Темiр жол және көлiк тораптарының жұмысын ұйымдастыру

Теміржол торабы деп - бірнеше теміржол бағытының желілері түйіскен (қиысқан) немесе қосылған жерде станциялар мен басқа да айырым бекеттерін байланыстырушы жолдар арқылы біріктіретін пунктті айтамыз. Ол станциялар бір-бірімен басты жолдармен, қосымша жолдармен біріктірілген, тараптағы барлық станциялар бірыңғай технологиямен жұмыс істейді.

• 
  кішкентай не орташа қаланың жанында, көбінесе транзит жүк және жолаушы пойыздарды өңдейтін транзит тораптары. Мұндай тораптарда жергілікті өңдеу жұмыстары көп болмайды;
  
• 
  әр бағыттаманың транзит пойыздары мен сұрыптау жұмыстары көп - транзиттік торап. Мұндай тораптарда бірнеше сұрыптау станциялары болуы мүмкін.
  

• 
  жергілікті өңдеу жұмысы көп тораптар (250  500 мың адамнан тұратын қаланың жанында);
  
• 
  жергілікті өңдеу жұмысы аз тораптар (50  100 мың не 250 мыңға дейін адамнан тұратын қаланың жанында);
  
• 
  теңіз бен өзен порттарының жанында, көбінесе жүктерді қайыра тиеу жұмыстарын орындайтын порттың торабы болып бөлінеді;
  
• 
  үлкен қалалық торап (500 мыңнан көп адамдар тұратын қаланың жанында орналасқан) болып бөлінеді.
  

мұндағы – есептік бағыттағы жолай техникалық станция­­лардың саны;

– барынша жақын ағынның баратын станциясы;

– жолай техникалық станциялар үшін ең аз үнем мөл­шері.

Есептік вагон ағындары. Вагон ағындары деп – белгілі бір уақыт аралығында (әдетте тәулік ішінде) белгілі бір бағытта жүретін вагондар саны, ол тасымалдау жоспары бойынша айқындалады.

Тасымалдау жоспары дегеніміз жүкті тиеу және түсіру станциясы көрсетілмеген әр жолдар арасындағы вагондар қатынасының қиғаш шахматкестесі болып табылады. Жоларалық вагондар әртүрлі түйіспе бекеттері арқылы түрлі бағытта жүріп жатады. Сұрыптау станциялары арасын­дағы әрбір вагон ағындарыың мөлшері әр түрлі жоларалық қатынастардың үлесінен құралады. Құрастыру жоспарын есептеп шығару үшін бөлінген станциялар арасындағы вагон ағын­дарын анықтау үшін әрбір бағыт бойынша қатынастар үлесін – арнайы эталондар кестесін жасайды. Осындай кестелердің негізінде жоспарлы вагон ағындарының, жолдағы тиеу мөлшерінің кестесін жасап, осыдан кейін бүкіл тиеулі ағындар бөлінген станцияларға  “байланымды“ болып қалатындай етіп өңдейді.

а – жұп бағыт; б – тақ бағыт

Cурет 2.1 - Вагон ағындарының сатылы керегені

Әрбір есептік бағыт үшін вагон ағындарының сатылы графигін жасайды (2.1-сурет). Бұл суретте жөнелту станцияларына сай келетін вертикаль сызықтарымен осы «жолақтың» соңына дейін баратын вагондардың санын көрсе­теді. Мысалы, жұп бағытта 50 вагон А-дан Д-ға қарай, 70 вагон – В-дан Д-ға қарай және т.с.с. жүреді.

Жылжымалы құрамдардың жеке түрілеріне жүк тиелген вагон ағындарың жоларалық шахмат-кестелері жоспарлы бос вагон ағындарын жасау үшін негіз болып табылады. Осыларға қарай жылжымалы құрамның белгілі бір түрінің балансын (артықтығын немесе кемдігін) есептеп шығарады және артық бос вагондарды жетіспейтін бекеттерге жіберу (реттеу) сызбасын белгілейді. Мұнда вагондардың бос жүрісін барынша азайтуға тырысу  қажет.

Пойыздарды құрастыру жоспарын есептеп шығару нормативтері мен параметрлері. Пайдалану шығындары (қолайлы болу үшін ол вагон-сағатпен беріледі) құрастырудың әр нұсқасының тиімділік өлшемі болып табылады. Жалпы алғанда, мынадай жағдайда барары бір вагон ағындарын дербес бөлген жөн.

Біріктірілген аналитикалық салыстыру әдісі Алғашында бастапқы станциялардан ақырғы станцияларға баратын, кез келген жолай станциялардағы үнемделген вагон-сағаты, құрастыру станцияларындағы жинақтауға жұмсалған шығындардан асып түсетін, жалпы жеткілікті шартты қанағаттандыратын (ЖШ) вагон ағындары анықталады. Осылайша іріктелген жөнелтімдер құрастыру жоспарының тиімді нұсқасына енгізіліп, бұдан былайғы есептеулерден шығарылады. Қалған вагон ағындары үшін мү­мкін болатын барлық өтпелі ағындардың графигі жасалады. 

Олардың ішінен жолай техникалық станциялардан өңдеусіз өтуден келетін үнем барынша көп болатын ең бастапқы деп аталатын ағын анықталады. Егер ол жеке ғана болса, онда құрастыру жоспарының тиімді нұсқасына енгізілуі мүмкін. Егер жеткілікті шартты қанағаттандыратын одан әрі баратын өтпелі ағындар болса, олардың көп үнем беретін біреуі таңдалады. Бұдан кейін бастапқы ағынды едәуір алыс ағынмен алмастырудың орындылығын тексеру үшін бастапқы ағыны бар нұсқа мен таңдалған едәуір алыс ағыны бар нұсқаны салыстырады. Жолай техникалық станцияларда вагон-сағат үнемі көп болатын нұсқа қабылданады.

