Онтология болмыс туралы ілім
жүктеу/скачать 64,68 Kb.
|
Болмыс
| Сонымен Ештеңе дегеніміз не, оны сараптау не үшін қажет деген сияқты сауалдар туындайды. Егер болмысты зерттейтін ілім онтология деп аталса, сәйкесінше, Бейболмыс хақындағы түсініктерді «антионтология» деп атау дәстүрі де кездеседі.
Ештеңе – бір нәрсенің болмыс еместігі немесе болмыстың мүлде қатыспауы, әлдененің болмауы, бар екендік, болу, өмір сүруді мүлде иеленбейтін абсолютті жоқтық. Мәселен, діни космологияда құдай әлемді ештеңеден жаратқан. Платон мен Плотин түсінігінде материя Ештеңе болып табылса, Буддизмдегі нирванаға өту – болмыстың Ештеңеге өтуі немесе субъектінің өзге болмысқа енуі болса, Г.Ф.Гегельде болмыс пен ештеңе барабар, таза абстракциялар: болмыс Ештеңеге және керісінше Ештеңе болмысқа айналып отырады, болмыстың дамуы, жоғалуы басқа түрге өтуі өзінің бұрынғы болмысын терістеп, оны Бейболмысқа өткізіп, келешектегі Бейболмысын қабылдағаннан кейін сол болмысты иеленеді; осыдан Ештеңе өзінің таза мәнін қайталайды, демек, болмыстың сәт сайынғы Бейболмыспен тоғысуы нәтижесінен екеуі бір-біріне сәйкес түсініктерге айналады. Ж.П. Сартрда Ештеңенің өзіндік болмысы жоқ, егер барлық болмыс жойылса да, Ештеңенің шексіз үстемдігі орнамайды, себебі оның билігі жоғалған болмыспен бөлінген. Яғни, Ештеңенің мәні өмір сүріп тұрғандардың өмір сүрмеуі, шынайы еместігі. Оның абсолюттілігі – өзіне-өзі үнемі қайта оралып, абсолютті еркіндігімен және абсолюттіліктің болмыс үшін салыстырмалы екендігіне байланысты Ештеңенің өзі абсолютке айналуымен өлшенеді. Ештеңе болмыстық емес сапада: мәңгілікке дейін және одан кейін, шексіздікке дейін және одан кейін болып айқандалуы Бейболмыстың бүткіл өлшем атаулыдан тәуелсіз екендігін білдірсе, абсолютті еркіндік жайлаған Ештеңе болмыстың ақырғы сәтін аяқтаушы және жекелеген болсын, тұтас болсын, болмыстың бастауы және жойылуының сәтін қамтамасыз ететін әлемнің субстанциясына айналады да, ең соңғы, түпкі, бірден-бір ақиқатты жинақтайды, абсолютті ақиқат бола отырып, абсолюттің өзімен теңеседі. Осыған орай, кейбір теологтар Құдайды Бейболмыстық сапаға теңейді де, екеуін сәйкестендіріп жібереді. Сонымен «Ештеңе дегеніміз не, оны қалай анықтай аламыз, қаншалықты танымдық-практикалық маңызы бар» деген сауалдарға орай, құрылымдық-функционалдық түрде былайша жүйелеп көрсетіледі. Шынайы сәйкес келетін концептуалды баламалық түсініктері – өмір сүрмейтіндік, болмыс еместік, бар болмайтындық, бар еместік, жоқтық, қатыспайтындық. Қазақ дүниетанымындағы бейнелі түсініктер – «жоқ», «түк», «дым», «болмау», «дәнеңе»; Шынайы сәйкес келмейтін баламалық құбылыстары – өзге болмыс, мистикалық әлем, виртуальдік әлем, о дүние, баламалық физикалық әлемдер, антидүние т.б. Ештеңенің нақты көрінісі мен аңғарылу сәті әртүрлі жазықтықта ғылыми тұрғыдан да дәйектеледі: Мәселен, физикадағы – «вакуум», астрономияда –«хаос», математикадағы – барлық көптіктің астарында жатқан көптік асты және Ештеңемен теңестірілетін «нөл» саны, тілдегі – терістеуші есімдік «ешнәрсе», бейнелеу өнерінде – «қара квадрат», діндегі әлемнің жаратылу тұжырымдамасындағы – «бастапқы жоқтық», геометриядағы – «формасыздық», транспсихологиядағы – «бостыққа өту» т.б. Ештеңенің сипаттары – алаңсыздық, тыныштық, бейтараптылық, әрекетсіздік, тұтастық, бірлік, жалғыздық, абсолюттілік, еркіндік, тексерілмейтіндік, жоққа шығарылмайтындық, танылмайтындық, тылсымдық, өзімен-өзі, имманенттілік, асқақ, үрейлі, тұңғиықтық, құрдым, ең соңғы абстракция, ақиқат, субстанционалдылық, абсолютті тура сәйкестік, басталмайтындық, формасыздық т.б. Ештеңенің қызметтері: алғашқылық, ілкі бастамалылық ретіндегі детерминистік қызметті қамтиды; болмыстың шынайы өмір сүретінінің бұлжымас дәйекті дәлелдеушісі (верификатор); аксиологиялық қызметі, яғни бар болу құндылығының мәнін ұғындырады, болмыстың мағынасын ашады; болмыстың жойылуын қамтамасыз ететін терістеуші (фальсификатор); бастапқы болмыстың бар болуын және одан кейінгі түрлерінің қалыптасуын қамтамасыз ететін «іске асырушы» (реализатор); болмыстың өзге түрге айналуын, түрленуін қамтамасызететін айналмалылық қызметі (трансформаторлық); бостыққа медитация жасау арқылы антропологиялық, терапиялық, этикалық, перфекционистік шарттарды психологиялық тұрғыдан реттейді (регулятор); креационизмдегі бастапқы жоқтық ретінде, теодицеяда зұлымдықты Ештеңеге теңестіруде т.б қажет орын толтырушылық (компенсатор); құдайтанымның құралы, оккультизмдегі сүйенер нысана, тылсымдықтың барлығын асқақтандыру үшін құрал (инструменталдық); абсолюттіліктің идеалы, мән болуға үлгі болатындай жолбасшы (әдіснамалық); құдай, рух, әлемдік ақыл сияқты тылсымдылықты асқақтандырып, танылмайтындықты жамауда оған нәр беруші (эстетикалық); субстанция, абсолют, түп болмыс, бастапқы хаос, алғашқы мән т.б. қызметтер атқарады (субстанционалдық); мүмкін болмыстың «қоры», тіршілік етуге ұмтылыстың нұсқаушысы (витальдік); Ештеңені толғану арқылы таным мен ақыл қуатын қанағаттандырады (интеллектуальдік) т.б. жүктеу/скачать 64,68 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|