224
жарған азалы үнінен шошып, «Айқай » деп қалам тербеген
Т.Нұрмағамбетов ше? Оның өзі естей алғандар да бүгін са-
наулы-ақ қой.Ақын –жазушылар ғана емес, әлемде «Айқай» са-
лып, тарихта қалған суретшілер де бар. Мәселен, Мунк Эдварт-
тың «Айқай» (1893, Осло, Ұлттық галерея) туындысы. Ол күн-
делігінде: «Достарымызбен көше бойлап келе жатқан едік. Күн
батып барады. Бір сәт аспанға қып-қызыл қанды бояуды шашып
жібергендей көрінді. Жаным түршігіп кетті. Табиғаттан таусыл-
мас айқай естігендей болдым.» деп жазады. Мунк бұл компо-
зицияның бірнеше түрін салды. Соның «алғашқы айқайға» бол-
ған «Торығу» да осы санақта кіреді. Ақыры күмәнді келешекке
бастаған соқпақтың қақ ортасында аспанның қанды қылышы-
нан жан саулығынан, 20-ғасыр бойы адамзат тарихының ащы
запыранынан сарғайған түсініксіз бейнені тапты ол. Әрі дәл
тапты. Содан болар, «Айқай»-«затты емес, көңілдегі шерді жа-
зыңдар» дейтін норвегиялық экспрессионист суретші шығар-
машылығының шыңы. Әрі бояу динамикасы, фигуралар мен
табиғаттың шыңайлықтан алшақтамай әдейі бұрмалануы бай-
қалатын, салқынқандылығы сезім құйынына тоғытатын, мы-
сыңды басатын сыры көп сурет талай аңыздарды да туындатты.
Ал сіз адамның айқайынан құстың айқайы қауіптірек болаты-
нын білесіз бе? Осип Мандельштам, Уильям Йейтс сынды ірі
символист ақындардың қырғауылдың айқайын неге жырға қос-
қаны жайлы ойланбадыңыз ба? Шыңғырғаны жан шыдатпай-
тын сұлу құстың атауын қорқыныш сөзімен түбірлес қылған
латындықтар ше? Бәлкім, құйрығына қарап мастанған ол
сұрықсыз аяғын көргенде жаны түршігіп шошитын шығар. Бүгін
адамзат өркениеті де дәл сол қырғауылдай. Немесе маңдайына
жазылған мінін мойындамай, сүртіп кетуге, жасыруға тырыс-
қан ғаріптей. Жоқ, бізде ол да жоқ.. Әйтпесе, бәтеңкеңізбен қо-
ғамнның бетіне кетпес із тастап бара жатқаныңызды ойлап, жа-
нарыңызды төмен түсіріп көрдіңіз бе? Немесе іздің өркениеттің
тілім- тілім болған, қансыраған жалаңаяқ күйіне бола айқай-
лап жүр ме екен? Әлде алтын басына, күміс құйрығына қарап,
қуаныштан қарқылдай ма? Қалай ойлайсыз?
Иә, біз шырылдап дүниеге келеміз, жалғанды жалпағынан
басып, айқайлап
ғұмыр кешеміз, соңында өмірден үнсіз кетеміз.
225
Сондықтан шығар, қазақта «үнің өшсін» деген қарғыстың ауыр
тиетіні. Иә, біз әлі айқайлап жүрміз. Бірақ не үшін және қалай
айқайлап жүрміз? Төрт миллиард жердің үстіңгілері жер ас-
тыңғыларды оятып ала ма деп қам жеген Оралхан Бөкей де бү-
гін соңғыларының қатарында. Ал қазір біз 4 миллиард емес,
6 миллиард адамбыз. 6 миллиард айқаймыз. « Елу жылда ел
жаңа», мүмкін өзгерген шығармыз. Кім біледі? Не десе де, ақ
пен қараны ажыратып, оң мен солын танып, сайтан көпірдің
қақ ортасына жеткен адамзаттың артынан біреу айқайлап жі-
бермесе екен деп тілеймін күнде....Сіз де тілеңіз...
Қазіргі қазақ прозасына өз үнімен
Достарыңызбен бөлісу: