Тақырыбы: Сауықтыру дене жаттығуларының және салауатты өмір сүру салтының физиологиялық негіздері

 

1. Еңбекті, тұрмысты және тынығуды тиімді үйлестірудің физиологиялық негіздері. Үзбей дене белсенділігімен шұғылданудың физиологиялық негіздері. Санитарлық – гигиеналық талаптарды сақтаудың физиологиялық негіздері.

Адамзат қоғамның барлық даму кезеңдерінде адам өмірі әртүрлі аурулармен күресумен өткен, олар ол кезде сауығу жолдарын іздеу арқылы ғылыми және халық медицинасын дамытқан. Қазіргі клиникалық медицина денсаулық дегенді тәннің саулығы ретінді қабылдаған, көбіне ауру себептері мен емдеу әдістеріне бөлген.

Әлеуметтік гигиенаға тән СӨС мен денсаулықтың алғы шарттары практикада қолданылуда.

2. Дұрыс тамақтанудың физиологиялық негізі – салауатты өмір сүру салтының негізі ретінде. Шынығудың физиологиялық негіздері. Экологиялық орта тазалығының салауатты өмір сүру салтындағы маңызын физиологиялық негіздеу.

Қазіргі уақытта салауатты өмір салтын қалыптастырудың барлық кезеңдеріне сәйкес критерйлері жасалуда. Мұндай критерийлерді негізінен дәрігерлер, педагог-валеологтар, социол-гигиенистер, биологтар, психологтар және т.с.с. жасау қажет.

Жаңа өз бетінше дамып келе жатқан адам денсаулығын сақтап, нығайтуға арналған ғылымның қалыптасу жолдары мен тәсілдері қажет екендігі мәлім болды. Бірақ та салауатты өмір салты жайлы білім әртүрлі халықтың дәстүрлер мен тірлігі ұлттық медицинадағы ерекшеліктері эмпирикалы болды, яғни ұзақ жылдар бойы оның ғылыми негіздемесі болған жоқ.

СӨС – биәлеуметтік категория. Ол интегративті түрде қалыптасады және адамның іс әрекетіне байланысты болады. Салауатты өмір сүру салты шаруашылық, күнделік үй тұрмысы, материалдық және рухани формаларын қанағаттандыру үшін, қоғамдық ұжымдарда өзін-өзі ұстай білуі, қоғамдық тәртіппен санасу, артық сөз айтпау, орынсыз саясатпен айналыспау, өзгені жамандамау, шағыстырмау, өзін ақылды деп, өзгені ақымақ санаудан т.б. аулақ болу. Сонымен өмір сүру салты дегеніміз – тұлға мен қоғам деңгейінің прогресті дамуының көрсеткішінің категориясы.

СӨС жоғары немесе төмен деңгейде болуы әлеуметтік – экономикалық жағдайларға байланысты болады. Адамның психикасына, денсаулығына, ағзаның функционалды биологиялық қасиеттеріне де байланысты болады.

3. Қартайған ағзаға әртүрлі дене жаттығулары (жүру, сауықтыру, жүгіру, жүзу, шаңғы тебу, велосипед тебу, ырғақтылық және атлетикалық гимнастика) әсерінің физиологиялық сипаттамасы.

Адамдардың биологиялық ерекшеліктеріне сәйкес СӨС біркелкі болмайды. Өйткені әр адам өзіне тән қалыптасқан өмір салтымен тіршілік етеді. Ол атадан балаға «ген» арқылы беріліп отыруы мүмкін. Соған байланысты СӨС 3 категориясы болады:

1. 
   Салауатты өмір сүрудің деңгейі;
   
2. 
   Салауатты өмір сүрудің сапасы;
   
3. 
   Салауатты өмір сүрудің стилі;
   

Салауатты өмір сүрудің сапасы дегеніміз - әлеуметтік категория – үй іші, қызмет істейтін орындары (оқу орындары, мектептер) неше түрлі адам денсаулығын қамтамасыз ететін комфортты мебельдер мен лабораториялық жабдықтармен қамтамасыз етілуі.

Салауатты өмір сүрудің стилі дегеніміз - әлеуметтік психологиялық категория – адамның қоғамдық орындарда өзін-зі ұстап және көрсете білуі. Белгілі бір қалыптасқан стандартты ұстап, өмір сүруі.

СӨС деңгейі мен сапасы эквипотенциалды борлғандықиан, адам денсаулығының жақсы және жаман болуы салауатты өмір сүру стиліне байланысты болады. Ал, СӨС тарихы және ұлттық дағды, дәстүрлер арқылы қалыптасады. Сондай-ақ тұлғаның бейімділігіне де байланысты болады.

Жер шары халықтарына әлеуметтік-гигиеналық зерттеу жүргізу нәтижесінде жинақталған орасан көп құжаттарды талдай келе, ДДСҰ мынадай тұжырым жасаған: « Жер шарының халықтарының денсаулықтарының сақталуының 49-53% адамның салауатты өмір сүру салтына байланысты екенін анықтады. Яғни адамдардың өз денсаулығына деген көзқарасына байланысты, ал 17-20% әлемдік экологиялық факторларға байланысты, әдетте әлемдік экологиялық фактор үнемі өзгеріп отыратын табиғи құбылыс, оны мөлшерден тыс өзгертетін адамдардың өздері (антропогендік фактор). Әсіресе тәрбиесі мен түсінігі аз адамдар табиғи экологияны үнемі бұзып жіберіп отыр. Ал 18-22% тұқым қуалайтын себептерге байланысты (оны генетиптік себеп деп ғалымдар есептейді), 8-10% денсаулық сақтау орындарының қызмет істеуіне байланысты » - деп қорытынды жасалыпты. Қорыта айтсақ, СӨС көп факторларға (экономикалық, әлеуметтік, адамның және отбасының тәрбиесі мен біліміне) байланысты екені толығымен анықталған.

Салауатты өмір сүру салтының негізгі физиологиялық және әлеуметтік принциптері.

1. 
   Биологиялық принциптерге жататындар:
   

б) СӨС энергетикалық принциптері.

в) СӨС эстетикалық қызметі

г) СӨС ритмикалық үрдістер.

д) СӨС денсаулықты арттыруға байланысты болу керек.

2.  Әлеуметтік принциптерге қатыстылар:

а) СӨС және эстетикалық қызмет;

б) СӨС рухани түрде жеткіліктілігі;

в) СӨС еркіндігін дамыту;

г) өзін-өзі тежеуіне байланысты болуы;