Реферат Тақырыбы: Жүйке жүйесінің филогенезбен онтогенез салалары туралы түсініктеме
Омыртқасыз жануарлардың жүйке жүйесі
жүктеу/скачать 34,34 Kb.
|
Аралық бақылау 2 невр
doc06, doc06, ЖҚТ №6, Дүниетану әдістемесі, Дүниетану әдістемесі, №1 билет Ағылшын, №1 билет Ағылшын, Меню мектептерге
| 2.2.1. Омыртқасыз жануарлардың жүйке жүйесі
Омыртқасыз жануарларға жүйке жасушаларының пайда болуының бірнеше көздерінің болуы тән. Жануарлардың бір түрінде жүйке жасушалары бір уақытта және өздігінен үш түрлі ұрық жапырақтарынан пайда болуы мүмкін. Омыртқасыздардың жүйке жасушаларының полигенезі олардың жүйке жүйесінің медиаторлық механизмдерінің әртүрлілігінің негізі болып табылады. Жүйке жүйесі алғаш рет ішек жануарларында пайда болады. Ішек-екі қабатты Жануарлар. Олардың денесі қуыс қапшық болып табылады, оның ішкі қуысы ас қорыту қуысы болып табылады. Ішектің жүйке жүйесі диффузиялық түрге жатады. Онда әр жүйке жасушасы ұзын процестермен бірнеше іргелес процестермен байланысады, ал жүйке жүйесі қалыптасады. Ішектің жүйке жасушаларында мамандандырылған поляризацияланған процестер болмайды. Олардың процестері қозуды кез-келген бағытта жүргізеді және ұзақ өткізгіш жолдар құрмайды. Диффузды жүйке жүйесінің жүйке жасушалары арасындағы байланыстардың арасында бірнеше түрі бар. Желінің үздіксіздігін қамтамасыз ететін плазмалық байланыстар бар (анастомоздар). Синапстарға ұқсас жүйке жасушаларының процестері арасында Ойық тәрізді байланыстар пайда болады. Сонымен қатар, олардың арасында синаптикалық везикулалар байланыстың екі жағында орналасқан байланыстар бар – симметриялы синапстар деп аталады, сонымен қатар асимметриялық синапстар да бар: оларда везикулалар жарықтардың тек бір жағында орналасқан. Кәдімгі ішек жануар гидрасының жүйке жасушалары дененің бетіне біркелкі бөлініп, ауыз қуысы мен табан аймағында кейбір кластерлер түзеді. Диффузды жүйке жүйесі қозуды барлық бағытта жүргізеді. Бұл жағдайда таралатын қозу толқыны бұлшықеттің жиырылу толқынымен бірге жүреді. Омыртқасыздардың дамуының келесі кезеңі-үш қабатты жануарлардың пайда болуы-жалпақ құрттар. Ішек тәрізді, оларда сыртқы ортамен ауыз қуысы арқылы байланысатын ішек қуысы бар. Алайда, оларда үшінші ұрық қабаты бар-мезодерма және Симметрияның екі жақты түрі. Төменгі жалпақ құрттардың жүйке жүйесі диффузиялық түрге жатады. Алайда бірнеше жүйке сымдары диффузиялық желіден оқшауланған. Еркін өмір сүретін жалпақ құрттарда жүйке аппараты орталықтандыру ерекшеліктерін алады. Жүйке элементтері көлденең талшықтармен (комиссуралармен) өзара байланысқан бірнеше бойлық магистральдарда жиналады (ең жоғары ұйымдастырылған жануарлар үшін екі магистральдың болуы тән). Осылайша реттелген жүйке жүйесі ортогон деп аталады. Ортогон сандықтары-бұл жүйке жасушалары мен олардың процестерінің жиынтығы. Екі жақты симметриямен қатар, дененің алдыңғы ұшы жалпақ құрттарда пайда болады, оған сезім мүшелері шоғырланған (статоцист, "көздер", иісті Фосса, тентильдер). Осыдан кейін дененің алдыңғы ұшында ми немесе церебральды ганглия пайда болатын жүйке тінінің кластері пайда болады. Церебральды ганглия жасушаларында ортогонның бойлық сандықтарына енетін ұзын процестер пайда болады. Осылайша, ортогон жүйке аппаратын орталықтандыруға және оның цефализациясына (мидың пайда болуына) алғашқы қадам болып табылады. Орталықтандыру және цефализация сенсорлық (сезімтал) құрылымдардың дамуының нәтижесі болып табылады. Омыртқасыз жануарлардың дамуының келесі кезеңі-сегменттелген жануарлардың пайда болуы-аннелидтер. Олардың денесі метамерлі, яғни сегменттерден тұрады. Аннелидтердің жүйке жүйесінің құрылымдық негізі ганглион болып табылады-әр сегментте бір-бірден орналасқан жүйке жасушаларының жұптасқан кластері. Ганглиядағы жүйке жасушалары шеткері орналасқан. Ганглияның орталық бөлігін нейропиль - жүйке жасушалары мен глиальды жасушалар процестерінің өзара әрекеттесуі алады. Ганглион сегменттің вентральды жағында ішек түтігінің астында орналасқан. Әрбір ганглион өзінің сезімтал және мотор талшықтарын өз сегментіне және екі көрші бөлікке жібереді. Осылайша, әр ганглияда үш жұп бүйір