Педагогикалық зерттеулер методологиясының мәселелері
жүктеу/скачать 2,12 Mb.
|
ÐÐÐÓÓдÑÑнамаÑÑ
Тарихилық және қисындылықтың қарым-қатынасы: кез келген зерттелетін проблеманың мәні, оның тарихи дамуымен тығыз байланысты. Тарихилық пен қисындылық принципі барлық психологиялық және педагогикалық зерттеулерге тән. Проблеманы таңдап, оны негіздеуде тарихилық пен қисындылық принциптерді дұрыс қолдана білу керек.Зерттеушілер, педагогикалық зерттеудің теориялық үлгісін жасай отырып,екі негізгі компонентті ашып көрсетеді.Олар нормативті және дескриптивті әдіснама. Нақты бір педагогикалық зерттеудің ғылыми аппаратында оның әдіснамалық негізін сипаттау маңызды орын алады. Зерттеу көкейкестілігін негіздеудің мәні – оқу мен тәрбиенің теориясы және практикасын бұдан былай да дамыту үшін тиісті проблемалардың қажеттігін, дер кезінде зерттеліп, шешімін табудың маңыздылығын түсіндіру. Көкейкесті зерттеулер белгілі кезеңдегі аса күрделі де қажет мәселелердің жауабын береді, педагогикалық ғылымға қойылатын қоғамның әлеуметтік тапсырысын бейнелейді, практикада орын алған келелі қайшылықтарды ашады.Көкйкестілік тиегі өзгермелі, қозғалысты, уақыт пен нақты әрі ерекше жағдайларға тәуелді. Зерттеудің көкейкестілігін негіздеу – бұл мәселені осы кезде неге зерделеу керек екендігін түсіндіру.Практикалық және ғылыми көкейкестілікті ажырату керек.Зерттеуді бұлар сәйкестегенде ғана бастаудың мәні болады.Мәселе ғылымда шешілмеген , белгілі бір себептерден ғылымда алынған білімдер практикаға жетпей қалуы ықтимал.Бұл бар ғылыми еңбектерге тағы біреуін ұқсатып жазудың қажеті жоқ.Зерттелген мәселеге қайта күшті жұмылдырудың орнына мәселенің ғылыми шешімін практикалық қолдануға жеткізу дұрыс болып табылады. Теориялық аспектідегі мәселені толығымен ашуға тоқталамыз. Ғылыми таным әрдайым мәселені шешуден басталады. Ғылыми мәселені ғылымдағы шыққан мәселелік жағдаяттарды танылу нәтижесі ретінде қарайды.Мәселе – бұл білім дамуындағы эмпирикадан теорияға өтілген формасы, олардың фактілері дәлелденеген, пәндік шындығымен көрінеді. Г.И.Рузавинаның айтуы бойынша, мәселені шешу- бұл фактілерге теориялық пікірлерді беру. Мәселелік жағдаяттарға сипаттама.
В.М.Полонскийдің анықтамасы бойынша, өзінің шешімі үшін мәселе мәселелі жағдайдан бастау алатын міндет сияқты, ол да мәселенің қайсібір интуитивті және саналы шешімдер модельдерін тексеруге мүмкіндік беретін танымдық шығармашылық міндеттерге айналуы керек. Мәселені қою бұрын оқып үйренілмегеннің ішінен нені зерделеу керек деген сұраққа жауап беру деген сөз. Ғылыми мәселені практикалық міндеттен ажырату керек. Мәселеде ғылыми білімдегі ақаулар көрініс табады.Бұны кейде оны білмейтін білім туралы білім деп айтады. М.Т. Громкованың пікірі бойынша, зерттеушілік жұмыс негізгі үш блокты құрайды, оның әрқайсысының белгілі құрылымы бар: Зерттеу тақырыбының көкейкестілігі: • Объективтік дүние жүйесі ретінде зерттеудің объектісін анықтау; • Зерттеудің пәнін тұрақтату; • Мәселені, қайшылықты, келіспеушілікті құрылымдау; • Зерттеудің тақырыбын нақтылау; • Зерттеу көкейкестілігін құру. Зерттеу үрдісі: • зерттеу болжамы; • зерттеу мақсаты; • зерттеу міндеті; • зерттеу әдісі; • мазмұн құрылымы. Зерттеу нәтижесі: • зерттеудің ғылыми жаңалығы; • зерттеудің практикалық маңыздылығы; • экспертиза. Зерттеу тақырыбы шешімі қалтқысыз табылуы қажет, өте күрделі де қоғамдық маңызға ие болған проблемалармен ұштасқан әлеуметтік тапсырыс нақты тақырыптың негіздеме дәйегін талап етеді. Зерттеу тақырыбын құрастыра отырып, біз мынадай сұраққа жауап береміз?Келешекте айналысатынымыз қалай аталады? Тақырыпта ескі білімнен жаңа білімге қарай қозғалыс көрініс табады, яғни бір жағынан, тақырып қандай кең ұғымдармен және мәселелермен сәйкестіндіріледі, ал басқа жағынан – қандай жаңа танымдық және практикалық материалды меңгеру жоспарланған еді. Тақырыпты дұрыс таңдау көп жағдайда оның орындалу сапасы мен нәтижесін анықтайды.Зерттеудің кез келген тақырыбы белгілі бір ғылыми бағытта орындалады. Ғылыми бағыт негізінде ғылым немесе ғылым кешені түсіндіріледі, мына аймақтарда зерттеу жүргізіледі: техникалық, биологиялық, тарихи, педагогикалық және т.б 1.Зерттеушінің бірінші қадамы – зерттеудің объективті аймағын таңдау, сол сфераның (біздің жағдайда – педагогикалық), маңызды мәселенің шешілуін талап етеді. 2. Келесі қадам – зерттеудің тақырыбы мен мәселесін анықтайды. Тақырып мәселені қамтуы керек, кезекті,тақырыпты анықтау мен нақтылауда зерттеушілік мәселені көрсету қажет. Мәселе – бұл белгіліден белгісізге, нақты „білім туралы білімсіздікке” көпір. Тақырып ғылыми зерттеуде белгілі мәселенің құрамды бөлігі болып табылады, біршама сұрақтарды шешуде және жасалуда. Ғылыми мәселе қайшылықты талдау негізі арасындағы ғылым дамуы мен практика жағдайында құрылады. 3. Ғылыми және диссертациялық жұмыстың тақырыбын дұрыс таңдауда сол зерттеген мәселеңе байланысты барлық әдебиеттерді, диссертацияларды, авторефераттарды, шетел әдебиеттерімен танысып, оқып шығуға тура келеді. 4. Анықталған ғылыми мәселе ғылыми зерттеудің нақты тақырыбында өз көрінісін табады. 5. Тақырыпты таңдаудың басты кезеңі тақырыптың негізделуі түрінде •құжатта көрінеді. 6. Жұмыстың аталуы өзінің негізгі мәселе мазмұнынан және соңғы нәтижені қосып алады және зерттеу объектісінен көрінеді. 7.Сізге зерттеу көздерін оқу және ой елегінен өткізу қажет: 1) Ғылыми жұмыстың тақырып мазмұнына байланысты маңызды бақылау сұрақтарына жауап беру қажет. Тақырып:(Сіздің зертеу тақырыбыңыз): • Не зерттеледі? • Не үшін зерттеледі? • Зерттеудің тақырыбы нені көрсетеді? 2) Түсініктердің айырмашылығын түсіндіріңіз: мәселе,сұрақ, аспектісі, мәселелік жағдаят. 3) Зерттеушілер үшін глоссарийді конспектілеп ой елегінен өткізу керек. 4) Зерттеу тақырыбыңыздың дұрыс таңдалғанын келесі матрица көмегімен тексеріңіз : • тақырыптың ғылыми бағытқа сәйкестілігі; • әлеуметтік сұраныстың жасалуына тақырыптың бағыттылығы (ғылым мен практика сұранысы) • тақырыпты құрудағы мәселелер; • зерттеу тақырыбындағы нысан мен пәннің ашықтығы; • зерттеу тақырыбының соңғы нәтижеге тұрақтауы. Сонымен, зерттеу тақырыбы: зерттеу мәселесінің аспектілерінің анық, қысқа берілуі. Тақырып сол қоғамның объективті талаптарына, сұраныстарына жауап бере алатындай болуы керек. Зерттеу объектісі – іздену аймағы. Мұндай объектілерге педагогикалық жүйе, құбылыс, үдеріс ( тәрбиелеу, білім беру, даму, жеке тұлғаны қалыптастыру, ұжым) жатады.Зерттеу пәні – объектінің ішін ізденудегі аспектісі, зерттеліп отырған құбылыстың таралу үдерісі, элементі, байланысы, қатынастардың жиынтығы. Мәселе нақтыланып өрнектелгеннен соң, зерттеу нысанын таңдау кезегі келеді. Нысанға педагогикалық үдеріс, педагогикалық болмыстың бір саласы немесе қайшылықтарымен көрінген қандай да педагогикалық қатынас алынуы мүмкін. Басқаша айтсақ, өз ішінде нақты не әлі күмәнді қайшылықтарды қамтып, мәселелік жағдайларды туындатқандардың баршасы нысан болып есептелінеді. Танымдық үдеріс басталғанның бірі - нысан. Зерттеу пәні (предмет) – нысан бөлшегі, бір тарапты, яғни бұл түбегейлі зерттеуді қажет еткен нысанның теориялық не практикалық тұрғыдан өте маңызды сапа – қасиеттері, қырлары мен сырлары. Педагогикалық зерттеуді ұйымдастыру мен жүргізудің маңызды шарты – оның нысаны мен пәнін белгілеп алу, өйткені бұл оның өмір сүруінің көрсеткіші, зерттеушінің нысанның мәнін терең зерттеуі мен зерттеу үдерісінде жылжуының деңгейі. Көбінесе ізденушілер зерттеу нысанын оның базасымен немесе барлық элементі бұл жұмыста зерттеуді қажет етпейтін айтарлықтай кең саламен ауыстырып алып жатады. Көптеген ғалымдардың пікірінше (В.В. Краевский, С.Я.Виленский), зерттеудің нысаны мен пәнін тұжырымдау ғылыми аппарат логикасы мен оның белгілі бір жүйелі ретіне сәйкес іске асырылады. Зерттеудің нысанын айқындау ғылымға педагогикалық шындықтың түрлілігін ескеруге, нақты соңғы нәтижеге бағытталуға, нысанның тірек аспектілерін бөліп алуға, бірден дұрыс бағыт алуға мүмкіндік береді. Бұл зерттеудегі өте маңызды қадам, өйткені күш – қуатты үнемдеу, өз ғылыми–зерттеу қызметінің өзекті сәттеріне ой-өрісін шоғырландыру мүмкіндігі туады. Істі осылай қойғанда, нысан зерттеуге қажетті ақпаратты іздеу көзі, ғылыми ізденіс өрісі ретінде қызмет атқарады. Нысан мен пәнді анықтауда педагогикалық–психологиялық зерттеулерде жиі қиындықтар туады. Зерттеу объектісін анықтау дегеніміз – зерттеуде ненің қаастырылып жатқанын білу. Дегенмен, объекті туралы жаңа білімді барлық қырлары және көріністері тұрғысынан алу мүмкін емес, сондықтан зерттеудің пәнін анықтау қажет, яғни объектінің қалай қарастырылып, ондағы қандай қатынастардың болатынын оның қандай қасиеттер, қырлар, қызметтерді ашып көрсететінін белгілеу болып есептеледі. Пән – объектіден кесіп алынған бөлік емес, ол қарастырудың тәсілі немесе аспектісі.., мысалы,«оқулық...» , «ғылыми негіздеме...», «тұлғалық тәжірибе қосу...» және т.б. пәнді бөліп, біз объектіні тұтас, барлығын, белгілі бір қырынан қарайтын бөлік. Объектіні барлығы иемденеді, ал пән зерттеуші жеке иелігінде, оның объектіні өзіндік көре білуі. Ол мақсатты түрде зертттеу пәнін қарастырады,объектінің жаңа білім алуға қажетті бөлігін бөліп қарастырады. Зерттеушінің, оның балаларының , немерелері мен шөберелерінің бүкіл өмірі, мысалы, мектеп оқулығы туралы жаңа білім алуға жетпеген болар еді. Өйткені оқулық туралы толық жаңа білім, яғни оқулықтың мүмкін болатын қызметтері оның әдістемелік, дмдактикалық, тәрбиелік, эстетикалық, психологиялық, полиграфиялық, экономикалық, гигиеналық, және т.б. барлық қырларынан қарастырылуы мүмкін емес. Тағы бұны барлық пәндерге және оқудың барлық жолдарына қатысты қарастыру қажет. Мұндай жұмысқа бір адамның күші жетпейді. Бірақ мәселе мұнда ғана емес. Бұл жұмыстың нәтижелерін аяқталған күйінде үлкен ғылыми ұжым да үлгерілмейді, себебі ол «шектелмейді», яғни шексіз. Пәнді анықтай отырып, біз соңғы нәтижеге (осы кезеңдегі) келуге мүмкіндік аламыз. Осындай жұмыстың бірінде мектеп оқулығы студенттер білімін жүйелеу құралы, басқа жұмыста кіші жастағы мектеп студенттерінің ақыл–ойының даму құралы есебінде қарастырылады. Сонымен, кез келген оқулық туралы барлық білімдер пәннің айналасына топтастырылады, объектіні пәнде көрсетілген қырынан ғана қарастырады. Зерттеу пәнін жазып көрсету – объектінің ғылымдағы бар сипаттамасы мен міндеттерді есепке алудың нәтижесі ретінде көрініс табады. Ізденуші мыналарды білуі тиіс: • Нысан шексіз кең болмауы тиіс, обьективті шындық шеңберінде аталуы тиіс. • Нысан ең маңызды элемент ретінде пәнді қосып алуы қажет, ол нысанның басқа құрамдас бөліктерімен тікелей байланыста болуы керек. • Нысан педагогикалық шынайлықты сипаттайды, белгілі білім жүйесі призмасы арқылы берілген; • Зерттеу пәні нысанға қарағанда тар ұғым. Ол нысанның бір бөлігі, бір жағы элементі болып табылады. • Нысан мен пәннің өзара қатынасын былайша сипаттауға болады: нысан объективті, ал пән субъективті. • Пән – бұл нысанның үлгісі. Енді біз ғылыми жұмыстың келесі этапын, яғни мақсатын қарастырамыз. Мақсат – қайта түзіліп өрнектелетін мәселе. Зерттеудің мақсаты белгілі тетігі түрлі әрекеттің жүйесі ретінде көрініс табады „мақсаты – құрал – нәтижесі”.Мақсат – сезінілген бейне, пайдалы нәтиже, ол міндетті түрде саналы қызмет нәтижесінде жетілуі тиіс. сезімді әрекеттің нәтижесінде жеткендігін көрсетеді. Мақсатқа жетушілік – адам әрекетінің маңызды қасиеті. Мақсатқа жетуден бұрын, адам өзіне қажет болашақта ойша бейне жасайды, шындықтан ойша алдыға шығады. Педагогикалық мақсат – педагогикалық шындықтың көрінісі мен нақты процесстер жаңарудың әлеуетті резервтері мен білім беру идеалын қатар қою негізінде құралған болжам жасау нәтижесі (яғни, дамыған еркін шығармашылық сипаттағы сау – саламат адамның идеалы туралы әңгіме болып отыр). Осыдан зерттеудің тақырыбы мен мақсаттарының талабы шығады. В.И. Загвязинскийдің пікірінше, психологиялық–педагогикалық зерттеудегі міндеттердің 3 тобын атап өткен жөн. Ең жиі кездесетін бірінші тобы – тарихи – диагностикалық – тарих пен қазіргі заман мәселелерін зерттеумен, сондай-ақ зерттеудің жалпы ғылыми және психологиялық–педагогикалық дәлелдемелерін, түсініктерін анықтау мен нақтылаумен байланысты; екіншісі – теориялық-модельдік міндеттер тобы – құрылымды, оның қызметтері мен түрлендіру әдістерін анықтау , ашумен байланысты, үшіншісі – тәжірибелік–түрлендіруші міндеттер тобы – педагогикалық үдерістің, оның болжамды түрленуін тиімді ұйымдастырудың әдістері мен тәсілдерін анықтау мен қолдану, сондай-ақ тәжірибелік ұсыныстарды даярлау. жүктеу/скачать 2,12 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|