Реферат «Салауатты өмір салтының қағидалары»
жүктеу/скачать 37,61 Kb.
|
Токабаева Д
срсп, Документ (14)
|
Реферат «Салауатты өмір салтының қағидалары» Дайындаған: Тоқабаева Д Қарағанды, 2023 Жоспар: Кіріспе: «Салауатты өмір салты» жайлы жалпы түсінік Негізгі бөлім: I.тарау. Салауатты өмір салтын қалыптастырудың ғылыми.теориялық негіздері 1.1. Салауаттанудың негізгі мақсаты 1.2. Салауатты өмір салтын ынталандыру 1.3. Дене тәрбиесінің мәні, мақсаты және міндеттері II.тарау. Денсаулық салауатты өмір кепілі 2.1. Салауатты өмір сүру салтының негізгі биологиялық және әлеуметтік принциптері 2.2. Залалды дағдылар: темекі шегу, маскүнемдік, есірткіге және улы заттарға үйірсектік.денсаулыққа қатер Қорытынды: Пайдаланылған әдебиеттер тізімі. Салауатты өмір сүру салты дегеніміз — биоәлеуметтік категория. Салауатты өмір сүру салты интегративті түрде қалыптасады. Сондай-ақ, адамдардың іс-әрекеттеріне байланысты болады. Салауатты өмір сүру салты шаруашылық, күнделік үй тұрмысы, материалдық және рухани формаларын қанағаттандыру үшін, қоғамдық ұжымдарда өзін-өзі ұстай білуі, қоғамдық тәртіппен санасу, артық сөз айтпау, орынсыз саясатпен айналыспау, кез-келген адамдарды жамандамау, біреуді-біреуге шағыстырмау, өзін ақылды деп есептеп, басқаларды ақымақ ретінде көру т.б. аулақ болу. Сонымен өмір сүру салты дегеніміз – тұлға мен қоғам деңгейінің прогрессті дамуының көрсеткішінің категориясы. Салауатты өмір сүру салтының жоғары немесе төмен деңгейде болуы әлеуметтік-экономикалық жағдайларға байланысты болады. Адамиың психикасына, денсаулығына, ағзаның функционалды биологиялық қасиеттеріне де байланысты болады. Адлмдардың биологиялық ерекшеліктеріне сәйкес салауатты өмір сүру салты біркелкі болмайды. Болу керек деп айту да дұрыс емес. Әр адам өзіне тән калыптасқан өмір салтымсн тіршілік етеді. Ол ұрпақтан ұрпаққа «ген» арқылы беріліп отыруы мүмкін. Міне, осыған байланысты «салауатты өмір сүру салтының» үш категориясы болады: 1) Салауатты өмір сүру деңгейі: 2) салауатты өмір сүрудің сапасы; 3) салауатты өмір сүрудің стилі. Салауатты өмір суру деңгейі дегеніміз – экономикалық категория. Адамдардың материалдық және моральдық-рухани қажеттілігі толығмен қамтамасыз етілуі. Салауатты өмір сүрудін сапасы дсгеніміз – әлеуметтік категория – үй-іші кызмет істейтін орындары (оқу орындары, мектептер) неше түрлі адам денсаулығыы қамтамасыз ететін комфортты мебельдер мен лабораториялық жабдықтармен қамтамасыз етілуі. Салауатты өмір сүрудің стилі дегеніміз – әлеуметтік-психоло-гиялық категория — адамның қоғамдық орындарда (мектептерде) өзін-өзі ұстап және көрсете білуі. Белгілі бір қалыптасқан стандартты ұстап, өмір сүру». Салауатты өмір сүру деңгейі мен салауатты өмір сүру сапасы эквипотенциалды болып келеді. Сондықтан да адам денсаулығының жақсы жөне жаман болуы салауатты өмір сүру стиліне байланысты болады. Ал салауатты өмір сүру стилі тарихи және ұлттық дағды, дәстүрлср арқылы қалыптасады. Сондай-ақ түлғаның бейімділігіне байланысты болады. Адамның жүріс-тұрысы оның тіршілікке қажетті заттарын пайдалануға қарай дамиды. Адам өзінің жеке басының ерекшелігіне сәйкес өмір сүреді. Белгілі бір ұжымдарға қалыптасып, сол ұжым мүшесі болып сіңіп кетеді. Қызмет еткен Кызмет еткен ужым мушелсрімен бірге есіп, біте кайнасып кетеді Адам бір-біріне кемекке келеді. Адамнын басна тускен ауыр жагдайлармен беліседі. Адамнын журіс-турысы біркелкі емес. Ол тербиеге байланысты болады. Тербиелі уйлердін балалары суйкімді тертіпті келеді. Улкенді ага, кішіні іні деп ерекше кезге тусіп турады. Жаксы тербие керген балаларды педагогтар бірден тани кетеді. Ал тербиені аз керген балаларды бірден ажыратуга болады. Тәжірибелі мұғалім, адам опарды бірден байкап отырады. Жалпы қазақ елін ежелден салауатты емір сурудін салтынын символы деп есептеуге болады. Ұяда не көрсен, ұшканда соны ілесін деп егде адамдар өзінің ұрпактарына уйретіп отырады. Өмір суру салты мен денсаулыктын ара-катынасына- салауатты емір суру салты тундайды. Салауатты емір фуру валеология гылымынын негізі болып есептелінеді. Салауатты өмір суру салты адамнын профессионалды іс-рекетінін, қоғамдық кызметімен кунделікті тіршілік ету функцияларымен дамып отырады. Булар денсаулыктын калыптасуына жене онын сакталуына, мыкты болып бекінуне жердемдеседі. Осыдан келіп когамдык денсаулык калыптасады. Жалпы алганда адам денсаулыгы бірінші орында болуы кажет. Бірак жас жеткіншектер ездерінін денсаулына онша мен бермейді. Ол жастык өмірдін белгісі, тәрбие жұмыстарынын әлсіздігі. Сондыктан да балаларды жас кезінен бастап денсаулыгын сактай білуге тәрбиелеудін кажеттілігі тундайды. Баланы жастан.. тербиелеу керек дейді казак. Өмір тежірибесінен жинакталан қағида екені езінен-өзі белгілі. Осыдан келіп денсаулык зор байлык деген ұғым қалыптсады. Жер шары халыктарына әлеумсттік-гигиеналык зерттеу жургізу нәтижесінде жинақталган орсан көп құжаттарды талдай келіп, дуниежузілік денсаулык сактау уйымы (ДДСУ), (ВО3). Мына төмендегідей тұжырым жасады. Жер шарынын халыктарынын денсаулыктарынын сакталуынын 49-53% адамдардын салауатты емір суру салтына байланысты екенін аныктады. Бір сезбен айтканда адамдардын ез денсаулыгына деген кезкарасына байланысты, ал 17-20% элемдік экологиялык факторларга байланысты, едетге елемдік экологиялык фактор унемі өзгеріп отыратын табиги кубылыс, оны мелшерден тыс езгертетін адамдардын ездері (антропогендік фактор). Әсіресе тәрбиесі мен түсінігі аз адамдар табиғи экологияны үнемі бұзып жіберіп отырады. Ал 18-22%тұқым куалайтын себептерге байланысты (оны генетипік себеп деп галымдар есептейді), 8-10% денсаулык сактау орындарынын кызмет істеуіне байланысты деп корытынды жасалган. Қорыта айтканда, салауатты емір суру салты кеп факторларга (экономикалык, элеуметтік, адамнын жеке басынын тәрбиесі мен біліміне) байланысты екені толыгымен аныкталды. 1-тарау. Салауатты емір салтын калыптастырудьн гылыми-теориялык негіздері Салауаттану - тұтасымен аланда жеке тулганын, қоғамнын, табиғаттын денсаулығы туралы ғылым. Адам денсаулықты тон, дене, психологиялык, имандылык-адамгершлік жане элеуметгік денсаулыктар кураушынын езара байланысы мен өзара улесімді ерекеттерінен калыптасады. Кез-келген езара эсер эрекет етуші ретінде де, жауп беруші ретінде де аныкталады. Әлеумет себепші болган аурулар саннын өсуіне, адамның әлеуметік биологиялық мені арасындагы қарама - қайшылыктардын шиеленісуне байпанысты - салауаттанудын пайда болуы зандылык. Салауатгану ғылымы аурудын алғашкы алдын алу әдіснамасын, денсаулыкты сактау жене ны-гайту амалдары мен едістерін зерттейтін салауатты емір салтын калытастырудын гылыми негізі болып табылады Салауаттанудын релі - адамнын ішкі биологиялык табигатымен, езін коршаган тірі жене олі табигатпен езара асері сапасын езгерту, кикілжіннін козін жою болып табылады. Салауаттану ғылымы калай денсаулыкты сактаудын ұстанымдары мен тетіктерін зерттейді. Салауаттану нысаны, біріншіден -- дені сау адам, екіншіден -- оны коршагандардын барлыты жене денсаулыкка зрекет етуші факторлар ушіншіден - аурудьш пайда болу себептері, организмнін дені сау куйге оралу тетігі, қоргануға бейімделу тетіктері, тертіншіден -- сактандыру жене сауықтыру шаралары болып табылады Салауаттанудын зерттеу поні -- адам. Зерттеуге организмнін анатомиялык, физиологиялык непіздері, бейімделу тетіктері, корану тоскауылдары, организмнін сырткы ортага бейімделуї туралы білімдері енеді Салауаттану адамнын термодинамикалык, денелік, химиялык, антропологиялык экологияык кубылыстарын камтиды. Адам когамнын карапайым мушесі, этикалык жене эстетикалык тұқым қуалайтын себептерге байланысты (оны генетипік себеп деп ғалымдар есептейді), 8-10% денсаулык сактау орындарынын кызмет істеуіне байланысты деп корытынды жасалган. Қорыта айтканда, салауатты өмір суру салты кеп факторларга (экономикалык, элеуметтік, адамның жеке басынын тәрбиесі мен біліміне) байланысты екені толыгымен аныкталды. 1-тарау. Салауатты өмір салтын калыптастырудьн гылыми-теориялык негіздері Салауаттану - тұтасымен аланда жеке тұлғанын, қоғамның, табиғаттың денсаулыгы туралы ғылым. Адам денсаулықты тон, дене, психологиялық, имандылық-адамгершлік жане әлеуметгік денсаулықтар құраушынын өзара байланысы мен өзара үлесімді әрекеттерінен калыптасады. Кез-келген өзара әсер әрекет етуші ретінде де, жауап беруші ретінде де анықталады. Әлеумет себепші болған аурулар санның өсуіне, адамның алеуметік биологиялық мені арасындагы қарама - қайшылыктардың шиеленісуне байланысты - салауаттанудын пайда болуы заңдылық. Салауаттану ғылымы аурудын алғашқы алдын алу әдіснамасын, денсаулықты сактау және нығайту амалдары мен әдістерін зерттейтін салауатты өмір салтын қалыптастырудын ғылыми негізі болып табылады Салауаттанудын рөлі - адамның ішкі биологиялық табиғатымен, өзін қоршаган тірі жене өлі табиғатпен өзара әсері сапасын өзгерту, кикілжіннің көзін жою болып табылады. Салауаттану ғылымы қалай денсаулықты сақтаудың ұстанымдары мен тетіктерін зерттейді. Салауаттану нысаны, біріншіден -- дені сау адам, екіншіден -- оны қоршағандардың барлығы жене денсаулыққа әрекет етуші факторлар үшіншіден - аурудың пайда болу себептері, организмнің дені сау күйге оралу тетігі, қорғануга бейімделу тетіктері, төртіншіден -- сақтандыру және сауықтыру шаралары болып табылады Салауаттанудың зерттеу пәні -- адам. Зерттеуге организмнің анатомиялық, физиологиялық негіздері, бейімделу тетіктері, корғану тосқауылдары, организмнің сыртқы ортаға бейімделуї туралы білімдері енеді Салауаттану адамның термодинамикалык, денелік, химиялык, антропологиялык экологияык құбылыстарын қамтиды. Адам қоғамның қарапайым мүшесі, этикалық жене эстетикалық ұстанымдарын жеткізуші жеке тұлға ретінде қарастырылады. Тек осындай кешенді тәсіл оның негізгі қасиеті – денсаулыған сипаттауға мүмкіндік береді. Тірішілік дегеніміз тек адамның ғана емес, кез келген тірі организмнің қоршаған ортамен өзара әрекеттесуі болғандықтан, салауаттану тіршілік етуге қажетті ортаның әсерін барлық құрауыштарымен оқып-үйрену міндетін қояды. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы сарапшыларының дерегі бойынша халық денсаулығы 49-53% өмір салтына, яғни адамның өз денсаулығына қалай қарайтынына тәуелді, 17-20% қоршаған ортаға, 18-22% тұқым қуалау себептеріне, біздің денсаулығымыздың тек 8-10% ғана денсаулық сақтау ұйымына тәуелді. Денсаулық қатерінің негізгі факторлары – қозғалыс күшінің кему салдарынан қимылдың кемуі (гиподинамия), дене массасының артуы, жүйесіз тамақтану, қоршаған орта нысандарының барлығының көптеген уытты заттармен ластануы, өндірісте және тұрмыста күйзеліс туғызатын жағдайлар, зиянды әдеттердің кең таралуы. Салауаттану ғылымы қандай амалдардың жәрдемімен денсаулықты сақтап, нығайтуға болатынын егжей-тегжейлі түсіндіреді. Салауатты өмір салтын қалыптастырудың негізгі бағыттар мыналар: - жеке және қоғамдык гигиена, - дене шынықтыру, гиподинамиямен күрес, - организмді жаратылыс-табиғи факторлармен -- су, ауа, күн жарығымен жане т.б. шындау; - кун тәртібін тимді пайдалану; - дұрыс жане уақтылы тамақтану; - жұкпа аурулардын алдын алу; - тән ауруларынан сактандыру; - жарақаттанудан, уланудан, т.б. сақтандыру; - зиянды әдеттерден (темекі тарту, алкоголь, есірткілік улы заттарды) сактандыру, - жыныс гигиенасы; - психопрофилактика жане психогигиена; - кикілжін жене денсаулык, - экология жене денсаулык. Салауаттанудын негізгі максаты -- ербір жеке адамнын жене тұтастай қоғамнын денсаулықтарын қамтамасыз ету. Салауатты өмір салтын қалыптастырудын негізгі мақсаты - балалар мен жастарда жас ерекшеліктеріне, құндылық бағдарларына және имандылық-еріктілігіне сайкес салауатты өмір салтының ұғымдарын, дағдыларын жане уәждерін қалыптастыру. Бұдан мынандай міндеттер тундайды: - салауатты өмір салтының әдістерін үйрету; - өз денсаулығына қоғамдық игілік, қоғамның рухани құндылығы ретінде жауапкершілікпен қарауға тәрбиелеу; -негізгі гигиеналық дағдыларын төселдіру; -осы заманғы ауру түрлерімен және оларды алдын алу шараларымен таныстыру. Дене жаттығуларының әсерінен бұлшық еттерде едәуір өзгерістер болады. Егер де бұлшық еттер ұзақ уақыт қимылсыз күйде тұратын болса, онда олар әлсіздене бастайды, көлемі кішірейеді. Дене жаттығулары, олардың көлемін ұлғайтады, нығаюына ыңғайлайды. Мұнымен қатар бұлшық еттердің өсуі, олардың талшықтар санының көбеюінен, ұзаруынан емес жуандауы әсерінен болмақ. Бұлшық ет созылуы жақсарады , тонусы, қан айналым және бұлшықет қоректенуі жақсарады. Дене жаттығуларымен айналысқан кезде көптеген капиллярлар кеңейіп қана қоймайды, олардың саныда бірден көбейе бастайды. Әсіресе бас ми капиллярларының саны өсуінің ерекше маңызы бар, кезінде И.М.Сеченов ми даму үрдісінде бұлшықет қозғалысының маңызын талай атап өткен. Жаттығу кезінде оттегін тұтыну деңгейі бірден көтеріледі, өйткені бұлшықет жүйесі қаншалықты белсенді қызмет істесе, соншадлықты жүрек те әлуетті қызмет етеді. Дене шынықтыруымен, спортпен айналыспайтын адамның жүрек бұлшық еті әр жиырылыс сайын, қолқаға 60мл шамасындай қан сол қарыншадан лықсып шығарылатын болса, жаттыққан адамда жай тыныштық жағыдайда бір жиырылыстың өзінде қолқаға 90-100 мл қан шығарады. Жаттықпаған адамда жүрек минутына 70 рет жиырылады, ал спортшыларда пульс жиілігі 1 минут ішінде жүрек 50-60 рет жиырылатын болады. Кейбір спортшыларда пульс 40-тан аспай, бір сөзбен айтқанда, жаттыққан адамның жүрегі әр систола сайын қанды көп шығарады, яғни жүрегі үнемі де, ұтымды жұмыс істейді. Дене жаттығулары өкпенің тіршілік сыйымдылығын кеңейтеді, қабырға шеміршектерінің икемділігін жақсартады, тыныс еттерін күшейтеді, олардың тонусын жоғарылатады. Тыныстың минуттық көлемі –қалпы 8 л көп болмайды. Ал, тез және бар күшімен жүгіргенде не жүзгенде ТМК 20 есе көбейеді, 120-130 л жетеді . Дене шынықтырумен айналысу, зат алмасудың бар үрдістеріне және зәр шығару ағзаларының жұмыстарына дұрыс әсер етеді, қан тасмалдау, лимфа жүйесінің функциясын күшейтеді. Дене жаттығулары жамбас қуысында қанның іркіліп қалуын, қатпаны, гемаройды болдырмайды. Қандай болмасын дене жүктемесі – склероздық өзгерістерді болдырмайды. Дене жаттығулары адамның психикасына да үлкен әсерін тигізеді. Осының әсерінен жүйке-жүйесінің күш қуаты өседі, ішкі секретция бездерінің жұмысына дем береді және жағымды эмоция тудырады. Дене шынықтыру мен айналысуды бастайтындар үшін көптеген әр түрлі дене шынықтыру жаттығуларының мол жиынтығының арасындағы ең бірінші орынға шығаратындары : сауықтыра жүгіріс, жүріспен алмастырып тұратын жүгіру, аэробика, шейпинг, жүзу, туризм, ерік гимнастикасы, таңертеңгі сауықтыру гимнастикасы, дәстүрлі гимнастика және тыныс алу жаттығулары. Міне, осылай өз денсаулығына деген кімнің де болмасын бұған ұқсас айқын сенім, салауатты өмір салты, жас , әлеуметтік және басқа ерекшеліктері ескеріле отырып, денсаулықты сақтауға деген бағдардың алғы шарты болып қала бермек. ТМД республикаларының көбінде, облыстарда , қалаларда П.К Иванов жүйесіне негізделген арнайы орталықтар ұйымдастырылып ашылды. Адам өміріндегі проблемаларды шешу-қайғы- қасіретті біршама жеңілдеу өткеруге дем беретін, бақытты, табысты өмірге жеткізе алатын трансендентальды медитацияны насихаттау болады. Бұл әдіс адамды табиғат, қоршаған орта көмегі арқылы организмге әсер ететін барлық залалды факторларды, күйзелістерді алмастыруға өзінің ішкі күш-қуатын бағыттайды. Медитация кезінде дене керемет босаңсыған жағдайға келеді, күйзелістерді, шаршағаныңды кетіреді. СӨС қалыптастыруда жалпы қоғам азаматтары болып күрес жүргізу, залалды заттардың адам организміне зиян екенін ашық, айқын түсіндіру. Және де жасөспірімдердің залалды заттарға құмарлығын жою ең басты мақсат етіп қойылуы қажет. жүктеу/скачать 37,61 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|