Кез келген зарядталған дененің айналасында ерекшеленетін электр өрісі деп аталатын кеңістік бар. Электр өрісі материяның айрықша бір түрі.
Зарядталған денелердің айналасында электр өрісінің әрекеті күштірек, ал олардан алыстаған сайын өріс әлсірейді. Сынақ заряд деп аталатын оң бірлік заряд қолданылады және оның өрісі еленбейді.
Заряд бірлігіне әрекет ететін күшке тең F/q қатынасы электр өрісінің күштік сипаттамасы болып табылады және осы нүктедегі электр өрісінің кернеулігі деп аталады.
Электр өрісінің күш сызықтары деп өрістегі оң зарядталған бөлшекке әрекет ететін күштің бағытын көрсететін сызықтарды айтады. Күш сызықтарының міндетті түрде басы мен аяғы болады немесе шексіздікке кетеді. Электр өрісінің күш сызықтары оң зарядтан теріс зарядқа бағытталған.
Электр өрісі ұғымын енгізу. М.Фарадей, Дж Максвелл
Ағылшын физигi Эдинбург және Лондон хандық қоғамының мүшесi Дж.Максвелл 1831 ж. Эдинбургте дүниеге келген. Эдинбург және Кембридж университеттерiнде оқыған. 1856-1860 ж.ж. Абердин университетiнiң профессоры, 1860-1865 ж.ж. Лондон хандық колледжiнiң профессоры, ал 1871 ж. бастап Кембриджтегi эксперименталды физиканың бiрiншi профессоры болып қызмет етедi. Максвелдiң басқаруымен Кембриджтегi әйгiлi Кавендиш лабораториясы құрылады, ол өзiнiң өмiрiнiң соңына дейiн сонда жұмыс iстейдi.
Максвелдiң жұмыстары электродинамикаға, молекулалық физикаға, жалпы статистикаға, оптикаға, механикаға, серпiмдiлiк теориясына арналған.
1859 ж. газ молекулаларының жылдамдық бойынша таралуын сипаттайтын статистикалық заңды орнатты.
1866 ж. тура және керi соқтығысуға негiзделген молекулалардың жылдамдық бойынша таралу функциясының жаңа қорытындысын шығарды, тасымалдау теориясын диффузия, жылуөткiзгiштiк және iшкi үйкелiс процестерiне қолданып жалпы түрде дамытты.
1867 ж. термодинамиканың екiншi бастамасының статистикалық табиғатын бiрiншi болып көрсетiп,
1878 ж. “статистикалық механика" терминiн енгiздi.
Максвелдiң ең үлкен ғылыми жетiстiгi болып 1860-1865 ж.ж. құрылған электромагниттiк өрiс теориясы табылады.
1873 ж. жарық қысымын теориялық түрде есептедi. Сонымен қатар серпiмдiлiк теориясының теоремасын берiп, жылулық физиканың негiзгi параметрлерiнiң арасындағы қатынасты орнатты.
Майкл Фарадей 1791 ж. Лондонда дүниеге келген. Ол бала кезiнде тек бастауыш бiлiм ғана алған. 12 жасынан бастап газет таратушы болып, кейiннен түптеу шеберханасында шебер болып iстеген. Фарадей бiлiмiн өз бетiмен оқу арқылы толықтырған. Кездейсоқта атақты химия ғалымы Г.Дэвидiң көзiне түседi. 1813 ж. ол Фарадейдi хандық институтына қызметке орналастырады.
М.Фарадейдi электрлiк және магниттiк құбылыстар арасындағы өзара байланыс қатты қызықтырды. Осы құбылысты зерттей келе, Фарадей егер сымнан жасалған катушка арқылы ток жiберсе, оған көршi орналасқан катушкада да ток пайда болатынын байқаған. Ол екiншi катушкадағы ток бiрiншi катушкадағы магнит өрiсiнiң әсерiнен пайда болатыны жөнiнде болжам жасады. Ал егер катушкадағы ток магнит өрiсiн тудыратын болса, онда оған керiсiнше магнит өрiсi де электр өрiсiн тудырады. Бұған көз жеткiзу үшiн Фарадей магниттi катушкаға жақындатады, сол кезде катушкада электр тогы пайда болады, яғни магниттер электр тогын тудыра алады.
1833-1834 ж.ж. Фарадей тәжiрибе жүзiнде, кейiн өзiнiң атымен аталған, электролиз заңдарын ашты.
1837-1839 ж.ж. Фарадей диэлектриктердiң қасиетiн зерттедi. Соның нәтижесiнде «диэлектрик», «диэлектриктiк өтiмдiлiк» деген терминдер пайда болды, диэлектриктiк өтiмдiлiктi өлшеу тәсiлдерiн ойлап тапты, диэлектриктердiң поляризациясын ашты.
1843 ж. электр зарядының сақталу заңын тәжiрибе жүзiнде дәлелдеп бердi.
1845 ж. диамагнетизмдi, ал 1847 ж. парамагнетизмдi ашты.
Сабақты бекіту
Нейтрон
№ 3. 59
Кернеулігі 4*10 5 В/м болатын біртекті электр өрісіндегі электронның үдеуін және оған әсер ететін күшті табыңдар.
Протон
№ 3. 58
Электр өрісіндегі
4*10 - 6 зарядқа
0, 02 Н күш әсер етеді. Осы нүктедегі электр өрісінің кернеулігін табыңдар
Нейтрон
№ 3. 59
Кернеулігі 200 В/м біртекті электр өрісінде орналасқан, 2·10-5 Кл нүктелік зарядқа әсер ететін күш
