Этноcaрaлық келіcім Қaзaқcтaн Реcпубликacындa тәуелcіздік пен демокрaтияны нығaйтудың негізі. Қaзaқcтaн хaлқы Accaмблеяcының мәнін aшу
жүктеу/скачать 178,55 Kb.
|
Тарих Сессия 2020 дұрыс ответы
| ХХ ғғ. 20-30 жж. Қaзaқcтaнның әлеуметті-экономикaлық дaмуындaғы ұлттық мәcелелер бойыншa caяcи – идеялaрдың күреcі. Әкімшілік әміршілдік жүйенің құрылуы cебептерін тaлдaу.
Әкімшілік-командалық (немесе командалық-әкімшілік) жүйе (АКС) — қоғамдық қатынастарды ұйымдастыру тәсілін білдіретін экономикалық-басқарушылық термин, ол: мемлекеттік меншік негізінде шаруашылық өмірдің қатаң орталықтануымен; басқарудың Социалистік әдістерін қолданумен; экономикалық еркіндік болмаған кезде партиялық-мемлекеттік бюрократияның үстемдігімен сипатталады. КСРО экономикасы бүкіл тарихында әкімшілік және командалық болды. Жеке кезеңдерде (1921-1930, 1987-1991) ол капиталистік экономиканың элементтерімен "сұйылтылды", бұл жеке кәсіпкерлерге өз еңбегінің нәтижелерін нарықтық бағамен сатуға мүмкіндік берді, бірақ тұтастай алғанда оның мәнін өзгертпеді. Тек 1990 жылы өндіріс құралдарына жеке меншікке заңды түрде рұқсат етілді және Батыс типтегі нарықтық экономикаға көшу басталды. Алайда, мемлекеттік дүкендердегі бағаны реттеу сияқты әкімшілік-командалық жүйенің маңызды элементі КСРО ыдырағанға дейін болған. Бұл Термин қайта құру кезеңінде пайда болды және оны ММУ экономфак профессоры Г.х. Попов кеңестік басқару жүйесінің мәнін белгілеу үшін енгізді және тез танымал болды. Бұл туралы алғаш рет г. Х. Поповтың "экономист тұрғысынан" ("Ғылым және өмір") мақаласында айтылған" № 4 / 1987)[1]. Онда ол Александр Бектің "жаңа тағайындау"романын талдау негізінде КСРО-ның жоспарланған экономикасының жағдайы мен дамуын зерттеді. Мазмұны
1 әкімшілік-командалық жүйенің пайда болуының алғышарттары 2 КСРО-дағы әкімшілік-командалық жүйенің негізгі идеялары 3 әкімшілік-командалық жүйенің қайшылықтары 4 әкімшілік-командалық жүйе қызметінің экономикалық қорытындылары 5 тарихы 6 Г. Х. Поповтың Тұжырымдамасы 7 тұжырымдаманы сынға алу 8 өнер туындыларындағы әкімшілік-командалық жүйе 10 сондай-ақ қараңыз 11 әдебиет Әкімшілік-командалық жүйенің пайда болуының алғышарттары КСРО-дағы әкімшілік-командалық жүйенің негізгі идеялары Директивті жоспарлау. Әкімшілік-командалық жүйенің негізінде Директивті жоспарлау принципі жатыр. Орталық жасаған жоспар (КСРО Министрлер Кеңесінің мемлекеттік жоспарлау Комитеті) әкімшілік жүйенің негізгі заңы болып табылады. Жоспар негізінде салалық министрліктер экономика салаларына, содан кейін кәсіпорындарға, құрылыстарға, колхоздарға тапсырмалар әзірлейді және материалдық ресурстар бөледі. Кәсіпорындардың барлық өндірілген өнімдері жоғары тұрған материалдық-техникалық жабдықтау немесе сауда органдарының (материалдық-техникалық жабдықтау жөніндегі мемлекеттік комитет) қарамағына беріледі, олар оны тұтынушыларға береді. Басқару механизміндегі экономикалық тұтқалар (бағалар, жалақы, банктік пайыз) формальды болып табылады. Тауарлар мен жұмысшылардың жалақысын орталық анықтайды (КСРО Министрлер Кеңесі жанындағы Мемлекеттік Баға комитеті). Кәсіпорындардың негізгі жинақтары бюджетке алынады (КСРО қаржы министрлігі). Қызметкерлерді ынталандыру. Қызметкерлердің әр санаты үшін қызметтік жалақы бүкіл ел бойынша бірдей түрде анықталады (КСРО Еңбек және әлеуметтік мәселелер жөніндегі мемлекеттік комитеті). Қосымша сыйлықақылар орталықтың жоспарларын орындау үшін шектеулі сыйлықақылар қорынан тек биліктің нұсқауы бойынша төленеді. Қызметкерлерді ынталандыруда әкімшілік ынталандыру және мәжбүрлеу маңызды рөл атқарады. Сыйақы-бұл жоғарылату, мәжбүрлеу-сөгіс, жаза. Әкімшілік-командалық жүйенің қайшылықтары Орталық бүкіл экономиканы және әрбір кәсіпорынды өз басшылығымен қамти алмайды . Әкімшілік жүйенің жоғарғы қабаттары ағымдағы жұмыстармен толығады . Қабылданған шешімдерді экономикалық бағалау мәселесі. Шешімді бағалау үшін жұмсалған ресурстар мен нәтижесінде өндірілген өнімдерді салыстыру қажет. Бірақ бұл салыстыру үшін әкімші емес, тек нарық анықтай алатын әлеуметтік шығындарға сәйкес келетін объективті бағалар қажет. Қабылданатын шешімдердің сапасы басшылардың жеке басына, әсіресе бірінші тұлғаға байланысты болады. Ғылыми-техникалық прогрестің тежелуі негізгі шешімдерге барлық құқықтар басқару жүйесінің жоғарғы қабаттарында шоғырланғандықтан және шешімдердің өздері ерікті, субъективті әдістермен қабылданады. Басшы қызметкерлерді ұсыну критерийі шығармашылық қабілеттер мен құзыреттілік емес, басшылықтың бұйрықтарын орындамай, көшбасшымен жеке танысу болып табылады. Ұсыну кезінде артықшылық өзінің іскерлік қасиеттері бойынша ұсынушылармен бәсекелестік жасай алмайтындарға беріледі. Нәтижесінде басшы кадрлардың сапасы тұрақты нашарлауда . Шешім қабылдауда өзіндік циклдар пайда болады, төменгі органдар жоғары тұрған адамдардың шешімдерін болжауға тырысады, ал жоғары тұрған адамдар төменгі сатыдағы адамдар нақты не ұсынатындығын шешеді. Мұндай жүйе қабылдаған интуитивті шешімдер көбінесе кездейсоқ және оңтайлы шешімдерден ауытқады. Оның шешімдері кешіктірілмейді және олардағы ақпарат мөлшері азаяды - олар дәлелдер мен жалпы орындардан тұрады. Әкімшілік-командалық жүйе қызметінің экономикалық қорытындылары Ауыр өнеркәсіп пен әскери-өнеркәсіптік кешенді құру. Халықтың жалпы сауаттылығына қол жеткізу, ғылымды дамыту. Қалалардағы жұмыссыздықты жою. Ұлы Отан соғысындағы Жеңіс көбінесе командалық-әкімшілік жүйенің қоғамды дамытудың маңызды бағыттарына күш-жігерді шоғырландыру және орталықтандыру қабілетіне байланысты. Ұжымдастырудың алғашқы жылдарында егін мен мал басының айтарлықтай төмендеуі. Репрессия мен ашаршылық салдарынан адам ресурстарының үлкен шығындары. Тұтыну тауарларын шығарумен қамтамасыз етілмеген халықтың ақшалай жинақтарының пайда болуы. Кәсіпорындардың ғылыми-техникалық прогреске мүдделі еместігі. Дамыған елдердің шикізат қосымшасы ретінде КСРО экономикасының Халықаралық еңбек бөлінісіне қатысуы өте аз
жүктеу/скачать 178,55 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|