Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі «мектепке дейінгі балалық шақ» республикалық орталығы мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың

Тәрбиеші балалардың назарын ағаштың негізгі бөліктеріне (діңі, бұтақтары, жапырақтары) аударады, жапырақтар ағаштардан түсіп, ауада баяу қалықтайды; жапырақтарды түсі, көлемі, пішіні бойынша ажыратуға жаттықтырады; өсімдіктердің бөліктері (сабағы, жапыраға, гүлі), суару тәсілдері туралы түсінік береді; өсімдіктерге күтім жасауға ынталандырады.

Күз мезгілінде балаларда қарапайым түсініктерді қалыптастыру бойынша ұйымдастырылған оқу қызметі өткізіледі: көкөністер мен жемістерді қарастыру (қияр, қызанақ, сәбіз, алма, алмұрт), оларды дұрыс атау, сыртқы түрі және дәмі бойынша ажырату.

Жануарлар әлемі. Ұйымдастырылған оқу қызметінде балалар жануарлар әлемінің өзіне тән ерекшеліктері туралы бастапқы түсініктерді алады, олардың дене бөліктерін ажыратып, атауға үйренеді (басы, құйрығы, аяқтары).

Жануарлар бейнеленген суреттерді қарастыруды мақсатты түрде ұйымдастырады (қоян, аю, ит,мысық, тауық), оларды суреттен тауып, атайды.

Серуен барысында үй жануарлары мен құстарын бақылауды ұйымдастырады, табиғи материалдардың қасиеттерімен таныстыру үшін құммен және сумен ойындар ойнатылады. Тәрбиеші балалардың назарын құрғақ құм шашылатынына, оған су құйса, ол дымқылданып және қуыршақтарға арнап «бәліш» мүсіндеуге болатынына аударады, құмға таяқшамен сурет салады.

Табиғат бұрышында күтім жасай отырып, тәрбиеші гүлдерді қалай суару керектігін айтады және көрсетеді.Табиғат бұрышында шағын тікбұрышты 1-2 ірі, ашық түсті балықтары бар аквариумды (мөңке, алтын балық) орналастыру ұсынылады. Балалар балықтардың суда тіршілік ететінін, жүзетінін, жем жейтінін, оларға күтім керектігін (суды ауыстыру, жем шашу) біледі.

Бұл жаста сурет, мүсіндеу, жапсыру және музыкадан ұйымдастырылған оқу қызметтері жүргізіледі. Сурет салуды және мүсіндеуді заттық және ойы бойынша бөлуге болады, ал жапсыру фланелеграф арқылы желімдеусіз жүргізіледі, музыка тыңдау, ән айту және музыкалық-ырғақтық қозғалыстарды орындайды.

Сурет салуда балаларды түрлі сызықтарды жүргізуді үйрету: тік, көлденең және толқын тәрізді, дәстүрлі емес тәсілмен сурет салу: бір жақ бетіне бояу жағып қағазды бүктеу.

Балаларды үнемі мадақтап, ынталандырып және эмоциялық қолдап отыру қажет. Бұл топта заттардың пішінін келтіру міндеті қойылмайды, тәрбиеші тек дөңгеленген, сопақ пішінге келтіреді, мысалы, бауырсақ, жаңбырдан кейінгі шалшық және т.б.

Жапсыру бойынша барлық ұйымдастырған оқу қызметтері (үзбелі жапсырудан басқа) желімдеусіз жүргізіледі. Жапсыруды орындау үшін баланың дайындаған бөліктерін желімдеуге көмектесуге болады. Қалауы болған жағдайда бала бөліктерге желім жағып, беріп отырады. Үзбелі жапсыру үшін қағаз майлықтар немесе тез жыртылатын жұқа қағаз қолданылады. Жапсырудың басқа барлық түрлерінде қатты қағаз алынады, жылтыр қағазды қолданбаған дұрыс. Үзбелі жапсыру үшін желім орнына клейстер қолданған дұрыс ­─ ол ұзақ кебеді және денсаулыққа қауіпті емес.

Балшықтың қасиеттерімен таныстырғанда ол жұмсақ, кесектеп бөліп алуға, шұңқыр жасауға, одан мүсіндеуге болатынын түсіндіру. Балаларды материалмен таныстыруда қарапайым әрекеттер жасау барысында таныстырған абзал, себебі олар бірден көрінетін нәтиже алады.

Бұл жаста

-әртүрлі жанрдағы музыкалық шығармалар – өлең, полька, марш, вальс, сабырлы және көңілді әндерге;

-ән айтуға, өлеңнің жеке буындары мен сөздеріне, өлеңдегі қайталанатын сөздерге қосылып ән айту, созылыңқы үнге еліктеп ересектермен бірігіп ән айту, аспап үніне қосылу, табиғи дауыспен, дыбысты жылдамдатпай және жеке сөздерді айқайламай, күш салмай ән айтуға;

-музыканың анық ерекшелінген сипатына сәйкес қозғалыс дағдылары; «хлоп-хлоп» қолдар қозғалысын орындау; «топ-топ» аяқтар қозғалысын орындау; денені оңға, солға бұру; басты оңға, солға еңкейту; қолдарын бұлғау, шеңбер бойымен жүру; пьесаның екі бөлімдік түріне, дыбыстау күшінің өзгеруіне (қатты – ақырын), оның басталуы және аяқталуына қозғалыстардың ауысуына мән беру қызығушылықтары қалыптасады.

Жыл ішінде сипатына қарай мөлшермен 7 жаттығу (атрибуттармен және оларсыз) ұсынылады.

Педагогтың әртүрлі аспаптарда орындауындағы ән мен пьесаны тыңдау, таныс әндерге қосылып айту, ойындар, хормен жүру және күрделі емес сахналауға белсене қатысу дағдыларын қалыптастыру.

Ойын сәтті өту үшін балаларды қолданылатын заттармен, олардың қасиеттерімен, суреттегі бейнелерімен міндетті түрде таныстыру керек. Егер ойында тақпақ айтылатын болса, тәрбиеші оны жаттап алады.

Қорытынды жасағанда тек жағымды жақтары аталып өтеді: тату ойнадыңдар, ойыншықтарды орнына жинадыңдар. Балаларды келесі ойналатын ойынға дайындау қажет: «бүгін біз қуыршақпен жақсы ойнадық». Келесіде бізге қонаққа «сиқырлы қапшық»келеді, біз оның ішінде не бар екенін табамыз. Балаларға дидактикалық ойында қолданылған ойыншықтар ұсынылады. Бұл сәбилердің ойынға қызығушылығын оятады және ойынға тағы қатысуға ынталандырады.

Тәрбиеші балалардың театрландырылған іс-әрекетке қызығушылықтарын қолдап отыруы қажет: күрделі емес ертегілерді сахналау ойындарына үйрету, балалардың ойындарын қуыршақтармен сахналау көмегімен (отбасы, балабақша) байыту.

Осы ойындарды қолдау, бастама көтеру, балаға театрландырылған, драматизация ойындарының тәжірибесін өздері ойлап шығаратын ойындарға ауыстыруға көмектесу.

Балалардың белсенділігіне қарай бөлме, жиһаз, үй құрастыратын құрылыс ойындарына қатыстыру. Балаларды ойынның мазмұнын дамыту үшін құрылыс материалдарынан (кірпіштер, кубиктер, пластиналар) құрылыс салуға ниеттендіру. Балаларға орын алмастырушы - заттар ретінде қолдануға болатын материалдарды пайдалануға беру. Пікірлерін айтуда оларды мадақтау.

Қимылдарды жетілдіретін (жүру, жүгіру, лақтыру, домалату) ойындарды қолдау.

Балаларды кейбір кейіпкерлердің қарапайым бейнелі әрекетін көрсете білуге үйрету.

Балалардың дидактикалық ойыншықтармен ойнауға қызығушылықтарын арттыру. Балалардың зейінін, ойлау қабілетін, толық түрде қабылдауын, қиялын, ұсақ қол моторикасын дамытуға мүмкіндік беретін және заттардың түсін, түрін, көлемін бағдарлауын дамытуға арналған ойындарды жүргізу қажет.