Желінің (телімнің) белгілі бір техникалық жабдықталуы және қабылданған жүрісті ұйымдастыру жүйесі (график түрі) жағдайында бір тәулік ішінде осы желі (телім) арқылы өткізіл­етін белгіленген массадағы пойыздардың немесе пар пойыздар­дың ең көп саны теміржол желісінің (телімінің) өткізу қабілеті деп аталады.

Бұдан әрi телiмнiң аралықтар арқылы өткiзу қабілетін есеп­теп шығару әдiстемесi баяндалады. Техникалық құрылғылар­дың өткiзу қабілетін басқа пәндер зерттейдi.

Телiм аралықтарының өткiзу қабілеті түрлiше болады, сондықтан телiмнiң аралықтар арқылы өткізу қабілетін анық­тау үшiн алдын ала өткiзу қабілеті өте аз аралықты табу қажет, оны шектегіш аралық деп атайды, оның өткізу қабіл­етін есептеп шығарып, осы арқылы, тұтас алғанда, телiмнiң өткiзу қабілетін анықтау керек.

Аралықтың өткiзу қабілеті графиктiң түрiне және оның элементтерiнiң мөл­ше­ріне, сондай-ақ бөлiм бекеттерiндегi жол тарамдарына байланысты. Аралық­тардың өткiзу қабілеті­нің жалпы түрі:

мұндағы – жолдарды, түйiспе желiлердi және басқа құрылғыларды күнде­лiктi күтiп-баптауға арналған графиктегi технологиялық «толас кездің» ұзақтығы; – техникалық құрал­дардың сенiмдi жұмыс iстеуiн ескеретiн коэффи­циент; – график периоды; – гра­фик периодындағы пойыздар (пар пойыздар) саны.

Темiржол желiлерiнiң әрбiр жүрiс бағытында тасымалдау қабілеті, жылына млн. т нетто, жүк пойыздары үшiн (жеделдетілген және құрама пойыздарды есептемегенде) барынша көп өткiзу қабілеті мен пойыздың массасына байланысты анықталады:

мұндағы – жүк пойыздары үшiн нақты өткiзу қабілеті.

– пойыздың неттолық массасының бруттолық массасы­на қатынасы, вагондардың тегiне және жүк ағынының құры­лы­мына байланысты;

Жол балансына енген локомотивтер жолдың инвентарлы паркын құрайды. Жол ішінде локомотивтер деполар бойынша таратылады. Депо балансына енген локомотивтер инвентарлы депоның инвентарлы паркын құрайды. Инвентарлы паркттың әрбір локомотивіне техникалық паспорт құрастырылады, мұнда локомотивтің техникалық күйі, орындалған жөндеу және модернизация жұмыстары көрсетіледі. Техникалық паспорт тіркеу депосында сақталады және локомотивтердің инвентарлы паркын есептеудің негізгі құжаты болып табылады. Есеп физикалық өлшемдермен, ал моторлы вагондардың есебі секциялар санымен жүргізіледі.

Локомотивтердің инвентарлы паркы жол (депо) қарамағындағы және жол (депо) қарамағындағы емес болып жіктеледі. Жол қарамағындағы парк пайдаланатын және пайдаланбайтын болып бөлінеді.

Жолдың (депоның) пайдаланбайтын паркы жөндеудің барлық түрінде, жоспарлы жөндеулер арасындағы модернизацияда, тұрған жөндеуді және инвентарлы паркттен шығаруды күтіп тұрған, жүру, тапсыру, қабылдау, қорға және резервке дайындау, сонымен қатар қор мен резервте тұрған локомотивтерден құралады.

Локомотивтерді пайдаланатын парктен пайдаланбайтын парке және кері ауыстыру, белгіленген тәртіппен жүзеге асырылады.

Негізгі депоға тіркелген локомотивтер айналатын телімді - айналым телімі деп атайды. Айналым телімі ұзартылған болса, онда оны жабдықтау бойынша бекеттері, локомотивтердің айналым телімдерінің аралық бекеттері және локомотив бригадаларын ауыстыру бекеттері орналастырылады.

Локомотивтердің айналым телімі бір немесе бірнеше тартым өрістерінен құралуы мүмкін. Негізгі және айналым деполары орналасқан станциялар арасындағы телімді - тартым өрісі деп атайды. Тартым өрісі бір немесе бірнеше бригадалар жұмысының телімдерінен құралуы мүмкін. Мұндай әр телім локомотив бригадалары ауысатын бекеттер арасында орналастырылады. Мұндай бекеттер ретінде негізгі және айналым деполары орналасқан станциялар және бригадалар алмасатын бекеттер саналады.

Темір жол көлігіндегі көрсеткіштер екіге бөлінеді:

• 
  сандық көрсеткіштер: жүкті тиеу, жүкті түсіру, түсіруден кейін бос вагондарды тапсыру, техникалық станциялардан жөнелтілетін вагондардың саны, жүк айналымы, вагон-км, пойыздарға локомотивтерді беру;
  
• 
  сапалық көрсеткіштер: вагон айналымы, жүк және техникалық станцияларда вагондардың аялдау уақытының мөлшерлері, жүріс жылдамдығы, вагон және локомотивтердің орташа тәуліктік жүрісі, вагон рейсі, вагондардың бос жүрісі.
  

Стансаның дамуына келешекте қиыншылық болмауы үшін ло- комотив шаруашылығының құрылғыларын жүк пойыздарын қабылдау-жөнелту паркіне жақын орналастырады. Локомотив шаруашылығының аумағындағы құрылғылардың орналасуының негізгі сызбасы 6.5-суретте келтіріген..