13.3 Тарихтың формациялық және өркениеттік концепциялары. Философияның жеке бағыты ретінде тарих философиясы ХХ ғасырда
толығымен қалыптасты. Оған себеп болған ХХ ғасырдың тарихи өзгерістер
мен дағдарыстар деп айтуға болады. ХХ ғасырдың ең маңызды ілімідердің
авторлары К. Ясперс (1883-1969) пен А. Тойнби (1889-1975). Ясперс ұсынған
тарихи концепцияның негізгі ұғымы “осевой время” деп аталады. Осевое
время деп Ясперс тарихтың белгілі кезеңді атаған. Бұл кезең біздің
дәуірімізден бұрын жетінші ғасырда басталып Христос дәүірінде аяқталады.
Оның белгісі ретінде барлық рухани, діні, ғылыми, философиялық ілімдірдің
пайда болуын келтіреді. Мәдениеттің белгілі ошақтары Көне Үнді, Қытай
және Грек елдері саналады. Ясперс үшін тарихтың өзі тұлғалардың
шығармашылық қабылетінің нәтижесі. Тарихи тұлғалар алға ұмтылып,
соңынын көпшілікті ерте жүреді. Тарихи тұлғалардың қатарына Ясперстің
ойынша Христосты, Будданы, Конфуцийді, Пифагорды қосуға болады.
Сондықтан тарихи процессті Ясперс адамның рухани өмірімен теңістірген.
Ұқсас пікірді А. Тойнбидің ілімінде көруге болады. Табиғи өзгерістерге
қарағанда тарихи өзгерістердің негізінде рухани процестер жатыр. Жекпе-
жекке шақырғандай, әлемнің өзі адамдардың алдына мақсат қояды. Әрбір
өркениет сол мақсатты орындауға талпынады. Бұл талпынысқа ілікпеген
халықтар тарихтың тасасында қалыпқояды. Жалпы ХХ ғасырдың тарих
философиясының қойған негізгі мәселесі тарихтың және тіршіліктің
коммуникативтік мәні.
