектігін, өзімде бар деп біреуден артық  болудан, қызғаншақтық қасиеттен аулақ жүру туралы ой айтады. 

“Әсемпаз болма әрнеге” өлеңін мәнерлеп оқыту. 

Өлең мазмұны жайлы оқушылардың ой-пікірін тыңдау. 

1. 
   Әсемпаз болма әрнеге
   
2. 
   Өнерпаз болсаң-арқалан дегенді қалай түсінесіңдер?
   

3. “Алдың-жалын, артың – мұз” деген өлең жолдарын қалай түсінесіңдер?

4. “Пайда, мақтан, мінін ұрлап, бәйге, жасыру,” сөздерінің мағынасын ашыңдар?

5. Осы өлеңде нақылға айналып кеткен қандай өлең жолдары бар?

1. 
   «Әсем» және «әсемпаз» сөздерінің мағынасын ашып түсіндіріңдер
   
2. 
   Мына сөз тіркестерінің мағынасын түсіндір.
   

• 
  Әсем киінетін адам
  
• 
  Әр нәрсемен айналысып, істі аяқтамайтын адам.
  
• 
  Әсемдікті жақсы көретін адам.
  
• 
  Әсемдікті жасайтын адам.
  
• 
  Әр нәрсеге қызығатын адам
  

Өлең дегеніміз-белгілі бір өлшеммен, үйлесімді ырғақпен ұйқасып келетін өрнекті сөз жүйесі. 

Өлең 6 шумақтан, әр шумақ 4 тармақтан құралған. 

Шалыс ұйқаспен жазылған.

Ә-сем-паз // бол-ма// әр-не-ге      8 буын       а)

Ө-нер-паз // бол-саң// ар-қа-лан,  // - //          б)

Сен/-де бір // кір-піш // дү-ние-ге, // - //         а) 

Ке-ті-ген // тап та //бар қа-лан!  // - //             б)

1.Авторы: Абай Құнанбайұлы 1845-1904 жылдар аралығында Шығыс Қазақстан облысында өмір сүрген, ақын, аудармашы,жазба әдебиеттің негізін салушы.

Өнерпаз болсаң арқалан»

10. Әдеби- теориялық ұғымдар

10.1 Троп- сөзді құбылту

а) омоним- туған, жақ

ә) метафора-алдың- жалын, артың- құз, сен де бір кірпіш

б) антоним- қашқан- қуған

11. Түсіндірме сөздік:

езбе- мезі етуші, мыжың

шапқат- мейірім

12. Өлеңнің түйіні: «..Ақырын жүріп, анық бас

Еңбегің кетпес далаға»

Дәл бұл жерде тек Абай өлеңінде бір рет қана кездесетін «арқалан» сөзінің төркіні туралы сөз қозғағалы отырмыз. Кез келген қазақ баласы жатқа білетін Абайдың —

“ Әсемпаз болма әрнеге,
Өнерпаз болсаң, арқалан.
Сен де — бір кірпіш дүниеге
Кетігін тап та, бар қалан,

”

— деген өлеңіндегі «арқалан» сөзінің, сырт көзге, мағынасы әркімге де акық, түсінікті сияқты. Осы күндері баспадан шыққан түсіндірме сөздіктерімізде де, бұл сөздің түсінігіне келгенде, жұртқа мәлім мағынадан аса алмаған. 1959—1961 жылдары шыққан екі томдықта Абай өлеңіндегі «арқалан» сөзіне «біреуге сену, сүйену» деп түсінік берілсе, «Абай тілі сөздігінде» (1968):

Ал 10 томдық «Қазақ тілінің түсіндірме сөздігінің» бірінші томында (1974):

Абай осы өлеңінің соңында:

Шапқат (шапағат) - мейірім, жәрдем, көмек.

1. 
   Адамға білім қалай келеді?
   
2. 
   Білімді қандай адам іздейді?
   
3. 
   Талапты бала деп кімді айтады?
   
4. 
   Бұл сөзді қай уақытта кімнен естідің?
   

• 
  Талапты
  
• 
  білімді
  
• 
  тез ұғып алатын
  
• 
  зерек
  
• 
  ұқыпты
  
• 
  сабырлы
  
• 
  ойлы
  
• 
  тойшыл
  
• 
  қыдырымпаз
  
• 
  салмақты
  
• 
  тынымсыз
  
• 
  ерме