Құммен, сумен, қармен ойнауда балалардың осы материалдардың қасиеттері туралы білімдерін бекіту.

3 жастағы балалардың еңбек әрекеті балалар ағзасының жас мүмкіндіктерінің күшіне әлі шектелген. Осы кезеңде еңбек әрекетінің алғышарттарын дамыту міндеттері шешіледі, гигиеналық дағдылары және өз-өзіне қызмет ету дағдылары қалыптасады.

2 жастан бастап балаларды ересектердің еңбек әрекеттеріне қызығушылық танытуға, оларға көмектесуге баулиды.

Еңбек тәрбиесіндегі басты міндет оларды өз-өзіне қызмет етуге ынталандыру, еңбектің осы түрінде қарапайым дағдыларды қалыптастыру. Балалардың алдына мақсат нақты, түсінікті қойылуы қажет, сәби еңбектің нәтижесін көріп, оның өзі үшін қажет екенін сезінуі ескеріледі: жеңінің түймесін ересектің көмегімен салды- ойнауға ыңғайлы болды, кедергі келтірмейді.

Кіші топтарда балалардың еңбек әрекеті ойын түрінде өтеді, балаларда қуанышты, эмоционалды көңіл-күйді көтеруге, сондай-ақ, еңбек дағдыларын ойдағыдай меңгеруге ықпал етеді.

Өзіне-өзі қызмет көрсету дағдыларын қалыптастыру әрдайым әрекетті тікелей көрсетуден басталып, түсіндірумен жалғастырылады, содан кейін балалармен бірге әрекет орындалады.Мысалы, балаларды қолдарын жууға үйретуде, тәрбиеші киімінің жеңдерін түреді, қолын сабындайды, жуады, сүртеді және сәбилерді осы әрекеттерді осындай реттілікпен қайталауға ынталандырады.

2 жастан 3 жасқа дейін балалар ересектердің көмегімен киінуге, шешінуге, киімін, аяқ киімін шешуге (түймесін ағыту, бәтеңкесінің бауын шешу), шешкен киімдерін бүктеуге, киімі мен аяқ киімін дұрыс киюге үйренеді.

Осы топта сәбилерді жеке сипаттағы қарапайым тапсырмаларды орындауға (ойыншықты әкелу, допты орнына салу және т.б.) ынталандырады. Егер бала тапсырманы орындаудан бас тартса, оны орындауға көндірудің қажеті жоқ.

Шаруашылық-тұрмыстық еңбек

Шаруашылық-тұрмыстық еңбекте балаларды жаңа еңбек әрекетімен таныстыруды балалардың ересектермен бірлескен әрекетінен бастау қажет.

Бастапқыда тәрбиеші сәбиге өтініш білдіреді, мысалы, үстелдің үстін сүртуге көмектесу. Балаларды өзімен бірге еңбек етуге ынталандыра отырып, не істеу керек екенін айтып береді және көрсетеді.

Еңбек әрекетінің барысында балаларда елгезектілік пен жанашырлықты оята отырып, адамгершілік сезімдерге және жағымды өзара қарым-қатынасқа тәрбиелеуге ерекше көңіл бөлінеді.

Тәрбиеші балаларды үнемі барлық тіршілік иелеріне ұқыпты қатынасқа тәрбиелейді, табиғат бұрышын мекендеушілерге қамқорлық жасауға үйретеді. Ересектің жеке үлгісі ерекше әсерлі болып табылады. Тәрбиеші құстарға күтім жасай отырып : «Әсем құс, сен сондай кішкентайсың, біз сені жақсы көреміз, қазір саған су құямыз, жем береміз, сен әрдайым бізге ән салып бер» және т.б. деп айтады.

Сәбилерді бір-бірімен өзара әрекетке ынталандыру, тату, бір-біріне кедергі келтірмей еңбек ету, құрдасына жанашырлық танытуы оларда бірлескен әрекетке арналған алғышарттарды қалыптастыру болып табылады.