Неміс химигі, академик. Агрохимияның негізін қалаушылардың бірі. 1840ж. Өсімдіктің миниралды қоректену теориясын ұсынды. Ол көптеген анализдер негізінде әрбір өсімдікке қалыпты тіршілік ету үшін он элемент: С,H,O,N,S,K,Ca,P,Mg,Fe қажет екенін дәлелдеді. Ол бұл элементтердің үшеуі N,P,K ең маңыздысы болып табылатынын да анықтады.
в) Азот тыңайтқышы. Азот- селитра тудырушы (грекше) құрамында қоректік элемент-азот бар тыңайтқышты азот тыңайтқышы дейді. Азот жетіспесе орамжапырақ пен жүгерінің жапырағы бозғылт жасыл болып,бойы өспей,жапырағы жұқа,шырыны аз,гүлі майда болады.Ақуыз құрамына кіреді.Көктемде аса қажет.Өсімдікке азот тыңайтқышын берсе,өсімдіктің өсуі мен дамуы жақсарып ,өнім беруі жоғарылайды.
Селитраларда KNO, NaNo NH NO-15-16% азот бар.
Аммоний сульфатында (NH) SO-21%
Карбамид CO(NH) -46%
Аммиак суында NH HO -80% азот бар.
г) Калий тыңайтқышы
Калий-арабша сақар дегенді білдіреді. Калий жетіспесе,фотосинтез қарқыны төмендейді. Калий жеткілікті болса,өсімдікте крахмал,қантты зат,май түзілуі жоғарылайды және картоп,күнбағыс ,жоңышқа,қызылша сияқты өсімдіктердің өнімділігі артады. Астық тұқымдастардың сабағын қатайтып,жатып қалудан сақтайды.
Калий тыңайтқышы:
Жай Кешенді
Фосфор тыңайтқышы. Фосфор-барлық тірі организмнің құрамына кіретін маңызды элемент. Ферменттердің,витаминдердің құрамында болады.Фосфорсыз хлорофилл түзілмейді,онда өсімдік жапырағы көмірқышқыл газын сіңіре алмайды. Фосфор әсіресе ұдайы жетілетін мүшелері гүлі,жемісі өскенде, дамығанда қажет.
7. Қаратау фосфоритінен әртүрлі фосфор тыңайтқыштарын алудың ғылыми негізін қалаған Қазақстандық ғалым:
а) Ә. Бектұров
ә) Н. Нұрахметов
б) Қ.Сәтбаев
А
Ә
Б
1
Х
2
Х
3
Х
4
Х
5
Х
6
х
7
х
Тест жауаптары.
Қорытынды сөз
Ел Президентінің « Қазақстан-2030» жолдауында былай деп жазылған:
«2030 жылғы Қазақстан ауасы таза,мөлдір сулы,жасыл желекті елге айналуы тиіс.Өндіріс қалдықтары мен радиация бұдан былай үйлеріміз бен бақтарымызға енбейтін болады. Барыс өзі ішетін тұнық судың лайланбауын, ал өз аясында тіршілік ететін табиғат пен тыныстайтын ауасының жақсаруын қатаң қадағалап отыратын болады» демекші,өз денсаулығымыз өз қолымызда, сондықтан да табиғатты қорғауымыз керек.
