§  сындагы  катынастар  жуйесш  зерттейдг  Рылымды  социологиялык  танып-

endipicmde  .мацызды pen  атцаратын  елестету,  шабыттану,  интуиция.  ■
. 
неггздеу жэне басца психологичных; цасиеттерш-объектмерш зерттейдъ
 ;| 
Сонымен  цат ар.  гылым  психологиясы  индивидуальдт-шыгармашылык,
  j 
цубылыстармен  шектелмей.  гылыми  ужымдагы  тулгааралыц  цатынас-
  I 
тардыц гылым процес'те, галымдардыц интеллектуальдЫ цызметте эсерт 
зерттеу объектгсг ретшде царастырады. Рылым психологиясы цаз
1
рг
1
 ке- 
зецде гылымды зерттеудщ мацызды саласына айналып отыр.
Ры лы м   эти к асы   гылым  дамуыньщ  зацдылыктарын,  практиканьщ 
ж эне  гылымныц  сапасын  кетеруге  багытталган  гылымды  баскарудыц 
кажетшнкгершен туындайды. Моральдык-этикалык факторлар гапымньщ 
{здеш спк кызметшщ  мацызды  жаты.  Рылымныц 
eM ip 
суруш щ  
e3i 
гылы4 
ми тазалык, ашдшк,  принципшшдж, акикат ушш курес секщщ моральдж 
касиеттераз  мумкш  емес.  Рылымдагы  этикалык  аспектшер  санкырлы 
жэне  олар  эр   турл1  децгейлерде  эр  турл1  кершедк  Мысалга  галымнын 
езш е дей ш п   галымдарга,  олардьщ шыгармашылыгына,  езш щ  эрштесте- 
piHe, 
ез1н1ц! жолын куушы шэюрттерше деген этикалык-моральдык каты- 
насы.  Тулгааралык  катынастардыц  этикалык  acпeктiлepi  ужымдык  шы- 
гармашылык  жагдайында  айкындала  туседк  Бул  катынастар  шынайы, 
адал,  эдигетп,  улкенге  курмет,  Kimire  i3eT  принциптер1  непзш де  курыл- 
ган  болса,  кереалмаушылык, дерекш к,  мансапкорлык сиякты  жагымсыз 
касиеттерге жол берш месе  -  гылыми  ужымдагы хал-ахуал да жаксы  бо­
лып, гылыми 1здешсте жаца табыстарга кол ж етк щ  мумкшд1ктер1 кебейе 
туспек.  Ралымга кажетп  моральдык  касиеттердщ  Heri3ruiepi  туралы  ай- 
татын болсак, олар:  гылыми акикатты коргау жолында аянбау, азаматтык, 
батылдык,  адамгерш ш ж тш   тазалык,  адалдык,  шыншылдык,  жауап- 
керш ш к ж эне тагы  баскалары.
Рылым  тарихы   гылым  тарихын  оньщ  пайда болган  уакытынан  бас- 
тап 
Ka3ipri 
заманга  деш н  зерттеДщ.  Ол  гылыми  дамудыц  зацдылыгын 
непз!нен тарих гылымыныц деректерше суйенш , гылымныц дамуындагы 
жекелеген  кубылыстар  мен  окигаларды  сараптап,  сондай-ак  гылымды 
зерштейтш  баска  иэндердщ   -  гылым  логикасы,  гылым  психологиясы, 
гылым  этикасы,  гылым  социологиясы,  гылым  экономикасы  ж эне  тагы, 
баскалардыц жет1ст1ктерш пайдалана отырып ашады. Рылым тарихы бой­
ынша  жазылган  Джон  Берналдыц  “Когам  тарихындагы  гылым”  ёцбег] 
осы  ойымыздыц  жаксы  мысалы  бола алады  ж эне  бул  ецбектщ  жазылга- 
нына  жарты  гасыр  уакыт  етсе  де, 
a n i 
кунге  дейш   кундылыгын  жойган 
жок-  Рылым  тарихында  гылыми  ойдыц  дамуыньщ  барлык  байлыгы  жи- 
накталган,  сондыктан  д а   оны  зерттеу  аса  кажетп.  Рылым  тарихыныц 
максаты  тарихи-гылыми  окигаларды  хронологиялык  жагынан  Т1збелеп,
128

сипаттап  кою емес.  Оныц  максаты  -  гылым  мен  техниканыц даму  зац- 
дылыктарын  ашуга  ыкпал  ету.
Рылымды 6i3 эдетте  адамныц дуние туралы  жалпы  бш м  жинауга  ба- 
гытталган  кызмет1  деп  тусшгенд1ктен,  6ip  Караганда  гылыми  процесте 
дэстурге,
  еткенге  кайта оралуга орын  жок сеюлд1  кершедк  BipaK, терец- 
деп тексерсек, дестурлер гылым дамуыныц жене галымдардыц 1здешспк 
кызметшщ 
Heri3i. 
Бул  кагиданы барлык гылымдарга ортак деуге болады.
Рылымдагы дестурлер проблемасыныц непзш калаушы американдык 
физик-философ  Т.  Кун.  Гарвард  университетшде  стажировкадан  еткен 
уш  жыл  ол  ушш  гылым  тарихын  А.Койре,  Э.Мейрсон,  Е.Мецгер  жене
А.Майердщ  ецбектерше  суйене  отырып  еркш  зерттеуге  арналган  кезец 
болды .  KefiiHipeK 
элеуметпк  гылым  екщдер1  мен  жаратылыстану  сала- 
сыныц галымдарыныц арасында  гылыми  проблемаларды  кою  мен  олар- 
ды  
шеше бшу мэселелер! бойынша туындаган кезкарас алшактыгы Т.Кун- 
ды 
гылымдагы дестурлер такырыбын жан-жакты зерттеуге, 
гылым дина- 
микасыныц парадигмалык; концепциясын
  жасауга итермеледк
Бул  концепцияныц  меш  мынада.  Рылымды  сипаттау  ушш  “гылыми 
когамдастык” жене “парадигма” (бул угымды Т. Кун кейипрек “дисципли- 
нарлык матрица” деген  угыммен ауыстырды) угымдарын колдану  керек.
Р ы л ы м и  к о г а м д а с т ы к  
дегешмьз, Т.Кунныц TyciHiri бойынша, белгш 
6 i p  
сала бойынша гылыми зерттеулер журпзу максатымен  парадигмапар 
немесе осы  1здешстердщ теориялык алгышарттарын  непзге  ала отырып 
6ip iK K eH  
галымдар  ужымы.
Т. Кун парадигма угымын тацдау себептерш туащцредь Эдетте бул угым 
кабылданган модель, улй дегенд'1 бшпредк BipaK Т. Кун бул TyciHiicrep па- 
радигманыц аныктамасын толык ашпайды деп есептейдь ce6e6i бул магы- 
нада  парадигма  бурын  жасалып  б1ткен  жумыс  дегецгц  б1лд1редй  сонда 
галымдардыц келеа тобы  немен айналыспак? Кунныц пвдршше, парадиг- 
маларды жалпы зац ретшде кодданылатын, 
6ipaK 
сонымен 6ipre жаца жене 
киын  жагдайларда  одан  epi  жетиццршепн  жене  нактыланылатын  объект 
деп тусшген дурыс.
Парадигмаларды колдану гылыми  в д еш сп  жеделдетедй ce6e6i  гылы­
ми  мёселелерд]  шешудщ  баска  бесекелес  жолдарын  колданганнан  repi 
кабылданган  парадигмаларды  колданган  колайлы  жене  нэтижель
Парадигма угымыныц элементтершщ аныктамасын Т.Кун толык бер- 
месе де, оларды жалпы турде темендепше сипаттауга болады:  1) матема- 
тикалык формада  жазылган,  бастапкы  угымдар  мен  зацдарды камтитын 
фундаменталдык  теориялар;  2)  табигат  туралы  жалпы  философиялык 
тусЫ ктер  жэне  Ka3ipri  гылымда  кабылданган  угымдар  мен  олардыц 
жуйесш  бейнелеудщ  логикалык  тэсищерц  3)  гылыми  когамдастыктыц
129

ap 6ip  
мушеЫ  e3iHe койылган гылыми  м|ндеттерд1  шешу  ушш устанатын 
улпЛер  мен  эталондар.
Рылымныц жагдайын, Т.Кунньщ йдарщше, ек! кезенге белш  карасты- 
руга болады: 
гылымга deumzi кезец
 (бул кезецде парадигмалар ani кал ып- 
тасып  улгермеген)  жэне 
гылыми  кезец
  (гылыми  когамдастык  парадига- 
маны  курастырып,  кдбылдаган  кезец).
Рылыми  кезецдега  гылымныц  жагдай  eKi  турде  сипатталады: 
цалып- 
ты  жагдай
  (оны  Т.Кун  калыпты  гылым  деп  атайды)  жэне 
дагдарысты 
жагдай.
  Калыпты  гылымда гылыми  когамдастык бел гш   6ip  парадигма- 
ны кабылдайды ж эне оны танымньщ бел гш  6ip саласындагы мшдеттерд1 
шешу  ушш  тшмд1  колданады.  Парадигмаларды  зерттеу  жас  1зденуипш 
б ел гш   6ip  гылыми  когамдастыктыц  Mymeci  болуга дайындайды,  ол  63i 
тацдаган, гылым саласын кезшде накты улплерге су й е н т  зерттеген адам- 
дардыц  катарына  косылады  жэне  гылыми  практикада  олардьщ дэстурл1 
теориялары мен методтарын колдангандыктан фундаменталдык принцип- 
терден аса алшактамайды. Мундай дэстурлш к, езара кел1с1мдшш гылым­
ныц  калыпты  дамуына  ыкпал  етед1.  Жалпы  кабылданган  парадигмалар- 
дын  болуы  осы  гылым  саласыныц  ж еткш кп дамыгандыгыныц белпсь
BipaK  парадигмаларга  непзделген  калыпты  гылымныц 6ip  ерекшелш
-  ол  улкен  жацалыктарды  ашуга  онша  багытталмаган,  оныц  нэтижелер1 
кебше-кеп алдын-ала,  парадигмалар  шецбершде  болжанган.  Мундай  жаг- 
дайда  галымныц  1здешстж  кызметшщ  Мэш  жок  болып  KepiHyi  мумкш. 
Кунныц  пайымдауынша,  калыпты  гылым  саласында  жумыс  жасайтын 
галымныц алдына коятын  н еп зп   максаты - “жацылтпаштарды  шешу”,  не­
месе,  парадигмаларга непзделген теориялык бшмд1  ic ж узш деп  факт-ма- 
териалдармен рационалды сэйкестенд1ру.  Рылымныц дагдарысты жагдай- 
ында 1здешс процеЫнде кабылданган парадигмалар шецберше сыймайтын 
факплер пайда болады да,  парадигманыц тш м дш п   кумэн тугызады,  одан 
бастартып, шындыкты мулдем жаца квзкарас тургысынан тусщщретш жаца 
парадигмалар жасау  кажеттш п туады.
Бурын  кабылданган  парадигмадан  бас  тартуды  Т.Кун  гылыми  рево­
люция  деп  атайды  жэне,  Кунныц  niKipiHiue,  жаца  парадигманы  галым- 
дардыц жаца леп  психологиялык децгейде  мойындап,  макулдауы  кажет. 
“Рылым логикалык ем ес,  психологиялык” дейд1  Кун.  Ягни,  парадигманы 
сыни  эксперименттен  0TKi3in  кажет1  жок,  галымдарьщц ага буыны  ыды- 
рап,  жаца л еп   жаца парадигмамен  жумыс  жасап  дагдыланса болтаны.
