Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі тараз мемлекеттік педагогикалық

«
Ф
» 
Философиялық  тұрғыда  отбасы
- 
қоғамның
 
ажырамас  құрамды, 
өмірде зор мәні бар кішігірім  ұйымы.
 
 
 
 
Қосымша
 
№
2 
Туыстық қарым
-
қатынас атауы
 
Үрім
 
бұтақ
 -
атадан тараған бала шаға ұрпақ .Ата
-
баба ата тек
 
тұқым 
тұяғы Ұлы ата немесе баба үлкен ата арғы ата
-
баба
 
Ата
-
әкесінің
 
әкесі
 
Әже
-
әкесінің
 
анасы үлкен шеше
 
Әке
-
балалы болған ер адам 
 
Ана
-
балалы болған
 
әйел адам
 
Көке
-
әкесі,кей жерде ағасын да көке дейді
 
Апа
-
анасы  шешесі  өзімен  бірге  туған  жасы  үлкен  әйел  затын  да 
кейде осылай атайды 
 
Тәте  –
бірге  туған  жасы  үлкен  қыз  үлкен  қыз  әпке  немесе  кей 
жерлерде әке аға 
 
Туысқан  бауыр  –
бір  атадан  өрбіген  ұрпақтар  туыстар  бауырлас 
адамдар 
 
Аға
-
бірге туған жасы улкен ер адам
 
Әпке
-
бірге туған жасы үлкен әйел адам 
 
Іні
-
бірге туған жасы кіші ер адам 
 
Қарындас
 
–
бірге туған жасы кіші әйел адам 
 
Бала
- 
ата –ананың перзенті
 
Немере –
ата
-
ананың ұлынан туған баласы 
 
Шөбере –
немереден туған баласы
 
Шөпшек
-
шөбереден туған бала 
 
Немене
-
шөпшектен
 
туған бала
 
Туажат –
неменеден туған бала 
 
Жүрежат
-
туажаттан туған бала 
 

155 
 
Жұрағат –
жүрежаттан туған бала
 
Жат жұрағат
-
жұрағаттан туған бала
 
Жекжат
-
жат жұрағаттан туған бала немесе туыс ағайын 
 
Туыс тума –
бір атадан тараған онша жақын емес
 
Бөле –
бір туған
 
апалы –сіңлілердің бір біріне туыстын қатынасы 
 
Жиен
- 
тұрмысқа шыққан қыздан туған ұл
 
Жиеншар
-
жиеннен туған бала
 
Жеңге
-
 
жасы үлкен туыстардың әйелі
 
Жезде 
–
 
туысқан адамдардың өзінен үлкен апасының күйеуі
 
Немере  іні
- 
ағасының немесе інісінің баласының баласы
 
Немере қарындас
 
–
 
ағасының немесе інісінің баласының қызы
 
Келін
 
–
 
ата
-
анасы үшін баоасының әйелі.
 
Күйеу
-
 
қызды  айттырған  және  алған  жігіттің  еліне  туыстық 
қатынасы
 
Қайын
 
жұрт
- 
қыз  беріп,  қыз  алысқан    екі  алдың  қыз  бен  күйеуге  
жақындығын білдіретін сөз.
 
Құда
-
 
күйеу  бала  мен  қалындықтың  ерлі  зайыпты  адамдардың 
аталары, әкелері, туыстары бір
-
біріне құда блып келеді
 
Қайын
 
ата
- 
ерлі зайыптылардың ерінің әкесі  зайыбына зайыбының 
әкесі ерше қайын ата болады
 
Құдағи
- 
ерлі
-
зайыптылардың шешелерімен әжелері
 
Қайын ене
 
ерлі зайыптылардың туған шешелері 
 
Құда
 
бала
- 
құдасының баласы
 
Қайын
 
аға
- 
ерлі зайыптылардың ер ағасы
 
Қайын
 
апа
- 
күйеуінің әпкелері
 
Қайын
 
бике
- 
зайыбының туған әкпесі
 
Қайын
 
іні
- 
күйеуінің інісі
 
Балдыз
-
 
әйелінің жасы кіші туыстары
 
Бажа
- 
апалы сіңілі қыздардың куйеулері
 
Абысын
- 
туыс ағайын адамдардың әйелдері
 
Төркін
- 
тұрмысқа шыққан қыздың туыстары
 
 
 
Қосымша
 
№3
 
Отбасы туралы мақал
-
мәтелдер
 
Бойымдай бой табылса да,
 
Ойымдай ой табылмас.
 
Сыйға сый, сыраға бал.
 
*** 
Иесін сыйлағанның итіне сүйек таста.
 
*** 
Тіріде сыйласпаған,
 

156 
 
Өліде
 
жылыспайды.
 
*** 
Танымас, танымасын сыйламас.
 
*** 
Көңілдегі сырды көз білдіреді.
 
*** 
Өз
 
үйім өлең төсегім.
 
*** 
Қарындасқа бұрмағанның қары сынсын.
 
*** 
Үй
 
ішінен жау шықса,
 
Тұра қашып құтылмассың.
 
*** 
Тұлпардың өз тұяғы өзіне дәрі
. 
*** 
«Сіз», «біз» 
- 
деген жылы сөз,
 
Ағайынға жарасар.
 
*** 
Қарындасың
 
–
 
қарлығашың.
 
*** 
Ине өткен жерден жіп өтер.
 
*** 
Інісі бардың тынысы бар,
 
Ағасы бардың жағасы бар.
 
*** 
Төркін десе қыз төзбейді,
 
Көкпек десе түйе төзбейді.
 
*** 
Апасының киген тонын сіңлісі де киер.
 
*** 
Қазаны
 
басқаның қайғысы басқа.
 
*** 
Ата –
 
баланың қорғаны.
 
*** 
Атаға баланың алалығы жоқ.
 
*** 
Енесі тепкен құлынның еті ауырмас.
 
*** 
Сақау баланың тілін шешесі біледі.
 
*** 
Балаң жаман болса,
 
Көрінгеннің мазағы.
 

157 
 
*** 
Бала, баланың ісі шала.
 
*** 
Балам –
 
балым,
 
Баланың баласы –
 
жаным.
 
*** 
Қарға
 
баласын аппағым дер,
 
Кірпі баласын жұмсағым дер.
 
*** 
Атаның көңілі балада,
 
Баланың көңілі далада.
 
*** 
Балалы үйдің ұрлығы жатпас.
 
*** 
Торғай жаңбыр жауса баласын қорғар,
 
Бұршақ жауса, басын қорғар.
 
*** 
Жалғыз
 
түйе бақырауық,
 
Жалғыз бала жылауық.
 
*** 
Жылайын деген бала әкесінің сақалымен ойнайды.
 
*** 
Бала
 
–
 
ананың бауыр еті.
 
*** 
Бала қадірін балалы болғанда білерсің.
 
*** 
Балалы үй базар,
 
Баласыз үй қу мазар.
 
*** 
Бала –
 
бауыр етің.
 
*** 
Балаға пышақ бермесең бір жылар,
 
Берсең екі жылар.
 
*** 
Ат болатын тай саяққа үйір,
 
Адам болатын бала қонаққа үйір.
 
*** 
Ат болатын құлынның,
 
Бауыры жазық келер.
 
Адам болар баланың,
 
Маңдайы жазық келер.
 
*** 

158 
 
Отыз ұлым болса да орны басқа.
 
*** 
Немере етін жеп, сүйегін берер.
 
*** 
Бас
 
екеу болмай,
 
Мал екеу болмас.
 
*** 
Сүйгенін шұнағым дейді.
 
*** 
Сұлу, сұлу емес,
 
Сүйген сұлу.
 
*** 
Көш
 
жүре түзеледі.
 
*** 
Жылы –
 
жылы сөйлесең,
 
Жылан інінен шығады.
 
*** 
Жақсы әйел жаман еркекті ер қылады,
 
Жаман
 
еркек жақсы әйелді жер қылады.
 
*** 
Жақсы таз басын жасырмайды,
 
Жақсы әйел асын жасырмайды.
 
*** 
Қалған көңіл шыққан жанмен семіреді.
 
*** 
Шын жыласа соқыр көзден жас шығады.
 
*** 
Қайғысыз
 
қара суға семіреді.
 
*** 
Аталастың аты озғанша,
 
Ауылдастың тайы озсын.
 
*** 
Қарға
 
тамырды қазақпыз.
 
Сұраса
 
келе қарын бөле болып шығамыз.
 
*** 
Өз
 
жұрттың 
- 
күншіл,
 
Нағашы жұрттың –
 
сыншыл,
 
Қайың
 
жұрттың міншіл келеді.
 
*** 
Қартың
 
болса, жазып қойған хатпен тең.
 
*** 
Немере етін жеп, сүйегін қалдырады.
 

159 
 
*** 
Өз
 
балаңды өскенше бағасың,
 
Немереңді өлгенше бағасың.
 
*** 
Екі аяқтыда бажа тату, төрт аяқтыда бота тату.
 
*** 
Еркек сергек ұйықтаса, ырыс бітеді,
 
Әйел
 
сергек ұйықтаса, жұмыс бітеді.
 
*** 
Ағасы бардың жағасы бар,
 
Інісі бардың тынысы бар.
 
*** 
Ұлың
 
өссе, ұлы жақсы мен ауылдас бол
 
Қызың
 
өссе,қызы жақсымен ауылдас бол.
 
*** 
Ағаның үйі –
 
ақ жайлау.
 
*** 
Қонақ
 
асына емес қабақ –
 
қасыңа риза.
 
*** 
Қонақ
 
жаман болса, үй иесі қалдырады,
 
Үй
 
иесі жаман болса, қонақ қыдырады.
 
*** 
Келінің жаман болса, ұлыңнан көр.
 
Күйеуің жаман болса, қызыңнан көр.
 
 
 
Қосымша
 
№
4 
 
Отбасы туралы жағдаяттар
 
Жағдаяттар
 
№1
 
Бір  үйдің  екі  баласы  көбейту  кестесін  жаттап  жарысты.  Інісінің 
шапшаңдығынан  апасы  кешігіп  қалып  қоя  берді.  Апасы  көп  әрі  баяу 
ойланатын.  Інісі  апасының  қатесін  түзеп,  күлді.  Ал,  апасы  үнсіз 
бөлмеден шығып кетті.
 
Апасының орнында болсаң не істер едің
? 
 
№2 
 
Мектептің 9
-
сыныбында оқитын оқушылар болашақ мамандықтары 
туралы  әңгіме  қозғады.  Озат  оқушылар  жоғары  оқу  орнына  баруды 
жоспарлап  жатты.  Тіпті  ұлттық  университеттерде  оқып  жүргенін 
армандады.  Ал,  биыл  оқуын  колледжде  жалғап  тезірек  отбасына 

160 
 
көмектескісі  келетін,  балаларда  өз  ойларын  айтып  жатты.Олардың 
арасында тұрмысқа шығып, өз жағдайын жақсартуды мақсат еткен қыз 
бала  үндемей  қалды.  Оның  да  арманы  таудай,  бірақ  отбасында  ақшаға 
байланысты күнде туатын айқайдан шаршап кеткені сонша, оқуды емес, 
ауқатты
 
отбасының  өзінен  жасы  үлкен  балаларымен  достаса  бастаған 
еді.
 
Бұл туралы не айтар едіңіз?
 
 
 
№3
 
Бала  өте  қатаң  отбасында  тәрбиеленді.Оған  ата
-
анасы  ешқашан 
ойыншық сатып алып бермеді, тәтті әперіп еркелетпеді, концерт, кино, 
циркке  де  барып  көрмеді.  Ата
-
анасының  айтқанымен  жүрді,дегеніне 
көнді,  тек  бұйрықты  жүзеге  асырушы,  орындаушы  қалыпта  ғана  өсті. 
Бала ата
-
анасының барлық айтқандарын екі етпей, бұлжытпай орындаса 
да, бірақ олардан бірауыз жылы сөз естімеді.
 
Мұндай отбасы туралы не айтар едіңіз?
 
Сіз
 
балаңызды осылай болып өскенін қалайсыз ба?
 
 
№4 
 
Он  жасар  баласының  бөлмесін  жинап  жүрген  шешесі  баласының 
қажетсіз
 
деген  заттарының  бірқатарын  қоқысқа  лақтырып  тастады. 
Баласы  сабақтан  келген  соң,  бұл  жағдайды  көріп  қатты  ренжіді. 
Анасының  ойынша,  баласының  мұндай  реніш  білдіруге  қақысы  жоқ. 
Себебі,  осы  үйді  реттестіретін,  қалыпқа  келтіретін  жалғыз  адам  анасы 
болғандықтан, қалай жинайды, солай болуы керек.
 
Анасының іс әрекеті дұрыс деп құптайсыз ба? 
 
Баланың қандай құқығы бұзылды деп ойлайсыз? 
 
 
 
Қосымша
 
№
5 
1.”Жылымық”әңгімесінің авторы?
 
2.”Абай жолы”романында Қодардың баласы болып ойнайтын кім?
 
3.1920-
1925 ж.ж аралығында Қазақстанның астанасы болған қала?
 
4.Мұхтар Әуезовтың повесі?
 
5.1940 жылғы Гитлердің жоспары?
 
6.Үш жұрттың бірі?
 
 
О
 
 
 
   
 
 
 
 
Т
 
 
 
 
 
 
 
 
Б
 
 
 
 
А
 
 
 
 

161 
 
 
 
 
 
 
 
 
С
 
 
 
 
 
 
 
 
Ы
 
 
 
1.Бесіктің алдыңғы бас артқы бас бөлігі ?
 
2.Иіп тік жасалған бесік ?
 
3.Екі бөгенді қосатын ұзын ағаш ?
 
4.Сәбидің  жалаңаш  денесін  қажамас  үшін  жамбас  денесіне,тізесіне 
қоюға
 
арналған кішкене жұмсақ жастықшалар қалай аталады 
? 
5.Жел бесік материялы бойынша қаншаға бөлінеді ?
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Жауаптары:
 
1.Бөген
 
2.Жер
 
3.Сабау
 
4.Кепіл
 
5.Үшке
 
 
 
1.Қазақстан Республикасының атақты жазушысы?
 
2.М.Әуезовтың шығармасы?
 
3.Қазіреттен кейінгі діни атақ?
 
 
 
 
 
 
 
 
Жауаптары
: 
1.Әуезов
 
2.Көксерек
 
3.Қаспе
 
 
1.Бір негізден немесе ортақ бір атадан тарайтын қандас адамдардың 
байланысы?
 
2.Қонақ келген кезде сұрайтын сый
-
акы?
 
3. ...Сәнді киініп, салдық құратын өнерлі кісі?
 
4. Қазалы адамға көңіл айту
? 
5. Жиеннен туған бала?
 
6.І.Жансүгіровтың шығармасы?
 
 
 
Т
   
 
 
 
 
 
Б
   
 
 
 
 
Е
   
С
   
 
 
 
 
 
 
І
   
 
 
К
   
Ә
   
 
 
 
 
 
 
К
   
 
 
 
 
 
 
 
 
Е
 

162 
 
 
Ә
   
 
 
 
Р
   
 
 
Б
   
 
 
 
И
   
 
 
 
 
 
Е
   
 
 
 
МАЗМҰНЫ
 
 
Кіріспе
..........................................................................................................
 
3 
I ТАРАУ 
 
Қазақ
 
отбасы тәрбиесінің теориялық негіздері
 
1.1
 
Қазақ
 
отбасы тәрбиесінің мақсаты мен міндеттері.
..........................
 
4 
1.2 
Қазақ отбасы тәрбиесі туралы орта ғасыр ойшылдары мен ақын
-
жыраулардың, қазақ ағартушы педагогтары және ғалымдардың ой
-
пікірлері
........................................................................................................
 
6 
1.3 Қазақ отбасы тәрбиесі, оның негізгі ұғымдары.........
........................
 
16 
1.4 Қазақ отбасы тәрбиесінің  мәні мен мазмұны................
....................
 
28 
II 
ТАРАУ
 
Қазақ
 
отбасында бала тәрбиесіне байланысты салт
-
дәстүрлер мен 
әдет
-
ғұрыптар
 
2.1 
Қазақтың
 
дәстүрлі  отбасы  және  ондағы  туыстық  қарым
-
қатынастар
....................................................................................................
 
 
70 
2.2 
Бала  тәрбиесіне  байланысты  қазақ  халқының  салт
-
дәстүрлері...........
.......................................................................................... 
 
78 
2.3 
Қазақ
 
халқының  үйлену  және  үй  болумен  байланысты  салт
-
дәстүрлері мен әдет
-
ғұрыптары.
................................................................ 
 
81 
III ТАРАУ
 
 
Мектепте отбасы тәрбиесін ұйымдастыру
 
3.1
Отбасы
 
тәрбиесін
 
беруде
 
мектеп
 
пен
 
отбасының ынтымақтастығы
 
99 
3.2 Қазіргі
 
отбасы
 
тәрбиесін
 
ұйымдастыру әдістемесі..
.........................
 
103 
Қорытынды
..................................................................................................
 
130 
Пайдаланылған әдебиеттер  тізімі...........................................
..................
 
132 
Қосымша
 
№1........
........................................................................................  134 
Қосымша
 
№2......................................................................
..........................  151 
Қосымша
 
№3........................................
........................................................  152 
Қосымша
 
№4........................................................................
........................  156 

163 
 
Қосымша
 
№5........................................................................
........................  157 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ибраимова Л.Н., Абдикеримова П.Ж., Алиева П.С.
 
 
 
 
 
ҚАЗАҚ
 
ОТБАСЫ ТӘРБИЕСІ
 
(оқу құралы)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Баспа кітаптың ішкі мазмұнына жауап бермейді.
 
 
Автордың дайын файлынан алынған.
 

164 
 
 
 
 
Басуға 
21.11.2016 
ж. қол
 
қойылды.
 
Пішімі 60х84 1
\
16. Офистік қағаз.
 
Есепті беті 
10,3
; Шартты беті 1
0. 
Таралымы 
100 
дана. Тапсырыс №
53 
 
ТарМПИ, Редакциялық баспа бөлімі
 
080000, Тараз қ, Төле би 62