Қазақ Ұлттық Аграрлық универсиеті
Кәдімгі қызылшаның бізтұмсығы – Bothynoderes punctiventris Germ
жүктеу/скачать 353,15 Kb.
|
1 2
Байланысты:Қазақ Ұлттық Аграрлық универсиеті (копия)
Дәріс Тарих, Айтбаева М.А. ИОК-181 Жиынтық бағалау, Қазақ Ұлттық Аграрлық универсиеті (копия), Денешынықтыру мақсаттары
| Кәдімгі қызылшаның бізтұмсығы – Bothynoderes punctiventris Germ . Қатты қанаттылар (Coleoptera) отрядының бңзтұмсықтылар тұқымдасына жатады. Қызылша өсірілетін аудандардың барлығында кездеседі .Қоңыздың ұзындығы 13-15 мм жетеді , негізгі түсі қара , үстін түссіз немесе ақшыл- сұр қабыршақтар басып тұрады . Үстіңгі қанаттарында қиғаш орналасқан үзілмелі қара жолақ және олардың әрқайсысының бітер ұшына қарай біртіндесіп жалпиған . Еркек қоңыздың ұрғашысынан айырмашылығы -алдыңғы табандарындағы екінші бунағының ұзындығы соңғы бунағының ½ бөлігіндей ( ұрғашысында 1/3 бөлігіндей). Сонымен қатар бірінші және екінші құрсақ бунақтарының ортасында кішкене шұңқыр болпды. Жұмыртқасы сопақша , сарғылттау ақ түсті , ұзындығы 1,2-1,3 мм. Личинкаларының түсі ақ, аяқсыз “С” әрпі тәрізді иілген , басы қоңыр , жоғарғы жақтағы личинканың ұзындығы 27-30 мм . Қуыршағы сарғылт-ақ түсті , ұзындығы 11-15мм, бас түтігі құрсақ, жағына қарай бүгілген, Құрсақ бунақтары тікенекті болады.
Жылына бір генерация беріп өсіп-өнеді.Қоңыздар топырақ арасында 10-15 см тереңдікте қыстайды .Жер бетіне олар ерте көктемде , қызылша көктемей тұрғанда шығады . Қызылша көктеп шыққанынша қоңыздар алабота тұқымдасына жататын жабайы өсімдіктермен қоректенеді де , кейіннен қызылша егісіне көшеді. Қоңыздар көктемде бірден жұмыртқалауға кіріспейді . Олардың жыныс клеткаларының пісіп-жетілуі үшін қосымша қоректену кезеңі ауа райы жағдайларына байланысты бір айға және одан да ұзағырақ мерзімге созылады. Қоңыздар қызылша көгінің қос құлағын жеп ,сабақшасынан қырқып тастайды. Ал тұқым жарнағы мен жапырағы шығысымен оларды шеиінен бастап кетік жасап кеміріп қояды. Олардың , әсіресе ,қызылшаның көктеуінен бастап нағыз жапырақтарының 2-3 жұбы шаққанға дейін зақымдауы өте қауіпті. Қосымша қоректенуі аяқталған соң , яғни оңтүстік аудандарда мамыр айының басында зиянкес өсіп-өніп көбеюге кіріседі . Ұрғашы қоңыздар жұмыртқаларын топырақтың үстіңгі қабатына бір-бірлеп шашып салады. Орташа өсімталдығы – әр ұрғашы қоңызға 60-100 жұмыртқадан келеді. Эмбриондық даму 7-10 күнге созылады. Личинкалар топырақ арасында. Тіршілік етіп , қызылшаның және басқа алабота тұқымдасына жататын өсімдіктердің тамырымен қоректенеді .Олардың дамуы 60-70 күнге созылады. Осы уақыт ішінде 4 рет түлеп , қоректік өсімдіктердің маңайында топырақ арасында қуыршақтанады . Қуыршақтың даму ұзақтығы 16 күнге созылады. Одан шыққан жас қоңыздар жер бетіне көтерілмей , топырақ арасында қысқы ұйқыға кетеді. Сөйтіп , бұл түрдің жұмыртқадан бастап , жыныс мүшелері толық пісіп- жетілген ересек қоңызға дейінгі даму мерзімі 1 жылға созылады. Қызылша бүргелерінің бұл 3 түрі биологиясы және зияндылығы жағынан бір- біріне өте ұқсас. Қоңыздар қысқа шөптесін өсімдіктер өсетін тың және тыңайған учаскелерде арық және көл жағаларында , сонымен қатар қызылша егістігінің аңызындағы өсімдік қалдықтарының астында , кейде жердің үстіңгі бетіндегі топырақ арасында қыстайды .Олардың қысқы мекендерінен шығуы ерте көктемде қар кете салысымен (ауаның. жылылығы 3-4С болғанда) басталады . Қыстап шыққан қоңыздар алғашында алабота және қарамдық тұқымдастарына жататын жабайы өсетін өсімдіктермен қоректенеді де , кейіннен қызылшаның көгі шығысымен соған көшеді . Олар 3-5 күн ішінде жаппай бірден ұшып келеді. Қоңыздар жұмыртқалауға сәуір айының аяғы мен мамыр айының басында кіріседі . Ұрғашы қоңыздар жұмыртқаларын жердің үстіңгі бетіндегі бос топырақтың арасына свлады . Бүргелердің личинкалары әр түрлі өсімдіктердің майда жапырақшалармен қоректеніп , қызылшаға айтарлықтай зиян келтірмейлі. Олар топырақтың ылғалдылығына байланысты 20-25 см тереңдікте қуыршақтанады .Жаңа генерацияның жас қоңыздары маусымның аяғы мен шілденің бас кезінде шығады. Қызылшаға негізінен қыстап шыққан қоңыздар зиян келтіреді . Олар қызылшаның жас өскінінен және тұқым жарнақтарымен қоректенеді. Зақымданған жапырақтардың бетінде алғашында жартылай мөлдір түсті дақылдар, кейіннен тесіктер пайда болады. Ондай жапырақтар сарғайтып қурай бастайды . Осының нәтижесінде өсімдіктің дамуы кешеуілденеді . Ал өсімдіктің орталық өсу нүктесі зақымданса , онда ол біржола өсуін тоқтатып өседі . Қазақстанда қызылшаға бүрге қоңыздарының бұл үш түрінен басқа тамыржеміс бүргесі.(Psylloides qupreata Duft) зиян келтіреді . Бұл түрдің личинкалары қызылшаның тамыржемісін кеіріп жейді және оның ішіне еніп бүлдіреді . Республиканың оңтүстік – шығыс аудандарының суармалы қызылша шаруашылығы жағдайларында бізтұмсықтылардың личинкалары қызылша егісін оқтын-оқтын суғарғанда және қатар аралықтардан баптаған кезде едәуір мөлшерде қырылып қалады . Осыған байланысты бізтұмсықтылардың дамуы негізінен қызылша егістігікке қарай көшуге тура келеді . Сондықтан қызылша егісіне негізінен қыстап шыққан қоңыздар зиян келтіреді . Бізтұмсықтылардың сан мөлшерінің өзгеріп тұруына әр түрлі факторлар әсер етеді. Мысалы : қарсыз суық қыста қоңыздардың бірқатары қырылып қалады . Жаз және күз айларында жауын – шашын мол және салқын болғанда личинкалары мен қуыршақтардың көпшілігі мбскардин ауруларға шалдығады. Кейбір жылдары зиянкестердің сан мөлшерін ценокрепис (Саenocrepis bonthynoderas Grom) деп аталатын жұмыртқа паразитті де едәуір дәрежеде (50%) дейін азайтпайды . Қорытынды : Ауыл шаруашылық дақылдарының зиянкестерімен күресу шаралары агротехникалық , биологиялық , генетикалық , химиялық , механикалық , физикалық және өсімдікте карантині деп аталатын жүзеге асырылады. Зиянкестермен күресудің агротехникалық әдісі Бұл әдіс аурулардың алдын-алу және көптеген зиянкестердің пайда болуынан, яғни алдын-алуда. Бастапқыда учаскедегі топырақ құрамын зерттеу және оның сапасын анықтау қажет, ол көптеген факторлардан тұрады - тамақтану, пайдалану ұзақтығы, жер асты суларының деңгейі, қышқылдық және т.б. Сайтта бақшаны, ас үй бақшасын, жылыжайды қалыптастыруды бастамас бұрын әрбір көрсеткішті ескеру қажет. Жер асты суларының қандай деңгейде болатындығын анықтаңыз, өйткені олар кейбір өсімдіктерге әсер етеді, әсіресе жер асты суларының арқасында майысып немесе сіңіп кететін қуатты және терең тамыр жүйесі бар. Сондай-ақ, ашық жерге отырғызу мерзімдерін дұрыс есептеу керек, өйткені мерзімінен бұрын отырғызылған әлсіз өсімдіктер немесе олардың көшеттері мерзіміне сәйкес келмеуі мүмкін. Өсімдіктердің жерге ауысуы да қажет, бұл кейбір өсімдік ауруларының алдын алуға көмектеседі. Көптеген ауруларға, сондай-ақ белгілі бір зиянкестерге қарсы тұру, топырақтың уақтылы тыңайтылуына, сонымен қатар оның қопсытуына кепілдік бере алады, оны белгілі уақытта жасау керек. Отырғызу алаңынан көкөніс қалдықтарын тазарту туралы ұмытпаңыз. Ұнтақталған жапырақтарда, топырақ арамшөптерінің астында, құрғақ шөптерде өсімдікті сыртынан да, ішінен де зақымдайтын барлық жерде жәндіктер кездеседі. Өсімдіктерді бір-бірінен дұрыс қашықтықта отырғызу оларды өсімдік ауруынан ең аз қорғауды қамтамасыз ете алады, сондықтан бір уақытта және бір жолмен қашықтықта өсірілетін байланысты бақша дақылдарын отырғызған дұрыс. Белгілі бір әдістер өсімдік аурулары мен зиянкестерінен аулақ болуға көмектескен кезде жақсы, бірақ бұл шаралар көмектеспейтін болады. Бұл жағдайда зиянкестер мен аурулардың химиялық әдістерін қолдануға кеңес береміз, сонымен қатар механикалық және биологиялық әдістер туралы ұмытпаңыз. Зиянкестермен күресудің механикалық әдісі Бұл әдіс өте қарапайым және біз оны зиянкестер туралы мақалаларымыздың бірінде сипаттадық, бірақ өсімдіктерге зиянкестердің пайда болуына жол бермеу керек екенін де ескерткіміз келеді. Бұл әдіс жәндіктерді, олардың жұмыртқалары мен личинкаларын уақтылы жойып, өсімдіктердің бұтақтары мен жапырақтарын шайқап, кейде тіпті ең көп зардап шеккен бұтақтарды кесуден тұрады. Кеміргіштер сияқты үлкен зиянкестер үшін арнайы тұзақтар мен тұзақтар бар. Зиянкестер мен аурулардың химиялық әдісі Бұл ең тиімді әдіс, ол бақша зиянкестерімен және ауруларымен күресудің басқа әдістерін нашар орындаған жағдайда қолданылады. Сарапшылар олардың пікірі бойынша және тәжірибе бойынша ең жақсы болып табылатын келесі дәрілерді қолдануға кеңес береді: гербицидтер - жоғары сапалы арамшөптермен күресу үшін қолданылатын арнайы препараттар; зооцидтер - кеміргіштер орнын тез және біржола тазартуға қабілетті химикаттар; моллюскоцидтер - бақтағы қылшықтарға қарсы препараттар; акарицидтер - кенелерді емдейтін дәрі; фунгицидтер - өсімдіктердің инфекцияларымен күресу үшін қолданылатын химикаттар; инсектицидтер - сапалы жәндіктердің репелленттері. Аурулар мен зиянкестерді бақылау үшін химиялық заттарды қолданғанда, ең бастысы - препараттың барлық мөлшерін бүкіл бақшаға уақытылы және біркелкі тарату. Сіз жердің бір бөлігін әсерсіз қалдыра алмайсыз, ал басқаларында химиялық әсер ошақтарын құра аласыз. Сонымен қатар, пестицидтердің біркелкі таралмауы жәндіктердің кішкене бөлігі жойылмайтындығына және зиянкестердің жаңа топтарымен қорғалуы мүмкін препаратқа иммунитетті дамыта алады. Биологиялық зиянкестермен күрес Бұл қоршаған ортаға немесе зиянкестермен күресудің химиялық әдістерін қолданатын адамдарға зиян тигізбейтін ең ізгілік әдіс. Бұл әдіс қарапайым және табиғат заңдылықтарына негізделген, өйткені жәндіктермен қоректенетін көптеген жануарлар бар - бақалар, кесірткелер, кірпілер, жармалар және т.б. Көріп отырғаныңыздай, зиянкестермен күресудің әртүрлі әдістері бар және олардың әрқайсысы тиімді, бірақ зиянкестерден немесе өсімдік ауруларынан ұзақ уақыт бойы құтылу үшін сізге кешенді әсерді қолдануға және зиянкестер мен бақша ауруларымен күресудің әртүрлі әдістерін қолдануға кеңес береміз, содан кейін сіз керемет нәтижеге жетесіз. Елдегі москиттерден қалай арылуға болатындығын білуді ұсынамыз. 4.Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 1. Искендирова Р.Ә. Ауылшаруашылық энтомологиясы, Алматы, «Әрекет-Принт», 2019ж. 2. Агибаев Ж. , Тулеева А.К., Сулейменова З.Ш. «Ауылшаруашылық дақылдарын зиянкестер мен аурулардан қорғау» 2014ж. 3. Искендирова Р.Ә. Ауылшаруашылық энтомологиясы. Алматы, Айтұмар 2021ж. 4. Искендирова Р.Ә. Ауылшаруашылық дақылдарының зиянкестері оқу құралы. Алматы, Айтұмар 2017ж. 5. Суреттер – интернет желісінен . жүктеу/скачать 353,15 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2