Рылым динамикасыныц 
“кумулятивтт теориясыныц "
 авторы,  фран­
цуз галымы П ьер Д ю гем нщ  пш рш ш е, гылымныц дамуы юргпштен кала- 
нган  кабырганыц  б 1рпндеп  бшктеу1  секщщ,  бурын  танылган  нэрсенщ  
б1рнндеп  ecyi.  Ралымныц жумысы  - осы гылым  гимаратыныц,  оньщ те- 
130

ориясынын KipniurrepiH Щёи тауып, орнына калау. Оньщ бастауын гылым­
ньщ  бурынгы  тарихынан  табуга  болады.  Дюгемнщ  осы  кезкарастарына 
жупнсек, дуниенщ гылыми бейнеа езгермейд!, тек кецей'ё туседь гылым 
дамуында тубегейл1 тецкерю дегендер  болмаган.
Мундай  кезкарастарга  карсы  шыккан  Кун  гылымньщ  дамуы  еск1 
бЫмнщ устше жаца бщмвдц калануы емес, бурынгы  беделд1 деген, же- 
текил  туашктердщ  мулдем  жана  туажктермен  трансформациялануы, 
ауыстырылуы,  ягни  белгш  6ip  кезендерде  болып  отыратын  гылыми  ре- 
волюииялар деген теорияны усынады.
Непзшен  алганда,  Т.Кунньщ теориясын  кабылдауга болады.  Рылым- 
ньщ дамуы  м1ндетт1  турде  езше дейшп  дэстурлерге  суйене  отырып  да- 
митындыгы  кумэн тудырмайды.
Дэстурлер квзге квртетт (явное) немесе вербапы)i
 
жэне квртбейтт 
(неявное) немесе вербальдЫ емес
 
болып белшедй гылыми таным процес- 
шде езара орын ауыстырып отырады. Кершетш бшмдерд1  кейб1р галым- 
дар басты, орталык бш м деп те атайды. бул бшмдер басты назарда бола- 
I  ды.  непзшен  алганда  окулыктар  мен  гылыми  монографияларда  мэтш- 
текст  туршде  болады.  Т.Кунньщ  парадигмаларын  бшмнщ  осы  туршщ
б  мысалы  ретшде карастырган дурыс.
Кершбейтш  бшш:  (философиялык эдебиетте  бул  бйпмд!  сипаттауга 
I 
"жасырын”, “имплицитлк”, “перифериялык”, “ундемейтш”, “менталитет" 
жэне тагы баска терминдер  колданылады)  назардан  тыскарырак,  кебше 
практикалык бш м  саласында кездеседй Ралымдардын эдеттер1нде, мшез- 
кулкында кездеседй оларды ауызша,  вербалды турде толык жеткну киын. 
Мысалы, белгш химик-философ Марк Полани химик студенттердщ прак­
тикалык  сабактарга  кеп  уакыттарын  белу  ерекш елтн  практикалык 
б'МЦйёрдщ устаздан шэмртке гылыми дэстур ретшде бершу деп есептеШн. 
Олар галымнан оньщ гылыми кадрларына ауызша.емес, тек жеке улп-енеге 
аркылы жетед1, ягни бМ мшц тулгалык сипатымен тыгыз байланысты.
Кершбейтш  гылымньщ  6ip 
T y p i 
-  гылыми мектеп,
 
галым  мен  оныц 
fflpjdpnepi 
шц белгий 6ip географиялык мекенде орналаскан кдуымддстыгы. F ылы- 
ми  мектеп  шенберщде галымлар арасында тыгьв байланыс-араласу  орнайды. 
тэж1рибе алмасу, теориялык пшргалас-дискуссиялар унем1 журш отырады.
Рылымньщ  дамуында  галымньщ  тулгалык  ерекшел1ктертщ  бел рт  
oip рел аткаратынын жокка шыгармасак та,  кершбейтш бшмд? М.Пола­
ни сек1лд1 тым эарелеуге болмайды, бул бшмнщ иеа ужымдык субъект 
\
  екенд^гш умытпаган дурыс.  Бшэдш тек жеке бш м деп туеiну  - кате.
Эрине,  тек дэстурлерге  суйенсе,  гылым  дамымай  калар едь  Рылыми 
бшмшч  курылымында жацалыцтар
 
да  ерекше  рел  аткарады.  Рылыми
131

субъект  парадигма-дэстурлерда  басшылыкда  алып  кана  коймай,  оларды 
жацалык,тармен  унем1  толыктырып  отыруы тшс.
Рылымнын дамуындагы  гылыми  жацалыктардыц  релш  керстеу  ушш 
алдымен  гылымньщ  онтологиясын  аньщтап  алган  дурыс.  Ресей  галымы
В.В.Ильин  гылымыньщ  онтологиясын:  1) 
гылымныц  алдыцгы  iue6i;  2) 
гылымныц мыгым ядросы;  3) гылымньщ тарихы
  курайды деп  есептейдк
Рылымда гылыми  акыл  норма-ережелер1  бойынша уйымдастырылган 
кызмет рационапды  кызмет болып саналады.  BipaK нормалардьщ да шеп 
бар,  оны  практика  керсетш-аныктайды.  Рылыми  нормаларды  сипаттау 
курделй  ce6e6i  олар  кеп  жэне  жан-жакты,  ce6e6i  гылым  сантурлй  6ip- 
6ipiHe  уксай  бермейтш,  эркайсысыныц  вз1ндж  зацдылыктары  бар  сала- 
лардан жэне гылыми субъектшерден турады. Сондыктан гылыми кызметтщ 
барлык ерекшел1ктер1н камтитын, гылыми субъектшердщ 6opi б1рдей мой- 
ындап,  кабылдайтын  нормалар  усыну,  эрине,  киын.  Б^здщ  ойымызша, 
гылым  нормалары  туралы  эр  турл1  концепциялардыц  арасында агылшын 
социологы  Р.Мертон усынган вариант назар аударарлык.  Оныц niKipiHiue, 
гылым  нормалары  мынадай терт кундылыктыц тещ репнде топталады:
1) универсализм  - гылыми тужырымныц аклкаттылыгы галымньщ жасы- 
нан, жынысынан, беделшен, гылыми дэрежесшен тэуелсв багалануы керек.
2)  ж ал п ы л ы к   — гылыми  б ш м   оньщ  авторыньщ  жеке  мениппне  ай- 
налмай,  жалпыга  ортак,  сынга ашык болуы  кажет.
3) жеке басты ц пайдасын кездемеу  - гылыми акикаг жолындагы 1зден1с 
галым ушш басты максат болуы тшс, атак-дацк, жеке бастыц пайдасы,  ма­
териалдык марапат гылыми кызметтщ  максатына айналмаганы жен.
4)  уйы мдаскан  скептицизм  -  галымнан  е з  эрш тестерш щ   гылыми 
кызметш сыни,  объектива  багалау талап етшедк Олардыц гылыми  нэти- 
желерш  гальшмзденупп э з кызметшде пайдаланган  болса,  жаксы  жакта- 
рын  атап,  ец беп н е  курмет  керсете  6 m y i  THic,  6ipaK   ж1бершген  кателж- 
терге  де  автормен  б1рдей  жауап  бередк  Сонымен  6 ip re   галым  е з  тужы- 
рымдарын, кол жеткгзген жепстЬегерш батыл коргап, е з кател4ктерш мой- 
ындай  6 u iy i  кажет.
Bip 
жагынан  алып  карасак,  нормалар  корганыс  беддеуш щ  релш  атк- 
арады,  гылымды  шектен  шыгып  кететш  нэрселерден  сактандырып  оты- 
рады. Осы тургьщан карастырганда, нормалар гылым дамуында ете кажет. 
Екшип жагынан алганда, нормалар гылымныц бурынгы кезецшщ жемю1, 
олар  гылымыньщ  болашак дамуы  ушш  кебше  жарамай  жатады.  Норма­
лар консервативт1, галымнан езш щ  кызметш белгЫ  6 ip  кабылданган ере- 
желерден,  инструкциялардан,  буйрыктардан  ауыткымай  уйымдастыру- 
ды  талап  тетедй  Бул  жагдайда  галымньщ  ep K inairi  шектеул1,  ол  гылым­
ныц мыгым  ядросы  ш ецбершде гана кызмет ете алады.
132

Ал  гылымньщ алдыцгы  шебшдеп  галымньщ жагдайы  мулдем баска. 
Ол нормалар-улплер шецбершен шыгып, ерюн кызмет ете алады, бурын 
калыптаскан  кубылыстардан тыс жаца идеяларды, гылыми  жацалыктар- 
ды дуниеге экеледь  Рылыми  жацалыктар  гылымньщ алгы 
u ie 6 i 
мен  мы­
гым  ядросыньщ  арасында  шеюстер  тугызады,  бул  занды  процесс.  Оны 
шешудщ б1рден-б1р дурыс жолы  - гылыми  жацалыктарды непздеу жэне 
дэлелдеу.  Сонда гана  гылыми  жацалык гылымныц  аддыцгы  шебшен  мы­
гым ядрога кэшед!. Ойымызды тужырымдасак, гылымньщ дамуы  - дэстурлер 
мен жацалыкгардьщ диалектикалык бфЛ1'Г1 npoueci болып табылады. Рылым 
бурьшнан  келе  жаткан  дэстурлерге  суйенш  жэне  оны  жацалыктармен  то- 
лыктыра отырып  дамиды.  Бул  курдел!  процесс.  Есюнщ жацага орын 
6 e p y i 
кашан да киын журедй 
B ipaK  
когамныц дамуы гылымнан оньщ жаиалыктык 
сипатта  болуын.  жаца  идеялар  аркылы  когам  сураныстарына  жауап  бере 
бшуш талап етедй онсыз гылымыньщ 63i  мэназденедк
Тацырып  мазмунын  жалпы  цорыта  айтсак;,  гылым  философиясы 
гылымныц  цалыптасуын,  даму  динамикасын,  гылыми  танымныц  ituki 
механизмдерш,  adicmepi мен  принциптерш,  гылымныц  адам мен  когам 
eMipiHdeei релш  lepmmeudi.
1 4 -   Т А К Ы Р Ы П
Т Е Х Н И К А   Ф И Л О С О Ф И Я С Ы  
(Лекция  слайдтармен  камтамасыз етшген)
1.  Техниканыц аныцтамасы жэне тарихы.
2.  Техника философиясы,  оныц статусы.
3.  Техника жэне адам.
4.  Технология жэне информатика.
’’Техника” терминжщ тамыры  грек  жэне латын  тшдер'шде,  алгашкы 
магынасында  курылысшыныц,  агаш  шебершщ енерй  ш еберлт,  кещрек 
магынасында 
eH flipicTeri 
жэне баска кызмет салаларындагы внер легенд! 
биодредь Орта гасыр деу1ршде 
techne
 жэне 
ars
 терминдершщ магынала- 
ры  б1рдей  болды.  Оларды  жел  artes  m echanical  жэне  жел  artes  liberales 
деп белд1: механикалык внерлер: жер ецдеу, ац аулау, тещзде жузу, токы- 
машылык ici, кару жасау ici, двр1герлж, театр ici; epKiH енер:  грамматика 
(логика мен ойлау eHepi де юред1), диалектика, риторика, геометрия, ариф­
метика, астрономия, музыка.  КейЫрек техника мен енер адам кызметшщ 
ею жеке Typi ретшде белше бастады: техника адам кызметшщ рационален
133

турше,  ал енер интуитивтж,  шыгармашылык процеске айнапды.  Мысалы, 
курылыс 
eHepi 
- курылыс техникасы, фотография енер!  - фотография тех- 
никасы жэне тагы баска. “Техника” термин! кызметтщ осы саласында кол- 
данылатын куралдар (инструменттер, приборлар, машиналар) мен бшмдер- 
ге (ережелер, теориялар, aaicrep) байланысты да айтылады.
Философияда техника угымы эдетте 
eK i 
оппозициялык магынада кол- 
данылады: 
uipinuiiden,  цызметтщ жасанды материалдык, цуралдарыныц
, 
ягни артефакттердщ жиынтыгы ретшде. Екшш1ден, терминнщ алгашцы 
магынасына сэйкес  -  жасай бшудщ,  эд 'ютердщ жиынтыгы ретшде.  Со­
нымен, техника  - цуралдармен инструменттердщматериапдыц-заттык, 
ерекше саласы; цызмет mecini,  оныц \штде  - цуралды цолдану тэст.
Бiздiц ойымызша, техника угымы  адам  жэне адам когамы угымдары- 
мен тыгыз байланысты карастырылуы тшс, сонда гана оньщ философия­
лык мэнш 
T y c i H y r e  
болады.  Осы  тургыдан  талдаганда,  техника  -  адам- 
ныц ез1н  коршатан  ортада, табитатта оны езгергу  аркылы 
e M ip  
суре бшу 
жэне eMipiHiH сапасын жаксарту кабкпетш керсететш мэндж сипаты. Тех­
ника  адамды  табигаттагы  баска 
T ip i 
организмдерден  ерекшелешйретш 
eMip  суру  т э с ш   деуге  болады,  ал  адамньщ  езгерту  кабшеп  оньщ  кыз- 
метшщ  материалдык  куралдарында 
K e p iH ic  
табады.  Техника  угымынын 
бул 
eK i  T y c i H i r i   6 ip - 6 i p i M e H  
тытыз байланысты.
Техниканыц  тарихы .  Техниканьщ  пайда  болуыньщ  алгы  шарты  - 
табигатты тану, одан коргана бшу жэне оны TyciHyre талпыну. Оныц мак­
саты  -  адамньщ 
e M i p  
cypyiH 
каутЫздещцру,  жаксарту.  Техниканыц ал­
гашкы  Typi  -  адам  ецбепнщ   курал-аспаптары  мен  эдю-тэсшдер1  узак 
уакыт бойы карапайым  децгейде болып  келдь
Техниканьщ жалпы мэш мануфактуралык en aip ic дами бастаган XIX- 
гасырда езгерд!.  Бул  кезецдерде механикалык машиналар дуниеге келш, 
олар  адам  кызметшде,  ecip ece  материалдык ецщркзте  колданыла  баста- 
ды, техника гьшым жетгспктерш кещнен колданута непзделген машина- 
лык  техниката  айналды,  енд1рщке  индустриалдык  когамга  дейш п  ше- 
бердщ  орнына  инженер  келдк  Техника  6ipre-6ipTe  ецшрю  саласын  гана 
емес, адам eMipiHiH баска салаларын да камти бастады, автоматтандыры- 
лган машиналар  пайда болды жэне бул  процесс ете тез каркынмен журе 
бастады.  Бул  тургыдан  алганда  ХХ-гасырдьщ eKiHmi  жартысыньщ ерек­
ше болгандыгын атап  керсеткен дурыс.
Техниканыц  дамуы  букш  адамзаттыц  eMipiH  езгергп  деуге  болады. 
Оныц 
жагымды
  жактарын  атап  керсетсек:
1) 
Техниканьщ дамуы  рационален  ойлауды, дэдщктЦ  ецбек куралда- 

жүктеу/скачать 6,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: