Қара сөздер 45 сөзден тұрады.
Қара сөз дегеніміз – ғылым туралы, философия туралы, дін туралы қара сөзбен жазылған еңбек.
Абайдың қара сөздері орыс, қытай, француз т.б. көптеген әлем тілдеріне аударылды. Сол Абай қара сөздерінің бірі «Он жетінші қара сөзі»не тоқталамыз.
Қайрат, ақыл, жүрек үшеуі өнерлерін айтысып, таласып келіп, ғылымға жүгініпті. Қайрат айтыпты: «Ей, ғылым, өзің де білесің ғой, дүниеде ешнәрсе менсіз кәмелетке жетпейтұғынын; әуелі, өзіңді білуге ерінбей-жалықпай үйрену керек, ол – менің ісім. Құдайға лайықты ғибадат қылып, ерінбей-жалықпай орнына келтірмек те – менің ісім. Дүниеге лайықты өнер, мал тауып, абұйыр мансапты еңбексіз табуға болмайды. Орынсыз, болымсыз нәрсеге үйір қылмай, бойды таза сақтайтұғын, күнәкәрліктен, көрсеқызар жеңілдіктен, нәфсі шайтанның азғыруынан құтқаратұғын, адасқан жолға бара жатқан бойды қайта жиғызып алатұғын мен емес пе? Осы екеуі маған қалай таласады?» – депті. Ақыл айтыпты: «Не дүниеге, не ахиретке не пайдалы болса, не залалды болса, білетұғын – мен, сенің сөзіңді ұғатұғын – мен, менсіз пайданы іздей алмайды екен, залалдан қаша алмайды екен, ғылымды ұғып үйрене алмайды екен, осы екеуі маған қалай таласады? Менсіз өздері неге жарайды?» – депті. Онан соң жүрек айтыпты: «Мен – адамның денесінің патшасымын, қан менен тарайды, жан менде мекен қылады, менсіз тірлік жоқ. Жұмсақ төсекте, жылы үйде тамағы тоқ жатқан кісіге төсексіз кедейдің, тоңып жүрген киімсіздің, тамақсыз аштың күй-жәйі қандай болып жатыр екен деп ойлатып, жанын ашытып, ұйқысын ашылтып, төсегінде дөңбекшітетұғын – мен. Үлкеннен ұят сақтап, кішіге рақым қылдыратұғын – мен, бірақ мені таза сақтай алмайды, ақырында қор болады. Мен таза болсам, адам баласын алаламаймын: жақсылыққа елжіреп еритұғын – мен, жаманшылықтан жиреніп тулап кететұғын – мен, әділет, нысап, ұят, рақым, мейірбаншылық дейтұғын нәрселердің бәрі менен шығады, менсіз осылардың көрген күні не? Осы екеуі маған қалай таласады?» – депті. Осы үшеуің басыңды қос, бәрін де жүрекке билет, – деп ұқтырып айтушының аты ғылым екен. Осы үшеуің бір кісіде менің айтқанымдай табылсаңдар, табанының топырағы көзге сүртерлік қасиетті адам – сол. Үшеуің ала болсаң, мен жүректі жақтадым.
Ғылым:
Дүние де өзі, мал да өзі,
Ғылымға көңіл бөлсеңіз.
Білгендердің сөзіне,
Махабатпен енсеңіз.
Қайрат:
Тоқтаулылық талапты шыдамдылық,
Бұл қайраттан шығады білсең керек.
Ақыл:
Әуелде бір суық мұз-ақыл зерек,
Жылытқан тұла бойды ыстық жүрек.
Жүрек:
Ақыл, қайрат жүректі бірдей ұста,
Сонда толық боласың елден керек.
Балалар, ғылым дегеніміз не? Ғылымға жету үшін сен қандай болуың керек?
Абстракты ұғым.
Ғылым:
Білімнің жетегіне жетер шың
Тереңдей зерттеп, шығар шың
Жан-жақты ізденетін ізгілік
Оқушылар он жетінші қарасөзді сахналайды.
Абайдың «Он жетінші қарасөзінде» қайрат, ақыл, жүрек өз өнерлерін ортаға салып таласыпты.
Пысықтау:
Сөздікпен жұмыс
Ғибадат, нәфсі, абұйыр, ахирет сөздерінің анықтамасын түсіндірме сөздіктен тауып, сөздік дәптерлеріне жаздыру.
Ал енді Абай ағамыздың сазгерлігін дәлелдеу үшін әндерін кімдер орындап бере алады?
«Көзімнің қарасы» әні орындалады
Үйге тапсырма
Шығармашылық тапсырма.
Ақыл, қайрат, жүректі бірдей ұста.
Қосымша 1,6,8 қара сөздерін оқу.
Достарыңызбен бөлісу: |