126жм назарқұл Еркебұлан

Жасуша қабығының мамандандырылған құрылымы: микротүтікшелер, базальды инвагинациялар. Оның құрылысы және функциясы. 100%

жүктеу/скачать 0,5 Mb. бет 9/84 Дата 02.11.2022 өлшемі 0,5 Mb. #156163

6. Жасуша қабығының мамандандырылған құрылымы: микротүтікшелер, базальды инвагинациялар. Оның құрылысы және функциясы. 100% Микротүтікшелер-ұзынша келген қуысы бар цилндр, d-24нм. Қабырғасының қалыңдығы-5 нм. Құрамныда а және б тубулині бар протифиламенттер. Бұлар өте құбылмалы құрылымдарға жатады, 1,5 сағат ішінде өзгеріп, тіпті қайта қалпына келіп отырады. Бұлардың құрамында ерекше жиырылғыш белоктар цитоплазмадағы органеллармен байланысып транспорттық қызмет атқарады. Микротүтікшелерден жасуша орталығы, кірпікшелер мен жіпшелер түзеді. Микротүтікшелер (microtubuli). Жасушаларда микротүтікшелер біркатар уакытша (интерфазалық жасушалардың цитоқаңқасы, бөліну уақытыңызда) немесе түракты (центриольдер, кірпікшелер, қылшықтар) кұрылымдарды кұрауға катысады. Микротүтікшелер тік, тармакталмаған үзын іші куыс цилиндрлер болып табылады. Олардың сырткы диаметрі 24 нм шамасында, ішкі куысының ені 15 нм, ал кабырғасының калындығы 5 нм болады. Микротүтікшелердің кабырғасы тығыз орналастырылған диаметрі 5 нм шамасында болатын, дөнгелекше суббірліктерден кұралады. Электронды микроскопта микротүтікшелердін көлденең кесіндісінде көбінесе 13 суббірліктен тұратын біркабатты сақинаны көреміз. Әр түрлі негіздерден карапайымдылардың кірпікшелері, жүйке тінінің жасушалары, бөліну ұршыкшасы бөлінген микротүтікшелердің кұрамы ұксас және бәрінде де тубулин нәруызы бар. Тазаланған тубулиндер кейбір нактыланған жағдайларда жасушаның ішінде орналасатын микротүтікшелерге тән көрсеткіштерімен сипатталатын микротүтікшелерге жинакталуға кабілетті. Колцихиннің алкалоидын косу микротүтікшелердін өздігінен жиналуын токтатады да, бүрыннан бар микротүтікшелердің ыдыратылуына әкеледі. Тубулиндердің деполимеризациясы немесе полимеризацияның тежелуі температуранын төмендеуінде де байкалады, бірак температуранын 37 °С дейін көтерілуінен сон микротүтікшелердің өздігінен жинакталуы кайта жүреді. Тубулиндердін деполимеризациясы және микротүтікшелердін жойылуы тірі жасушаға колцихиннін немесе суыктың әсерінде де жүреді. Интерфазалық жасушалардың микротүтікшелері (цитоқаңқасы). Эукариотты жасушалардыңтүгелінежуығындаұзын тармакталмаған микротүтікшелерді көруге болады. Оның көп мөлшері жүйке жасушаларының, фибробласттардын және баска пішіндерін өзгерте алатын жасушалардың цитоплазмалык өсінділерінде аныкталады. Цитоплазманың кызметтік маңызынын бірі жасушанын пішінін демеуге кажетті эластикалык, сонымен коса орныкты жасуша ішілік каркасты (цитоканканы) күрау болып табылады. Тубулиндердің деполимеризациясына әкелетін колцихиннін әсері кезінде жасушалардын пішіндері күрт өзгереді. Егер өсінділі және жазык жасушаларды фибробласттардын культурасында колцихинмен өндесе, ол полярлығынан айрылады және бүріседі. Баска жасушалар да өзін тура осылай ұстайды: колцихин көз бұршағының жасушаларының, жүйке жасушаарының өсінділерінің өсуін токтатады. Жасуша ішілік канканы кұрай отырып, микротүтікшелер жалпы жасушанын және онын жасуша ішілік компоненттерінің бағытталған козғалысының факторы бола алады, өзінің орналасуымен әр түрлі заттарға және ірі кұрылымдардын орын ауыстыруына жылжу векторларын калыптастырады. Микротүтікшелерді колцихинмен бұзу аксондарда зат тасымалын бүліндіріп, секрециянын блокадасына т.с.с. әкеледі. Жүйке жасушасынын аксонында интерфазалык микротүтікшелерде рельстердің үстінде жүргендей, әр түрлі ұсак вакуольдер, мысалы, күрамында нейромедиаторлар бар синапстык көпіршіктер немесе митохондриялар жылжи алады. Бұл жылжулар микротүтікшелердің ерекше нәруыздар — транслокаторлармен (динеиндер және кинезиндермен) байланыстарына негізделеді, ал олар, өз кезегінде, тасымалданатын субстраттармен байланысады. Микротүтікшелер жасуша орталығының, кірпікшелердің, қылшықтардың кұрамдык бөліктері болып табылады. Микротүтікшелердін бөлініп жаткан жасушалар үшін маңызы туралы кейіннен айтылады. Микротүтікшелер жүйесі центриольдермен байланысты дамиды, ол жерде тубулиндердін бастапкы полимеризациясы және цитоканка микротүтікшелерінін өсуі өтеді Центриольдің кұрылысынын негізі шеңбер бойында орналаскан микротутікиіелердің 9 триплеттері болып табылады, олар осылайша іші куыс цилиндрді түзейді. Оның диаметрі шамамен 0,2 мкм, ал ұзындығы 0,3—0,5 мкм (кейде үзындығы бірнеше микрометрге жететін центриольдер де кездеседі). Центриольдің микротүтікшелер жүйесін келесі формуламен белгілейді: (9хЗ) + 0, бүл жерде ортасында микротүтікшелердің жоктығына көңіл бөлінеді. Микротүтікшелердің құрылысы: а — Тб-суббірлік, микротүтікшелер қүрамындағы тубулин димері; б — жасуша цитоплазмасындағы микротүтікшелер (стрелкалар) Цитоскелет 3 бөлімнен тұрады: микротүтікше, микрофиламен, аралық филамент. жүктеу/скачать 0,5 Mb. Достарыңызбен бөлісу: