Обөж 6 Ғылыми және ғылыми емес білімнің демаркациялану мәселесі
Ғылымдардың жіктелуі.Сциентизм және антисциентизм
жүктеу/скачать 11,06 Kb.
|
Сералиева Арайлым-205А
протакол 5, тарих 13Н, document 4
| 3.Ғылымдардың жіктелуі.Сциентизм және антисциентизм
Ғылымдардың жіктелуі Әл-Фарабидің ғылым мен білімді жіктеуін, көзқарасы мен ұстанымы оның «Ғылымдардың жіктелуі» атты шығармасында анық баяндалған. Ғалым ғылымдарды негізгі бес бөлімге бөліп қарастырды: біріншісі – тіл білімі және оның бөлімдері, екіншісі – логика және оның бөлімдері, үшіншісі – «Ульум әт-та’алим» (математикалық ғылымдар). Бұлар: «әл-’адад» (арифметика), геометрия, «илм әл-маназыр» (оптика), тәлімдік астрономия, музыка ғылымы, салмақ туралы ғылым, механика (Al-Farabi, 1975). Төртіншісі – физика және оның бөлімдері, «әл-’илм әл-иләһи» діни ілім және оның бөлімдері, бесіншісі – азаматтық ғылым және оның бөлімдері, фиқһ, кәләм (Al-Farabi, 1996). Ғалымның білімдерді бұлай жіктеуі Аристотельдің ғылымдарды сыныптауынан біраз ерекшеленді, яғни ғалым антикалық грек ойшылын қайталамады. Ол өзінің ұстанымына сәйкес дұрыс деп тапқан тізбекті жасап, өзінен бұрынғылардан еткен ғылым тізбегін толықтырып, заманға сәйкес пішін берді. Оның бұлай жасауына оның білімімен бірге жасаған орта мәдениеті де ықпал етті. Мысалы, тіл білімімен фикһ пен кәләм білімдерінің ғылым сыныптамасына енгізілуі осыны көрсетсе керек. Сол сияқты Аристотель физика мен метафизиканы екі жеке ғылым ретінде жіктеді. Ал әл-Фарабидің жіктеуінде физика мен метафизика реттілігі жағынан математика ғылымынан кейін келіп, бір сырадағы екі негізгі теориялық ғылым ретінде баяндалады. Сөйтіп ғылымның жіктелуіне араб-мұсылмандық мәдениетіне сәйкес рең берді. Ғылымның дамуымен және оның қоғамдық іс-әрекеттерге әсерінің күшеюімен екі қарама-қарсы идеология пайда болды: сциентизм және антисциентизм. Сциентизм - бұл мәдениет жүйесіндегі, қоғамның идеялық өміріндегі ғылымның рөлін абсолютке айналдыруды білдіретін ұғым. Ол философияда XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасырдың басында қалыптаса бастады, бұл кезеңде ғылымның дамуына байланысты оның мәдениет жүйесіндегі орны мен рөлі туралы мәселе көтерілген болатын. Осы жағдайларда сциентизм мен антисциентизм пайда болды. Ғылыми-техникалық революция кезінде ғылымның жетістіктері мен салдары туралы мәселеге байланысты пікірталаста ерекше шиеленіс туындады. Сциентизмнің жағымсыз белгілері – ғылымның рөлі маңызды, бірақ үстем емес болатын қоғамдық өмірдің күрделі жүйелік ұйымдастырылуын ескермейді. Ғылымның үлгісі ретінде сциентизм, әдетте, жаратылыстану және нақты деп аталатын ғылымдарды қарастырады. Қатаң түрде қалыптасқан көзқарастар жүйесі емес, керісінше идеялық бағдар бола отырып, сциентизм әрқалай, әртүрлі дәрежеде, күште – математикалық белгілерді жасанды қолданып немесе ғылымға анализ бере отырып, нақты ғылымдарға сыртқы имитациядан бастап, философиялық немесе әлеуметтік-гуманитарлық мәселелер нақты ғылымдарға тән форма (аксиоматикалық құрылыс, анықтамалар жүйесі, логикалық рәсімдеу), жаратылыстану ғылымдарын жалғыз білім ретінде абсолюттендіруге және философиялық, дүниетанымдық мәселелерді жоққа шығаруға дейін когнитивті мәні мен маңыздылығы (неопозитивизм) ретінде көрінеді. Философиядағы сциентизм өзін басқа ғылымдармен салыстырғанда өзіндік ерекшелігін бағаламаудан, философияны басқа ғылыми біліммен салыстырғанда өзіндік ерекшелігі бар қоғамдық сананың ерекше формасы ретінде теріске шығарудан көрінеді. Әлеуметтанудағы сциентизм әлеуметтік талдау объектісінің сипаттамаларын жаратылыстану ғылымдарында зерттелген объектілермен салыстырғанда теріске шығарумен, құнды сәттерді ескеру қажеттілігін елемеумен, эмпиризммен және сипаттамамен, әлеуметтік зерттеулердегі сандық әдістердің мағынасын абсолютке айналдыра отырып, әлеуметтік-философиялық мәселелерге қол жеткізетін қандай да бір құрылымға дұшпандық қатынаспен байланысты. Бұған қарсы тұратын - антисциентизм. Антисциентизм ғылымның адам өміріндегі негізгі мәселелерін шешуде мүмкіндіктерін шектейді, соның ішінде ғылымның адам өміріне дұшпан ретінде саналу жағдайын айтсақ болады. Философия ғылымнан түбегейлі өзгеше, таза утилитарлы сипатқа ие және әлем мен адамның нақты мәселелерін түсінуге жете алмайтын нәрсе ретінде қарастырылады. Антисциентизм әлеуметтік-гуманитарлық білімді тек ғылыми зерттеудің объективтілік принципі қолданылмайтын сананың формасы ретінде түсіндіреді. Соңғы формалар: Ницше, Хайдеггер, Бердяев – ақиқатты бүкіл әлеммен (оның ішіне ғылым да кіреді) қайғылы күресетін адам тұрғысынан қарауға деген ұмтылыс. Кез-келген дүниетанымға, философиялық, әлеуметтік-гуманитарлық мәселелерге ғылыми көзқарас принциптерін қорғай отырып, марксизм сциентизмге тартылды, бірақ сонымен бірге сциентизмді мәдениеттің жүйесіндегі ғылымның орны мен қызметі туралы, қоғамдық сананың әртүрлі формалары арасындағы қатынастар туралы күрделі сұрақтарды ескермей, мойындамады. жүктеу/скачать 11,06 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|