нервтері болады, олардың әрқайсысы араласады және өз сегментін иннервациялайды. Перифериядан келетін сезімтал талшықтар нервтердің вентральды тамырлары арқылы ганглияға енеді. Мотор талшықтары ганглиядан нервтердің дорсальды тамырлары арқылы шығады. Тиісінше, сезімтал нейрондар ганглионның вентральды бөлігінде, ал мотор нейрондары дорсальды бөлігінде орналасқан. Сонымен қатар, ганглияда ішкі мүшелерді (вегетативті элементтерді) иннервациялайтын кішкентай жасушалар бар, олар жанама түрде – сезімтал және моторлы нейрондар арасында орналасқан. Аннелидті ганглияның сезімтал, моторлы немесе ассоциативті аймақтарының нейрондарының арасында элементтердің топтастырылуы анықталған жоқ, нейрондар диффузды түрде таратылады, яғни орталықтар құрмайды. Ганглии кольчатых құрттар, бір-бірімен бір тізбекке. Әрбір кейінгі ганглия алдыңғы ганглиямен байланысты, олар коннективтер деп аталады. Аннелидтердің денесінің алдыңғы жағында екі біріктірілген ганглия үлкен субфарингальды жүйке түйінін құрайды. Жұтқыншақ астындағы жүйке түйінінен алынған коннекторлар жұтқыншақ нерв Түйініне құйылады, бұл жүйке жүйесінің ең ростральды (алдыңғы) бөлігі болып табылады. Жұтқыншақ нерв ганглиясының құрамына тек сезімтал және ассоциативті нейрондар кіреді. Онда қозғалтқыш элементтері табылған жоқ. Осылайша, аннелидтердің фарингальды ганглиясы ең жоғары ассоциативті орталық болып табылады, ол фарингальды ганглияны басқарады. Жұтқыншақ астындағы ганглион астындағы түйіндерді басқарады, оның екі – үш кейінгі ганглиямен байланысы бар, ал іш қуысының жүйке тізбегінің қалған ганглиялары көрші ганглионға қарағанда ұзақ байланыс түзбейді. Аннелидтердің филогенетикалық қатарында жақсы дамыған сезім мүшелері бар топтар бар (полихетикалық құрттар). Бұл жануарларда үш бөлім фарингальды ганглияда оқшауланған. Алдыңғы бөлім тентильдерді, ортаңғы бөлігі көздер мен Антенналарды иннервациялайды. Ақыр соңында, артқы жағы химиялық сезімдердің жақсаруына байланысты дамиды. Артроподтардың жүйке жүйесі ұқсас құрылымға ие, яғни.ол іш қуысының жүйке тізбегі түрінде салынған, алайда дамудың жоғары деңгейіне жетуі мүмкін. Оған мидың қызметін атқаратын дамыған фарингальды ганглион, ауыз қуысының мүшелерін басқаратын субфарингальды ганглион және іш қуысының жүйке тізбегінің сегменттік ганглиясы кіреді. Іштің жүйке тізбегінің ганглиясы күрделі ганглион массаларын қалыптастыру үшін бір-бірімен біріктірілуі мүмкін. Артроподтардың миы үш бөлімнен тұрады: алдыңғы – протоцеребрум, ортаңғы – дейтоцеребрум және артқы – тритоцеребрум. Күрделі құрылым жәндіктердің миымен ерекшеленеді. Жәндіктердің ерекше маңызды ассоциативті орталықтары-бұл протоцеребрумның бетінде орналасқан саңырауқұлақ тәрізді денелер, ал түрлер неғұрлым күрделі мінез-құлықпен сипатталса, оның саңырауқұлақ тәрізді денелері соғұрлым дамыған болады. Сондықтан саңырауқұлақ тәрізді денелер қоғамдық жәндіктерде ең үлкен дамуға жетеді. Артроподтардың жүйке жүйесінің барлық дерлік бөліктерінде нейрондық секреторлық жасушалар бар. Нейросекреттер артроподтардың гормоналды процестерінде маңызды реттеуші рөл атқарады. Эволюция процесінде бастапқыда диффузды орналастырылған биполярлы нейрондық секреторлық жасушалар сигналдарды процестер немесе жасушаның бүкіл беті арқылы қабылдады, содан кейін нейрондық секреторлық орталықтар, нейрондық секреторлық трактаттар және нейрондық секреторлық байланыс аймақтары пайда болды. Кейіннен жүйке орталықтарының мамандануы байқалады, екі негізгі реттеуші жүйенің (жүйке және гуморальды) өзара әрекеттесуіндегі сенімділік дәрежесі артады және реттеудің түбегейлі жаңа кезеңі қалыптасады – перифериялық эндокриндік бездердің нейрондық секреторлық орталықтарына бағыну. Моллюскалардың жүйке жүйесі де ганглионарлы құрылымға ие. Түрдің қарапайым өкілдерінде ол бірнеше жұп ганглиядан тұрады. Ганглияның әр жұбы белгілі бір мүшелер тобын басқарады: аяқ, висцеральды органдар, өкпе және т.б. және иннервацияланатын органдардың жанында немесе олардың ішінде орналасқан. Аттас ганглии жұп, бір-бірімен комиссурами. жүктеу/скачать 34,34 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|