Қазақстан республикасының білім және ғылым министрлігі қ. ЖҰбанов атындағы ақТӨбе өҢірлік мемлекеттік
Кеңестік қазақстанның тарихи бастаулары
жүктеу/скачать 2,03 Mb. Pdf көрінісі
|
ktj 20593
===
| 3. Кеңестік қазақстанның тарихи бастаулары:
қазақтандыру қиыншылықтары. 3.1. ХХ ғасырдың 20-30 жж. саяси – экономикалық және әлеуметтiк өзгерiстер. Азамат соғысы аяқталғаннан кейiн қазақ жеріндегі экономикалық, саяси- әлеуметтік ахуал Кеңес мемлекетiнiң орталық аудандарымен салыстырып қарайтын болсақ аса күрделі (ауыр) болған. Бейбiт құрылысқа көшудiң шаруашылық және саяси қиындықтары санқилы кедергілері болғған. 1920 жылдың аяғында Қазақстан тұрғындар саны 4,7 миллион адам болған, ал оның iшiнде қазақтар 50,3, орыстар-31,1, украиндар 14,4 пайызға теңелген. Халықтың басым көпшiлiгi ауылдық жерлерде тұрды. Егiншiлiкте жердi бiраз тыңайтып алып қайта жырту жүйесi, ал мал шаруашылығында көшпелi және жартылай көшпелi шаруашылық басым болған. Егiстiң көлемi азамат соғысы жылдарында едәуiр кемiп, астықтың жалпы түсiмi үш есеге жуық төмендеген. Бұндай көрініс басқа да шаруашылықта болды. Мысалы, мал саны елеулi түрде қысқарып, осы жылдары 10,8 млн. басқа қысқарды. 1914-1922 жж. аралығында iрi қара мал саны 2,1 миллионға, жылқы- 2 млн.-ға, қой-ешкi 6,5 млн.-дай, түйе-0,3 млн.-ға азайған. Осының бәрi қазақ жерiндегi ХХ ғасырдағы үлкен апат - бұрын-соңды болмаған ашаршылыққа соқтырды. 1921-1922 жж. ресми статистикалық мәлiметтер бойынша елiмiзде 2,3 млн. адам оның iшiнде: Орынбор губернiсiнде 445 мың адам, Қостанай губернiсiнде 225 мың адам, Оралда-400 мың, Ақтөбеде-360 мың, Бөкей жерінде-100 адам аштық азабын тартқан. Бұл қатерлi қасiрет 1,1 млн. жуық қазақтың елiн, ата-тегiнiң қонысын тастап бет алдына көшiп кетуге мәжбүр еттi. Әлеуметтiк-экономикалық мәселелердiң тұғырыққа тiрелуiмен қатар саяси өктемдiлiк жаңа бағыт алған мемлекеттiк құрылымға керi әсерiн тигiздi. Мемлекет әмірімен күштеу саясаты ауыл халқының наразылығын туғызып, елде толқу ошақтары пайда болды. Кейбiр жерде үкiметке қолданған әкiмшiлiктiң шаралары шаруаларды қарулы қарсылыққа дейiн апарды. Мысалы, 1920 жылы Семей облысының орта және дәулеттi шаруаларының едәуiр тобы мемлекетке қарсы көтерiлiп, өздерiнiң талаптарын ашық қойды. Бұндай толқу-көтерiлiстер 1921 жылы Батыс Қазақстанда, Ақмолада, Петропавлда, Көкшетау, Маңғыстауда да өттi. Елде орын алған жағдай өлкедегi экономикалық және саяси дағдарыстың жалпы сыңайын танытқандай болды. Бүкiл Кеңес мемлекетiнде сияқты, қазақ жерiнде де шаруашылық құрылымы мен оны басқару саясатының жаңа әдiсiне (принципiне) көшу қажеттiгi айқын көрiндi, оның негiзгi арқауы - тауар-ақша қатынастарының объективтілігін орнына келтіру болатын. Соғыс коммунизмі саясаты жаңа қоғамдық құрылым орнатудың неғұрлым таяз түсiнiгi екенiн өмiрдiң өзi анықтады. Азық-түлiктi күштеп алу, iрi, орта және ұсақ кәсiпорындарды қоғамдастыру, сауда-сатыққа, рыноққа мемлекет тарапынан тосқауыл қою, ақша айналымын тоқтатып, сол арқылы жаңа қоғам орнатуға болмайтындығына бұл саясаттың алғашқы екi жылы анық көрсеттi. Билеушi партия жетекшiлерi соғыс коммунизм саясатын шұғыл өзгерту қажеттiлiгiне көздерi жеткендей болып, оны жүктеу/скачать 2,03 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|