Қазақ-орыс тілдеріндегі сөздердің морфологиялық құрамын салыстыру
жүктеу/скачать 34,3 Kb.
|
?àçà?-îðûñ ò³ëäåð³íäåã³ ñ?çäåðä³? ìîðôîëîãèÿëû? ??ðàìûí ñàëûñòûð
?àçà?-îðûñ ò³ëäåð³íäåã³ ñ?çäåðä³? ìîðôîëîãèÿëû? ??ðàìûí ñàëûñòûð
| Жұрнак (Суффиксы)
Салыстырып отырған тілдерде туынды түбірдің қүрамына түбірден басқа сөз тудырушы аффикстер кіреді. Екі тілде де негізгі сөз тудырушы аффикстерге жұрнақтар жатады (сез+гіш, сез+ік; цуб+ок, дуб+нн+а, дуб+о«+ый). Қазақ тілінде де, орыс тілінде де онімді, өнімсіз жүрнақтар бо-лады. Жаңа соз тудырушы жүрнақтар өнімді жүрнақтар деп аталады. Мысалы: -ость (грандиозн+ость, многолюдн+ость); ец (бор+ец, продав+ец); шы-ші (колхоз+шы, кой+шы); лас-лес; дас-дес; тас-тес (ел+дес, ат+тас); Жаңа сөз жасау барысында сирек қолданылатын жұрнақтар өнімсіз жүрнақтар деп аталады: ыръ (пуст+ыръ); нъ (руга+нъ); ім (біл+ім); ын (жау+ын). Екі тілдегі жұрнақтарды былай топтастыруға болады: Аталған тілдерде жұрнақтар сөз тудырушы және форма тудырушы кызмет атқарады. Мысалы: ауыл+дық, аул — аулъный. Мағынасына карай жұрнақтардың бір тобы бір ғана мағьшаны білдіріп, тар мағыналы болып келеді, ал енді бір тобы көп мағыналы болады, яғни екі тілде де моносемантикалық және полисемантикалық жұрнақтар бар: &) су-лы — водян-ист-ый; май-лы — маслян-ист-ый; ә) дос-тъщ, жақсы-лық, орын-дьщ, үш-тік, аудан-дъщ; уче-ник, чай-иик. Екі тілде де контекске байланысты колданылатын функционалды жұрнақтар бар. Бірақ олар лексема ретінде дербес қолданылмайды. Мысалы: бір қайнат-ым шай, таяқ тастам жер, молот-кас-тый, сер-пас-тый; Екі тілде де синонимдік, омонимдік мағынада колданылатын жұрнақтар бар. Мысалы: а) уйқы-шыл; тер-шең; шай-қор; ананас-н-ый, ана-нас-ов-ый, грав-ер, гравиров-щик. ә) Малды колхоз бай -Жартасқа бардым.Дом-ин-а, изюм-ин-а, кон-ин-а. Қазақ тіліне антонимдік мағынадағы жұрнақтар тән. Мысалы: белгі-лі — белгі-сіз; орын-ды — орын-сыз. Жалғау (Флексия) Қазақ, орыс тілдеріндегі флексияға байланысты айыр-машылықтар төмендегідей: Орыс тілінде бір жалғау бірнеше мағына білдіре алады (слово — слова — слов — жекеше тұлға (ед.ч.), ортак тек (ср.р.) (о); жекеше түлға (ед.ч), ортақ тек (ср.р.), І.с. (Р.п.) (а); І.с., көпт. түлға (мнч.), І.с. (Р.п.), нөлд. жалғау. Орыс тілінде бір мағынаны білдіретш жалғаудьщ бірнеше тұрі болады (көнт. жалғау: слов-а, книг-и, сіпол-ы). Орыс тілінде кейде кейбір жалғаулар сөз тудыру- мен қатар форма тудырушы да қызмет атқарады (суп- руг — супруг+а, Валентин — Валентин+а). Грамматикалық мағынасы мен қызметіне қарай екі тілде де жалғаулар бірнеше топқа бөлінеді: а) көптік жалғаулары. Орыс тілінде септік жалғаулары септік мағынамен қатар жекеніе, көпше мағынаны да білдіреді: села, города — сел, городов; ә) орыс тілінде жақ мағынасы мен жекеше, көпше мағына етістіктің жіктелетін түлғаларының жалғаулары арқылы беріледі (сиж-у, сид-іш, сид-ишь, сид-ите, сид-ит, сид-ят); б) тәуелдік жалғау (орыс тілінде жоқ); в) септік жалғау екі тілде де бар. Орыс тілінде барлық есім сөз таптарына септік жалғауы жалғанады. Қазақ тілінде де есім сөздер септік жалғауларын қабылдайды. Орыс тілінде әр септік жалғауы бірнеше мағына білдіреді (тек (род), жекеше (ед.ч.), көпше (мн.ч.), септік мағына). г) жіктік жалғау. Орыс тілінде есім сез таптары жіктелмейді. Тек етістіктер ғана жіктеледі. Қазақ тілінде етістіктермен қатар кейбір есім сөздер де баян-дауыштың қызметін атқарады. Сөз алды қосымша(Префикс) Орыс тілінде сөз тудырушы, форма тудырушы косымша морфемалардың бірі ретінде сөз алды қосымша (пре-фикстер) аталады. Префикс дегеніміз түбірдің алдында түратын сөз тудырушы, форма тудырушы морфема. Мысалы: ло-иск, вы-ход; делать — сделать т.б. Орыс тілінде сөз алды қосымшалар ^пре^икстер) кеиде сөздщ грамматикалық, лексикалық Мағынасын да озгертеді. Мысалы: ня-писал, пере-иясш т.б. Ал қазақ тілінде сөз алды қосымшасы жоқ, тек кірме ^өздерде -на, -ои, -оеи сөз алды қосымшалары кездеседі және олар тек большсыздық мағынаны білдіреді: бенмаза, бейшара, бейтарап, нахақ, наразы т.б. жүктеу/скачать 34,3 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|