Алматыдағы 1986 жылғы көтеріліс
жүктеу/скачать 22,1 Kb.
|
5 срсп тарихАлматыдағы 1986 жылғы көтеріліс
4,5-ші КЛ, Perfect tenses, ББМ-Дәріс -4- Педагогикалық менеджменттің принциптері-2021., СӨЗ ЖӘНЕ СӨЗ ТІРКЕСІ, Констпект Отын, жану негізі, 4 СРСП АЛЕУ, 8 СРСП АЛЕУ
|
Алматыдағы 1986 жылғы көтеріліс 1986 жылы 16-17-18 желтоқсанда өте көп жастар Л.И.Брежнев атындағы алаңға жиналды. Олар 16 желтоқсанда болған Қазақстан Орталық Партия Комитетінің Пленумында бірінші хатшы болып сайланған Колбинге қарсы, Пленум шешімдерін өзгертеуді талап етті. Қала жастарын осы көтеріліске қатынасуға шақырып 5 мыңдай жастар бірнеше көшелерімен жүріп үгіт жүргізді. Ол өз нәтижесін берді. 18 желтоқсанда алаңға 20 мыңдай жастар жиналды. Оларға қарсы Ташкент, Тбилиси, Мәскеуден бас кесер арнаулы әскерлерді дереу жеткізді. Саперлік күрекпен, қамшымен тағы басқада қарулармен жабдықталды. Жастарды тарату мақсатымен өрт сөндіретін машинамен көпшілікке су шашты (Аяз 20-25º). Оларды республиканың барлық қалаларының жастары қостап көтерілді. Мыңдаған студенттер мен жұмысшыларды түрмеге отырғызды. Көпшілігін ұрып-соғып қаланың сыртына апарып тастады. Біразы қашып кетіп өз туған ауылдарында ауруға шалдықты. Өлді. Олардың тізімін ешкімде айта алмайды. Басында олар заң орындарынан қорқып айтпады. Қазір де қорқып айта алмайтындар көп. Мыңдаған студенттер оқудан шығарылды. Алматының республикалық архивіндегі құжаттар бойынша 92 адамның сотталғандары анықталды. Оның ішінде 17 адамның ісі Астананың республикалық ұлттық мұрағатында Л.И.Брежнев атындағы алаңға алғашқы шыққан жастар туралы, сондай-ақ Алматыдады республикалық архивте (1680 қор, 2 тізім, 3364 істің 76 бетінде) мынадай хабарлама бар: 1986 жылы 17 желтоқсан күні тәңертеңгі сағат 9-дан 15 минут кеткенде Қазақстан Компартиясының үйіне таяу алаңға бір топ қазақ жастары келді. Шамамен алғанда 600 дей адам жыйналды. Олар әртүрлі өлең айтып трибунаның алдында тұрды. Біраздан кейін қолдарында 5-6 плакаттары бар жастар Орталық партия кемитетіне естілетіндей етіп трибунаның алдынан өтті. Ол транспаранттарда: «Әр халыққа өз көсемі», «Жасасың Ленин идеясы», «Біз ерікті түрдегі одақты қалаймыз, зорлықпен қосылмаймыз». «Ешбір халыққа артықшылық берілмейді», «Жасасын Қазақстан», «Бірінші хатшы қазақ болуын қалаймыз». «Орыс емес» деп айғайлап ысқыра бастады. Желтоқсан көтерілісін аса қатал жауыздықпен талқандаған. Жастарды ұрып соғып алаңнан қуғандары, оларға қарсы қолданған аюан істері туралы, мемлекеттік конституцияны аяққа таптап заңсыздыққа жол берген ішкі істер министрлігінің, прокуратураның, соттың, қауыпсіздік комитетінің басшыларын жауапқа тартуды талап еткен арызды беруші қазақстанның азаматтық козғалысының «Азат» атты қоғамының басқармасы және осы көтіріліске қатынасқан, сотталған азамат Х.Қ.Қожа-Ахметтің арызы бойынша Қазақстан республикасы, конституциялық соты Рогов И.И. былай деп мәсімдепті: Қазақстан республикасының конституциялық соты» мынадай жағдайды тапты. Сол бойынша шешімге келді: 1. ССР кезіндегі Советтер Одағы мен Қазақ ССР-ының басқару мемлекеттік орындардының қабылдаған шешімдерінің конституцияға сәйкес келетіндігін және әкімшілік, сот, заң қорғау орындарының істеріндегі жоғарғы басқарушы адамдардың Алматыдағы желтоқсан уақиғасы кезіндегі іс әрекеттерінің заңдылығын» тексеру туралы конституциалық сот ісі қозғалсын. Міне осы күннен бастап конституциялық соттың комиссиясы мына төмендегі жағдайларды аңықтады: ... «Желтоқсан көтерілісі кезіндегі заңсыздықтар туралы конституция сотына арыз түсті. Соның қортындысы туралы мынадай қысқаша хабарлама берейін. 1986 жылғы желтоқсан көтерілісіне байланысты – 99 адам сотталды (оның - 91 ісін таптым, ал Асанбай Асқаров мен Бекежановтың ісі Фрунзе де деп бермеді, қалған 5-уының ісі белгісіз үш адам еріксіз емделуге жіберілді (олар естерінен ауысқан адамдар) Б.Н.). Ұлтшылдығы үшін, нәсілге бөлгендері үшін және көпшілікпен бірге тәртіпсіздікке қатынасқандары үшін – 78 адам, әдейі кісі өлтіргені үшін екі адам, адам өлтіруге ұмтылғаны үшін 2 адам, ал басқалары әртүрлі қылмыстар жасағандары үшін сотталды. Бостандықтарынан айырылғандары – 82 адам. өлім жазасына кесілгендері – 2 адам, 15 адам бостандығынан айырылмай шартты түрде сотталды». Міне осы берген мәлімдеменің өзі де дұрыс емес. Сотталып түрмеде отырып жазаларын өтегендері. 91 адам (өлім жазасына кесілген Рысқұлбеков Қайрат пен Абдықұлов Мырзағұлды қосқанда). Сонда 7 адамды неге қоспаған. Жоғарғы соттың, Бас прокурордың берген жеңілдіктерімен босатылды деген 55 адамдар кімдер екені белгісіз. Сотталған 92 адамның бірде-біреуі Президенттің жарлығына дейін босатылған жоқ. Тіпті жергілікті сот, прокуратуралар Президентің жарлығының өзін орындамай желтоқсандықтарды жарты немесе бір жылдан кейін босатқан. Олардың моральдық, материалдық шығындарын қайтаруды дер кезінде қарамай желтоқсандықтарды сандалтып қойған сот орындары аз емес. Кейбіреуі аман-есен құтылғандарын олжа тұтып ол шығындары сұрауға батылдары бармағандары да жеткілікті. 1986 жылғы Алматыдағы желтоқсан көтерілісіне байланысты 18 желтоқсанда осы көтерілістегі жаппай тәртіпсіздікті тексерге тексеру тобын құруға арнаулы қаулы қабылданған екен. “Желтоқсан оқиғаларына” қатысушылардың бірі осы оқиғаға ұлтшылдық айдарын таққан КОКП ОК Саяси бюросының мүшесі, КОКП ОК жанындыағы Партиялық бақылау комитетінін төрәағасы Михаил Соломнцев болғанын айтады. Ол Алматыға 18- желтоқсанда келген. Кейбір куәгерлердің айтушы бойынша, оқиғаға ұлтаралық қақтығыс сипатын беру мақсатында жасақшыларды орыстардан іріктеуге шешім қабылдаған Соломенцев көрінеді. “Желтоқсан оқиғаларына” “қазақ ұлтшылдығы” деген айдар таққа КОКП ОК қарары ( маусым, 1987 ) қазақ халқын қатты қапаландырды. Бұл жалған айыптудан құтылуға ұмтылу 1989 жылдың көктемінен бастаған Алматыдағы толқу себептерін тергеу жолындағы кең қозғалысқа өріс ашқан еді. 1990 жылдың 21- мамырында КОКП ОК бұл айыптауды қате деп тауып, “желтоқсан оқиғасына” баға беруде “қазақ ұлтшылдығы” айдарынан бас тартты. АХТ қызметкерлерінің бақылауынша, Алматыдағы 1986 жылғы желтоқсан оқиғасы барысында әсіресе демонстранттарға жасақшыларды қарсы қою қатты назарлықты туғызды. АХТ өкілдері сөйлескен көп адамдар орыс азаматтары қоғамдық тәртіпті дұрыстау үшін қажетсіз еді деген пікір айтады. Оларды бәрінен бұрын қазақтар мен орыстар арасында жанжал шығару мақсатында ұцымдастырған. “Мемориалдың бір мүшесі - орыс азаматы да: “Өкімет тәртіпті сақтау үшін орыс жұмысшыларын жұмылдырды. Ал, бұл ұлтаралық жанжалға әкеліп соқты”, - деді. Адвокат Мәлібаев (қазақ) та жасақшыларды ұлтаралық араздықты ұйымдастыру үшін әкелгенін былайша әңгімелейд: “Өкімет қолында армиялық бөлімдер мен ішкі әскерлер 50 мыңдай солдат және 20 мың милиционерлер болды.Олар 18-желтоқсанда жасақшыларды не үшін жұмылдырды? Жиналғандарды бақылау үшін олардың қажеті де жоқ еді. Бәлкім, оқиғаға ұлтаралық қақтығыс, жанжал ретінде сипат беру мақсатында орыс жұмысшыларын қолдарына темір таяқтар ұстатып, көпшілігі қазақ жастарынан құрылған демонстранттарға айдап салған”. Жергілікті белсенді, социал-демократиялық партияның мүшесі “желтоқсан оқиғаларының” маңызын былайша сипаттайды: ”Үш түрлі мәселені есте сақтау қажет: ол екі бірдей жергілікті элиталарға (қазақ пен орыс) қарсы тұңғыш жаппай наразылық еді. Демонстранттар жақсы ұйымдасқан еді және өз жетекшілері ұсталғаннан кейін де орындарында қала берді”. Осы куәгердің тұжырымдауынша, егер қазақтарға орыс жұмысшылары қосылып кеткенде, бұл әлеуметтік талаптар наразылығы одан да кеңірек болар еді. ”Завод жұмысшылары “желтоқсан оқиғаларынан” соң оған қатысушыларға демонстрацияға мерзімінен бұрын шыққандарын айтып жүрді. Егер ол нан бағасының өсуінен соң болғанда, олар да демонстранттарға қосылар еді”. 1986-жылғы Алматыдағы “жаппай тәртіпсіздіктер” Қазақстан ғана үшін емес, сондай-ақ, КСРО көлемінде де ірі тарихи оқиғаға айналды. Олар кеңес тарихында жаңа тараудың бетін ашты. Бұл жаңа кезең түрлі жерлердегі жиілеп кеткен толқулармен сиппатталады. жүктеу/скачать 22,1 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|