Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі Исакова С. А., Айнабекова И. Т

 
144 
5.6 Кредиторлық қарыздарды талдау 
 
Кредиторлық  қарыз  –  бұл  кәсіпорынның  жабдықтаушылар  алдындағы, 
жұмыскерлермен  еңбек  ақы,  бюджетке  салықтар  төлеу  жөнінде  және 
басқадай  міндеттемелер  бойынша  қысқа  мерзімді  міндеттемелері.  Оның 
көлемі, сапалық құрамы мен қозғалысы төлем тәртібі жағдайын сипаттайды, 
ол өз кезегінде кәсіпорынның жағдайының тұрақтылық деңгейін дәлелдейді. 
Кредиторлар қозғалысының талдауын тереңдету мақсатында ақталмаған 
қарыздар  динамикасын  талдау  және  анықтау  қажет.  Кредиторлық  қарыздар 
қалыпты және ақталмаған болып бөлінеді. Қалыпты кредиторлық қарыздарға 
фактураланбаған  және  төлем  мерзімі  әлі  болмаған  төлеуге  қабылданған 
есептеу  құжаттары  бойынша  жабдықтаушыларға  қарыздар  жатады. 
Анықталмаған  қарыздарға  есептеу  құжаттары  бойынша  жабдықтаушыларға 
мерзімінде төленбеген қарыздар жатады. 
Кредиторлық  қарыздарды  талдауда  қарыздар  мерзімі  мен  түрлері 
бойынша  ақпараттардың  анықтығына  сенімді  болу  қажет.  Ол  үшін 
контрактілер  мен  шарттардың  тікелей  растығын  дәлелдейтін  құжаттарды 
пайдаланады.  
Кәсіпорынның кредиторлық қарыздарын талдау арқылы: 
- кәсіпорынның қаржылық жағдайын анықтауға; 
- несиелендіру тиімділігін жоғарылату туралы мәліметтер алуға болады. 
 
Кесте-39 
«Айша» ЖШС  кредиторлық қарыздардың құрылымын талдау 
 
р/с 
Кредиторлармен 
есеп айырысуы 
2015 ж. 
2016 ж. 
Ауытқуы (+;-) 
Сомасы
, 
мың тг 
Үлес 
салма
ғы, % 
Сомасы
, 
мың тг 
Үлес 
салмағ
ы, % 
Сомасы
, 
мың тг 
Үлес 
салм
ағы, 
% 
А 
Б 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
1 
Төленетін шоттар  
5410,5 
8,69 
2448,5 
3,09 
-2962,0 
-5,6 
2 
Алынған аванстар  
14931,5 
23,9 
9933,5 
12,56 
-4998,0 
-
11,34 
3 
Салықтар бойынша 
қарыздар 
38390,5 
61,6  65866,5 
82,32 
+27476,
0 
+21,7
2 
4 
Есептік шығындар 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
5 
Қызметкерлермен 
есеп айырысу  
931,5 
1,49 
- 
- 
-931,5 
-1,49 
6 
Басқа да 
кредиторлық 
қарыздар 
2563,5 
4,32 
798 
1,03 
-1765,5  -3,29 
 
Барлығы  
62227,5  100,0  79046,5 
100,0 
16819,0 
- 
 

 
145 
Кәсіпорынның  төлеуге  тиісті  қаражаты  кредиторлық  қарыздарды 
құрайды.  Оған  жататындар  аванстар,  салықтар  бойынша  қарыздар,  есептік 
шығындар, қызметкерлермен есеп айырысу бойынша қарыздар. 
Кәсіпорынның  кредиторлық  қарыздарын  талдау  үшін  келесі  кестені 
қарастырамыз. 
Кестедегі мәліметтер бойынша кредиторлық қарыздар былтырғы жылмен 
салыстырғанда  16819,0  мың  теңгеге  (79046,5  -62227,5)  өскен,  өсу  себебі 
салықтар бойынша қарыздар былтырғы жылмен салыстырғанда 27476,0 мың 
теңгеге  (65866,5-38390,5)  өскен.  Жалпы  кредиторлық  қарыздар  бойынша 
кейбір қарыздар былтырғы жылмен салыстырғанда азайған, олар: 
- төленбеген шоттар 2962,0 мың теңгеге (2448,5-5410,5) азайған. 
- алынған аванстар 4998,0 мың теңгеге (9933,5-14931,5) азайған. 
- басқа да кредиторлық қарыздар 1765,5 мың теңгеге (798-2563,5) азайған. 
Жалпы кредиторлық қарыздардың кейбір түрлерінің азаюы, кәсіпорынның 
өтімділігінің бар екендігін көрсетеді. 
Кредиторлық  қарыздар  құрамындағы  елеулі  өзгерістің  негізгі  себебі 
ұйымдар арасындағы өзара төлемдердің болмауынан болған. Сонымен қатар, 
өндірістің  келісімісіз  қажеттілігіне  алынған  материалдар,  шикізат  және  т.б. 
алудың әсерінен болуы мүмкін. 
Кредиторлық  қарыздардың  айналым  коэффициентін  мынадай  формула 
арқылы табуға болады: 
К
0
кз
=ӨӨ:Ш
к
, мұндағы 
К
0
кз
 – кредиторлық қарыздардың айналым коэффициенті; 
ӨӨ - өнім өткізуден кіріс; 
Ш
к
 – орташа кредиторлық қарыз. 
Төмендегі  кестедегі  мәліметтер  бойынша  кредиторлық  қарыздардың 
айналымы  қызмет  көрсетуден  түскен  кірістің  кредиторлық  қарыздардың 
орташа  шамасына  қатынасы  арқылы  анықталады.  Оның  үлесі  кестеде  2015 
жылы – 59233,4 мың.тг болса, 2016 жылы –68045,0 мың.тг болған. 
 
Кесте-40 
«Айша» ЖШС кредиторлық қарыздардың айналымдылығын талдау 
 
р/с 
Көрсеткіштер 
2015ж, 
сомасы 
2016ж, 
сомасы 
Ауытқуы (+;-) 
А 
Б 
1 
2 
3 
1 
Көрсетілген қызметтен 
түскен кіріс, мың. тг. 
2576400,0 
5141880,0 
2565480,0 
2 
Кредиторлық 
қарыздардың орташа 
шамасы,мың. тг. 
59233,4 
68045,0 
8812,0 
3 
Кредиторлық 
қарыздардың 
айналымдылығы, рет 
43,4 
75,5 
32,1 
4 
Өтеу мерзімі, күн. 
8,3 
4,7 
-3,6 

 
146 
Алайда  айырмашылығы  кредиторлық  қарыздың  айналымдылығы 
кәсіпорынға  ұсынылған  коммерциялық  несиенің  жоғарылауын  немесе 
төмендеуін  көрсетеді.  Кредиторлық  қарыздың  өсуі  кәсіпорын  қарызының 
төлеу  жылдамдығының  ұлғаюын  көрсетеді,  ал  азайғаны  несиеге  сатып 
алудың  өсуін  көрсетеді.  Кредиторлық  қарыздарды  өтеу  мерзімі- 
кәсіпорынның  қарыздарын  қайтаруы  2015  ж.  ол  8,3  күнде  қайтарылса,  ал 
2016 жылы 4,7 күнге қысқарған. 
Нарық қатынасы жағдайында кәсіпорынның қызметі және оның дамуы 
көбінесе  өзін  -  өзі  қаржыландырумен,  яғни  меншікті  капиталдың  көмегімен 
жүзеге  асырылады.  Сондықтан  да  қаржылық  есеп  берудің  ағымдағы 
активтерінің  құрастырылу  көздерін  шектеу  керек.  Оның  ең  аз  бөлігі 
өндірістік  бағдарламаны  қамтамасыз  ету  үшін  өзінің  кейбір  кезеңдерінде 
ағымдағы активтерге әдеттегіден жоғары, яғни қосымша қажеттілік туғанда, 
ол  бөлімдердің  қысқа  мерзімді  несиелерімен  және  коммерциялық 
несиелермен  табылады.  Активтердің  қорлану  көздерін  талдау  кезінде 
меншікті  және  қатыстырылған  капиталдың  көрсетілген  көлемі  белгіленіп, 
есеп  беру  кезіндегі  олардың  өзгеру  себептері  анықталып,  оларға  баға 
беріледі.  Бұл  кезде  өз  меншігіндегі  капиталға,  басты  назар  аударылады, 
себебі  өз  қаражаттарының  қоры  болуы  оның  қаржылық  тұрақтылығының 
барлығын көрсетеді. 
 
 

жүктеу/скачать 1,79 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: