Кәдімгі шырша (Picea excelsa, Ель обыкновенная)

24 
 
ағаштарға  тән.  Шыршаның  орташа  ӛмір  сҥру  ҧзақтығы  орташа  ендіктің 
орташа  климаты  жағдайында  120-150  жылды  қҧрайды.  Кӛктемде  шыршада, 
қарағайдағы  сияқты,  бҧтақтарда  аталық  және  аналық  бҥршіктері  пайда 
болады.  Шырша  кӛлеңкеге  тӛзімді  келеді.  Тӛменгі  бҧтақтары  жойылмайды 
және  сақталады,  себебі  шырша  ормандары  қараңғы  және  сулы  болады. 
Шыршаның  тамыр  жҥйесі  қарағайдан  әлдеқайда  аз  және  топырақтың 
жоғарғы  қабатында  орналасқан.  Шырша  ерекшеліктерінің  бірі  –  кеш 
кӛктемде тҥсетін салқындарға ӛте сезімтал. 
 
Аналық  жемістері  бҥрлер  тҥрінде  дамиды,  жиырма  жылдық  межеге 
жеткенде  жеміс  бере  бастайды.  Аталық  масақтары  жалаңаштҧқымдының 
соңында пайда болады және ҧрықтанған бҥрлердің пайда болуын қамтамасыз 
етеді.  Тҧқым  ӛсіру  әрбір  4-5  жыл  сайын  қайталанады  және  әртҥрлі  ағаштар 
ҥшін  ерекшеленеді.  Бҧл  жемістерді  жинау  кезінде  маңызды,  ӛйткені  ең 
жақсы  ӛскіннің  піскен  жаңа  бҥрлерден  тҧқымдары  бар.  Шырша  тозаңы  ӛте 
мол. Шаңның айналасына жел шығып, әртҥрлі заттардан қорғайды. Ол тіпті 
орман 
шӛптерінің 
жапырақтарында 
байқалады.
 
Шырша 
халық 
шаруашылығында  кеңінен  қолданылады.  Оның  ағаштары  кӛп  мӛлшерде, 
мысалы,  қағаз  жасауда  пайдаланылады.  Ағаш  шырша,  целлюлоза,  жасанды 
жібек және тағы басқалар қҧрылыста кеңінен қолданылады. Шырша ағашы – 
кейбір  музыкалық  аспаптарды  жасау  ҥшін  таптырмас  материал  (мысалы, 
скрипканың жоғарғы декалары және т.б.). Жоғарғы тыныс алу жолдарының 
ауруларында  және  бронх  демікпесінде,  әсіресе  қысқы  уақытта  қабынуға 
қарсы қҧрал ретінде қылқан қолданылады.  

25 
 
 
Қылқан  жапырақтары  бар,  сондай-ақ  несеп  айдағыш,  ӛт  айдағыш, 
ауыруды жеңілдететін, микробқа қарсы тҧру қасиеті бар. Бҥйрек және қуық 
ауруларында  ҧсынылады.  Халық  медицинасында  бҥйрек  пен  жас  бҥрлердің 
сорпасы  ӛкпе  туберкулезін  емдеуде,  мырыш,  суағар,  тыныс  алу 
органдарының  қабыну  аурулары  кезінде  қолданылады.  Жоғары  аязға 
тӛзімділіктің  және  топыраққа  және  ылғалдылықтың  деңгейіне  аз 
талаптардың  арқасында,  ол  Батыс  Сібірде  және  Қиыр  Шығыста,  полярлық 
ендікті  қоспағанда,  таралған.  Сібір  шыршасының  ауқымы  тундра  орманы 
шекарасынан  бастап  Каманың  тӛменгі  ағысының  оңтҥстігіне  дейінгі 
мыңдаған шақырым аумақты алып жатыр. Ағаш тӛбелерде де, жазықтарда да 
300  (сирек  –  500)  жылға  дейін  ӛмір  сҥреді.  Aл  Қазақстанда  олар  оңтҥстік 
және солтҥстік аймақтарда жиі кездеседі.
 

жүктеу/скачать 6,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: