Әл-Фараби   |  2 (38) 2012       Тюркский мир. Ә. Нысанбаев, С. Нұрмұратов

  |  2 (38) 2012      

көптомдық көлемде топтама ретінде жарыққа шығып жатыр. Бұл дерек-

тер  шығармашылық  ұжымның  қазақ  философиясының  тарихын  жүйелі 

және  тұтастанған  кейіпте  әрі  қарай  зерттеуіне  нақты  негіздеме  болады 

деген  ойдамыз.  Өз  халқының  рухани  байлығын,  құндылықтар  жүйесін 

тиісті деңгейде бағалай алған халық қана әлемдік өркениеттің алдында 

өзін лайықты деңгейде сезіне алады.

Жалпы  түрік  және  қазақ  философиясының  рухани-этикалық  және 

аксиологиялық мағынасын тұтастаған және жүйелі талдаудың көмегімен 

қазақ  халқының  тарихи  рациональділіктің,  ділдің,  дүниетанымдық  бағ-

дарларының ерекшеліктері анықталады. Әл-Фараби сияқты аса көрнекті 

философтың пайда болуын түсіндіру үшін дүниежүзілік тарих пен фило-

софия тарихының ішкі байланысы мен сабақтастығына сараптаулар жа-

сауымыз керек. Бұл әдіснамалық тұрғыдан қолданылып жүрген ғылыми 

тәсіл  екені  анық.  Яғни  әл-Фарабидің  көзқарасы  ұстаздарының  (тікелей 

және  түпкі)  ілімдерімен  астасып  жатады.  Платонды,  Аристотельді, 

Плотинді  және  т.  б.  философтарды  жан-жақты  қарастыра  отырып,  ұлы 

ойшылдың  философиялық  жүйесіне  әмбебап  кілтті  таба  аламыз,  содан 

кейін ғана оның рухани мұрасын тиімді деңгейде қолдана алатынымыз, 

жете  түсінетініміз  анық.  Әл-Фарабидің  еңбектерін  зерттеуші  ғалымдар 

осы принциптерге сүйене отырып, біршама табыстарға жетті де, қазіргі 

кезеңде  ұжымдық  монографиялар  шығарылып,  ғылыми  ізденістердің 

нәтижесін білдіретін диссертациялар қорғалуда. 

Біздің  пайымдауымызша  алғашқы  рет  қазақстандық  және  әлемдік 

философияда  тарихи  процестегі  қазақ  философиясының  тұтастанған 

табиғаты жөнінде түсініктер тұжырымдалады. Ол жете бағаланбай кел-

ген  этнофилософияның  мәніне  жаңаша  кейіпте  қарауға  мүмкіндіктер 

ашады.  Әзірге  зерттеулерде  үзіктенген,  шолақ  сипатта  бейнеленіп 

жүрген рухани сабақтастықты нақты және ғылыми қарастыратын мезгіл 

жетті.  Халықтың  даналығының  рухани  сабақтастығы  жай  ғана  тарихи 

оқиғалардың  тізбегінен  түбірлі  айырмашылығы  болады,  ол  этномәдени 

дамудағы түркі әлемінің мифологиялық түсініктерінен қазақ этносының 

біртұтастанған  дүниетанымының  қалыптасуына  дейінгі  үрдістерден 

байқалады. Жоғарыда аталған жаңа көзқарастардың арқасында философия 

тарихы бойынша зерттеулерде, дүниені пайымдауларда нақты тұтастық, 

мәселелерді түсіндірудегі толықтық және этностың болашағына байланы-

сты өмірмәндік өлшемдер бағамдалады. 

Нағыз адами қоғамның талаптарына жауап беретін халықтың мәдени 

мұрасына  ерекше  қатынастарды  байыптайды  және  әлеуметте  жаңа 

әлеуметтік қатынастардың қалыптасуын қамтамасыз ететін ғылыми жаңа-

     2 (38) 2012  |  

жүктеу/скачать 0,71 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: