Сабақтың тақырыбы: ет кабинетіндегі жұмыс тәртібі мен қауіпсіздік техникасының
Компьютерлік желінің негізгі түрлері
жүктеу/скачать 1,57 Mb.
|
Компьютерлік желінің негізгі түрлері Компьютердің жүйелік блогында ішкі, сыртқы құрылғылармен байланыс жасауға арналған арнайы тарақша қосқыш түріндегі порттар бар. Олар тізбекті және параллель қосылатын болып екіге бөлінеді. Осы порттар арқылы әр түрлі құрылғылар арасында ақпараттарды тасымалдауға болады. Егер екні немесе одан да көп компьютерлерді порттары арқылы байланыстыратын болсақ бұл компьютерлердің арасында ақпарат алмасу жұмысын жүргізуге мүмкіндік туады. Осылай байланыстырылған компьютерлер тобы компьютерлік желі құрады. Компьютерлік желі дегеніміз – ресуростарды (дискі, файл, принтер, коммуникациялық құрылғылар) тиімді пайдалану мақсатында бір – бірімен байланыстырылған компьютерлер тізбегі. Компьютерлік желілер масштабы мен мүмкіндігі бойынша ерекшеленеді. Ең шағын желілер жергілікті деп аталады да, компьютерді біріктіру үшін қолданылады. Жергілікті желіден кейінгі орынды масштабы бойынша корпоративті есептеуіш желілер алады. Бұл желілерді ірі мекемелерді, банктер мен олардың филиалдары, сақтандыру компаниялары, бұқаралық ақпарат құралдары құрады. Егер желі елдегі аймақтық масштабтағы компьютерлерді біріктіретін болса, аймақтық есептеуіш желісі деп атайды. Мұндай желіде байланыс желісі ретінде телефон байланысы, телефон тораптары немесе сымсыз байланыс серігі қолданылады. Егер қашықтағы компьютерлерді байланыстыру үшін телефон желісі қолданылса, модем қажет болады. Модем (МОдулятор/ДЕМодулятор сөздерінің қысқартылуы) – таратушы жағында компьютердегі сандық сигналдарды үздіктелген аналогтық сигналдарға айналдруды қамтамасыз ететін қабылдаушы жағында сигналдарды осыған кері түрлендіретін құрылғы. Модем арқылы көптеген дербес пайдаланушылар аймақтық және коммерциялық желілерге, Интернетке қосылады. Сондай – электрондық поштаны пайдаланады, конференцияларға қатыса алады. Үлкен қашықтықты және пайдаланушыларды молынан қамтитын есептеуіш желілер телекоммуникациялық есептеуіш желілері деп аталады. Телекоммуникациялық желілер – ақпарат алмасу және оны өңдеуді бөлісу желісі, ол өзара байланысқан жергілікті желілерден құралады. Мұндай масштабтағы желілер аппаратттық, ақпараттық, программалық сияқты қоғамдық ресуростарды ұжымдаса пайдалану мақсатында құрылады. Телекоммуникациялық желіні пайдаланушыларының өздерінің қай жерде орналасқанына қарамастан ақпаратты жедел түрде кез келген қашықтыққа жіберуге, сонымен қатар желіден қажет мәліметті дер кезінде алуға мүмкіндігі бар. Интернет – (ағылшынша Internet – желіаралық байланыс) бүкіл жер шары бойынша ақпарат ағынын таратуды қамтамасыз ететін желілер жиынтығы. Өзара байланыстырлыған миллиондаған компьтерден құралған, біртұтас ақпараттық кеңістікті Интернет деп атайды. Әр түрлі масштабтағы желілердің өзара біріктірілуі мүмкін. Мысалы, кабельмен жалғастырылған мекемедегі жергілікті желі аймақтық желіге, ал әр түрлі аймақтық желілер телефон джелісі арқылы байланыстырылуы мүмкін. Үлкен қашықтықта желіаралық байланыс орнату қажет болғанда кабельдік желілерді пайдалануға болмайды.Мұндай жағдайда телекоммуникация каналдары:телефон, радио, релелік байланыс, талшықты – оптикалық байланыс, ғарыштық жасанды серіктері арқылы байланыс т.б. қолданылады. Әр түрлі желілерді түйістіру шлюз деп аталатын арнайы компьютерлер немесе программалар арқылы қамтамасыз етіледі. Шлюздер бір желіден қабылданғандеректер форматын басқа желідегі деректер форматына түрлендіреді. Әр түрлі масштабтағы желілерді біріктіру нәтижесінде қалалар, елдер және континенттер арасында өзара ақпарат алмасу мүмкіндігі беріледі. Қорғану қызметін атқаратын шлюздік компьютерлер бранмауэрлер деп аталады. Ауқымды желі немесе Интернет – адамзаттың ақпараттық технология саласындағы жеткен жетістіктерінің бірі. Интернет желісін алғашқы дүниеге келтіруге себеп болған 70 – жылдар басында АҚШ қорғаныс инистрлігінің APRANET компьютерлік жүйесі болып саналады. 1973ж. APRANET Англия мен Норвегия мемлекеттеріне байланыс орнатып әлемдік кеңістікке шықты. Интернеттің кеңінен таралуына себеп 1982 жылы пайда болған ТСР/ІР хаттамася (протоколы) болды. Жергілікті желілер Жергілікті желі – саны шектеулі компьютерлерді біріктіру үшін қолданылады. Компьютерлерді желіге қосу үшін компьютерден басқа құрылғылар:желілік адаптер, кабель, концентратор (HUB) немесе коммутатор (SWICH) қажет. Желілік адаптер – компьютердің байланыс желісімен сәйкестендірілуін қамтамасыз ететін құрылғы. Коммутатор мен концентратор ақпарат алмасу сапасын жақсартады және деректерді таратудың әр түрлі стандартын қолданатын желінің әр түрлі бөліктерін біріктіреді. Сонымен, жергілікті желі дегеніміз – бір – бірімен қатар орналасқан компьютерді біріктіретін жүйелер (бір бөлмеде немесе бір ғимаратта, қатар орналсқан компьютерлер). Жергілікті желінің екі түрі бар: клиент – сервер және бір деңгейлі (бір рангілі), яғни тең дәрежелі желі.
1.Шина – барлық компьютерлер тізбекті түрде бір кабельге жалғанады. 2.Сақина топологиясы деп аталатын желі байланысында барлық компьютерлер тұйық сақина түріндегі кабельге жалғанады. 3.Файлдық серверлерге негізделген желіде компьютерлер бір – бірімен жұлдыз схемасы түрінде жалғанады. 4.Егер мекеме көп қабатты үйде орналасса, онда оның әр қабатындағы жеке серверін байланыстыратын бүкіл мекемеге ортақ бір сервер беріліп, оны ақшақар (снежинка) схемасы деп атайды, көбінесе осы топологияны пайдаланған тиімді. Жергілікті желінің қамтамасыз ету мүмкіндіктері: - ақпараттың арнайы серверлерде сақталуы, бірнеше пайдалнушының қандай да бір дерекпен жұмыс істеу; - бірнеше пайдалнушыны қолданатын программалық жабдықтарды файлдық дискілердің серверлерінде бір ғана данадан сақтау; - электрондық пошта мен топтық жоспарлауды пайдаланатын пайдаланушылардың ұжымдық жұмыс істеуі мен құжат айналымы; - желілік принтерлерді бірлесіп пайдалану; - Интернетке қосылу мүмкіндігі. Ортақ деректер базасының каталогі, желілік ресурстар мен бірыңғай қорғаныс саясатын бөлісудің орталықтандырылған тәсілі бар компьютерлр тобының домен атауы болады. Әрбір доменге жеке ат беріледі. Доменнің деректер базасы каталогі домен бақылаушасында (контролер) сақталады. Әрбір доменде тек бір ғана негізгі бақылаушы болады.
Компьютерлер желіге қосылғаннан кейін бірінші рет іске қосылғанда Windows 2000 Professional операциялық жүйе DHCP (Dynamic Configuration Protocol) серверін іздейді. Мұндай типтегі серверлер компьютерлерг желіден бірін – бірі оңай табу үшін адрес меншіктейді. Егер желіде DHCP сервері болмаса, онда операциялық жүйе автоматты түрде қосылғаннан басқа компьютерлерді анықтай алатын режімге ауысады. Мұндай механизмді IP – адрестеу (Automatic IP – addressing) деп аталады. Компьютерлердің бір – бірімен байланыс жасау ережесі желілік хаттама деп аталады. Хаттама (протокол) – екі компьютердің бір –бірімен қатынасуныңы формалды ережелерінің жиынтығы. Microsoft фирмасы мекеме ішінде жлімн жұмс істеу үшін TCP/IP қолдануды ұсынады. NetWare сервері бар жергілікті желілерде пакеттерді желі бөліктері және редиректор арасында маршрутизациялану мүмкіндігін беретін IPX/SPX (Intеrnet Packet Exchange/Sequeneed Packed Exchange) хаттамасы қолданылады.Microsoft Фирмасының 3Com компаниясымен бірігіп құрған Point – to – Point Тunneling Protocol (РРТР) хаттамасы Internet арқылы сенімді байланыс құру мүмкіндігін береді. Сабақты бекіту сұрақтары *Компьютерлік желі дегеніміз не? *Жергілікті желінің қызметі қандай? *Корпоративті және аймақтық желлер деген не? *Шлюз деп нені атайды? *Желілік құрылғыға не жатады? *Желілік адаптердің қызметі қандай? *Интернетке қандай анықтама беруге болады? Үйге тапсырма: 8.1 – 8.3 тақырыптарды оқу. Пән аты: Информатика Класы: 9 «А», 9 «Б», 9 «В», 9 «Г» Сабақтың тақырыбы: Ауқымды компьютерлік желі. Электрондық пошта. Сабақтың мақсаты: Білімділік: Оқушыларға ауқымды компьютерлік желі, желідегі серверлердің атқаратын қызметі, Интернет желісі, электрондық пошта туралы түсінік беру. Интернеттен ақпарат іздеу және алу, электрондық поштамен жұмыс істей білуге үйрету; Дамытушылық:Оқушыларға интернетте ақпарат іздеу, электрондық байланыспен хабарды татату және қабылдау мүмкіндіктерін түсіндіре отырып алған білімдерін толықтыру, ой - өрістерін дамыту; Тәрбиелік: Оқушыларды ұқыптылыққа, жинақылыққа тәрбиелеу. Сабақтың түрі: аралас сабақ Сабақтың барысы: 1.Ұйымдастыру 2.Өткен материалды қайталау 3.Жаңа сабақты түсіндіру 4.Компьютермен жұмыс 5.Үйге тапсырма 6.Сабақты бекіту Өткен материалды қайталау сұрақтары * Компьютерлік желі дегеніміз не? * Жергілікті желінің қызметі қандай? * Корпоративті және аймақтық желлер деген не? * Шлюз деп нені атайды? * Желілік құрылғыға не жатады? * Желілік адаптердің қызметі қандай? * Интернетке қандай анықтама беруге болады? Жаңа сабақты түсіндіру Ауқымды компьютерлік желі Бір немесе бірнеше желілерді бір – бірімен өзара байланыстыру желіларалық байланыс немесе ауқымды желі деп аталады. Ауқымды желі қала, аймақ, ел, бүкіл Жершарын қамтуы мүмкін. Көп жағдайда бағалы ақпараттар сақталатын мекемелердің компьютерлері ауқымды желіге қосылғанымен сыртқы тұтынушылардың өз желілеріне қосылуына рұқсат бере алмайды. Бұл жағдайда шлюздік компьютерлер қорғану қызметін атқарады. Бұндай компьютерлер брандмауэрлер деп аталады. Осы компьютер арқылы әкімшілік рұқсат еткен ақпарат ғана өтетін болдаы. Миллиондаған компьютерлер байланысынан құралған ақпараттық кеңістікті Интернет деп атайды. Интернеттің ең қарапайым анықтамасы желілердің желісі деп аталады. Желідегі компьютерлердің Интернетке тұрақты қосылғандары мен желінің басқа бөліктерімен өзара ақпарат алмасуға қатысушыларын серверлер деп атайды. Серверлердің барлығы ТСР/ІР стандартты хаттамасын қолданады.
Компьютерді Интернетке қосу үшін оны тұрақты ІР адресі бар басқа компьютермен байланыстыру қажет. Осындай байланыстыруға мүмкіндік беретін арнайы мекемелер Интернет қызметін жеткізушілер немесе сервис – проавайдерлер деп аталады. Мысалы: Nursat, S&Communications, Parasang, Ducat, Қазақтелеком, Тарлан т.с.с. сервис – провайдерлер бар. Интернеттің қызметтері Интернет поштасы. Компьютерді Интернетке қосылған кез келген тұтынушыға автоматты түрде электрондық пошталық адрес тағайындалады. Интернетк қосылуға мүмкіндік беріп отырған сервер- компьютерде электрондық «пошталық жәшік» құрылады. Әрбір адреске келіп түскен хабар осы жәшікте, сол адресат сервермен нақты түрде қосылғанға дейін сақталады. Телеконференциялар. Интернеттің бұл қызмет түрі поштаның дамуы нәтижесінде пайда болған десе болады. Телеконференцияларды жаңалықтар тобы деп те аталады. World Wide Web (WWW) қызметі. Интернеттің ең қарапайым және өте кең тараған қызмет түрі болып табылады. Көбінесе оны тек Web деп атайды. Электрондық пошта да, телеконференциялар жүйесі де ақпарат алмасудың кәдімгі жүйелері іспеттес. Өз пошталық жәшігіңізді ашып, біз оған келіп түскен хабарламаларды көре береміз. World Wide Web қызметі интерактивті түрде жұмыс істеуге арналған. Ол ақпараттарды жылдам іздеп табу және керектісін жинау мүмкіндігін береді. World Wide Web қызметін пайдалануда HTML «құжаттарының пішімі (мәтін пішімі)» және «гипермәтіндік сілтемелер»деген негізгі екі ұғым бар. HTML пішініндегі мәтіндік құжаттар. Компьютерлік желіде тасымалданатын мәтіндік құжаттарды түрлендіре отырып пішімдеуге арналған арнайы тіл. Электрондық түрде тасымалданатын Web – құжаттар басуға шығаруға емес, тек экранда көруге арналған. HTML – алдын – ала мүмкіндіктері белгісіз құрылғылар арқылы қарауға арналған экрандық құжаттарды безендіруге арналған арнайы тіл. HTML тілінде құжат құру программалауға ұқсас болып келеді. Құжаттың авторы әдеттегі мәтін қаріптеріне арнайы кодтарды енгізеді. Оларды тег деп атайд. Құжатты оқыған кезде оның мәтіні жазылған қаріп түрі мен мен оқытылатын терезенің мөлшерінен тәуелсіз түрде азатжол терезенің ортасына ығыстырылып тураланады. Гипермәтіндік сілтемелер HTML тегтері құжат таралуға, экран фоны, яғни реңі мен мәтін әріптерінің түсін басқаруға мүмкіндік береді. Тегтердің көмегімен мәтін ішіне әртүрлі сурет енгізіп, олардың айналасына сөз жазу, сондай – ақ парақтарды безендіруге болады. Осы әрекеттерді орындай отырып, мазмұнды әрі тартымды Web – құжаты құру мүмкіндігі бар. HTML тегтерінің ішінде гипермәтіндік сілтемелер құруға арналған арнайы түрлері бар. Гипермәтіндік сілтеме дегеніміз мәтіннің немесе оның маңындағы суреттік бейненің басқа Web – құжаттардың желілік адресімен байланысып ерекшеленетін бөлігі. Әдетте гипермәтіндік сілтемелері бар сөз тіркестері олардың астын сызу немесе басқа түске бояу арқылы ерекшеленіп тұрады. Гиперсілтемелік мәтінге курсорды алып барса, оның түрі өзгереді. Сол мезетте гипермәтіндік сілтемені нұсқап тұрып маустың сол жақ батырмасын шертсе, басқа сервердегі немесе басқа құрлықта орналасқан компьютердегі Web – параққа жылдам ауысу жүзеге асады. Web – парақтар адрестері. Әрбір Web – парақтың өзі жеке Web – құжат болып табылады. Бұл Web – парақтардың кәдімгі мәтіндік құжаттардан жазылу пішімі өзгешелеу болады және олардың атауы HTМ деген жалғаумен жазылады. Сондай – ақ әрбір Жер шарындағы компьютерде орналасқан файлдың адресін оны іздеу жолы немесе электрондық адресі деп атайды. World Wide Web – дегі ақпараттарды оқу. Кез – келген компьютерде HTML пішімі түріндегі Web – құжат оқу үшін арнайы программа болуы керек. Мұндай программаларды Web – ті көру құралдары немесе броузерлер деп атайды. Web – құжаттарды оқуға арналған, өте кең тараған программаларға NetScape Navigator және Enternet Explorer броузерлері жатады. Интернеттен ақпарат іздеу. Гипермәтіндік сілтемелерді пайдалана отырып, Интернеттің ақпараттық кеңістігіндегі бір Web – парақтан оның келесісіне өтіп, оларды шексіз аралай беруге болады. Интернетте ақпарат іздеуге арналған арнайы іздеу серверлері бар. Жалпы іздеу серверлерінің екі түрі бар. Олар: іздеу каталогтары және іздеу индекстері. Іздеу каталогтары ақпараттарды олардың тақырыбы бойынша іздеуге арналған. Іздеу индекстері алфавиттік көрсеткіш арқылы жұмыс істейді. Белгілі бір сөзді немесе сөз тіркесін, яғни түйінді сөздерді енгізе отырып, сол термин кездесетін құжаттарды жылдам іздеп табуға болады. Электрондық пошта ( Electronic mail немесе қысқартылған түрде E – mail) дұрыс көрсету керек. Пошталық адрес @ белгісімен бөлінген екі бөліктен тұрады. Адрестің сол жақбөлігі – пайдаланушының жергілікті аты, ал оң жақ бөлігі домен аты @ белгісі «ит» немесе «маймыл» деп аталады. Адрестің жазылуы: school12 gim@ mail.ru болса, онда жәшік school12_gim доменінде mail.ru деп те оқуға болады. Әртүрлі операциялық жүйеде жұмыс істеуге арналған мүмкіндіктеріде әртүрлі пошталық программалар бар. Олар: Microsoft Exchange, Outlook Express, Microsoft Outlook, Internet Mail, Eudora, Exchange Mail т.б. Компьютермен жұмыс 1. Желіде жұмыс істеу 2. Электрондық поштамен жұмыс
* Ауқымды желі дегеніміз не? * Брандмауэрлер дегеніміз не? * Интернетке қандай анықтама беруге болады. * ТСР/ІР хаттамасы қандай қызмет атқарады. * Провайдер дегенімз не? * Серверлер деп қандай компьютерді айтады? * Электрондық плшта дегеніміз не? * Электронды поштаның кәдімгі поштадан қандай айырмашылығы бар? * Телеконференциялар дегеніміз не? Ол қандай қызмет атқарады? * Броузерлер дегеніміз не? Олардың атқаратын қызметі? * E – mail адресі қандай элементтерден тұрады? * Қандай пошталық программалар бар?
компьютерлік және компьютерлік емесмодельдер. Модельдеудің негізгі кезеңдері. Сабақтың мақсаты: Білімділік: Оқушыларды «модель» ұғымымен таныстыру, модельдеудің қажеттілігін, оның пайдасын түсіндіру, модель түрлерімен, модельдеу кезеңдерімен таныстыру. Статистикалық және динамикалық, ақпараттық, компьютерлік және компьютерлік емес модельдер жөнінде түсінік беру. Дамытушылық: Оқушыларға модельдер және модельдеу туралы түсінік бере отырып ой – өрістерін, білім – білік дағдыларын қалыптастыру. Тәрбиелік: Оқушыларды ұқыптылыққа, жинақылыққа тәрбиелеу. Сабақтың түрі: теориялық сабақ Сабақтың барысы: 1.Ұйымдастыру 2.Өткен материалды қайталау 3.Жаңа сабақты түсіндіру 4.Сабақты бекіту 5.Үйге тапсырма Өткен материалды қайталау сұрақтары * Ауқымды желі дегеніміз не? * Брандмауэрлер дегеніміз не? * Интернетке қандай анықтама беруге болады. * ТСР/ІР хаттамасы қандай қызмет атқарады. * Провайдер дегенімз не? * Серверлер деп қандай компьютерді айтады? * Электрондық плшта дегеніміз не? * Электронды поштаның кәдімгі поштадан қандай айырмашылығы бар? * Телеконференциялар дегеніміз не? Ол қандай қызмет атқарады? * Броузерлер дегеніміз не? Олардың атқаратын қызметі? * E – mail адресі қандай элементтерден тұрады? * Қандай пошталық программалар бар?
Әрбір адамның күнделікті іс - әрекетінде белгілі бір мәселені шешу немесе кез келген жұмыс орындалмас бұрын оның санасында алдын ала оның орындалу моделі жасалады. Мысалы, жолдан өту немесе дүкенге бару, сабақ оқу т.б. әрекеттерді орындау алдында өз ойымызша жолдан қалай өту, қандай жолмен бару, қай сабақтан бастап дайындалу сияқты іс - әрекеттер тізбегінің моделі жасалады. Модель – көрнекті түрде жазбаша жоспар, сызба ретінде жасалуы мүмкін. Мұндай модель барлық уақыттта біздің ойымызда бейнеленетін прототип болғанға дейін жасалады. Бір объект (процесс, құбылыс) үшін әр түрлі жасалуы мүмкін. Модельдің жасалуы зерттеу мақсатына және прототип жөнінде жинақталған мәліметтердің көлеміне тәуелді болады. Мысалы, жуық арада басқа қалаға қыдырып баратын болдық делік. Ол қала туралы өзіміз білетін мәліметтерді жинақтап, ойымызды қорытып, қиялымызда сол қаланың моделін жасай бастаймыз.Мұндағы мақсатымыз – басқа қаламен танысу. Қаланы аралап келгеннен соң, толық мәлімет алғандықтан, ойымыздағы модель өзгеруі мүмкін. Ал сол қаланың сәулетші жасаған моделі мүлде өзгеше болады. Өйткені, оның мақсаты – үйлер мен ғимараттардың үйлесімді орналасуы, құрылысы және оларды көркейтіпқайта жаңарту болып табылады.
1. Қолданылу аймағы 2. Модельде уақыт факторын ескеру 3. Білім саласына қарай топтау 4. Модельді көрсету тәсіліне қарай топтау
1. Оқу
2: Тәжірибелік 3. Ғылыми – техникалық 4. Ойын 5. Имитациялық Оқу моделі - көрнекті оқу құралы, әр түрлі машықтандыруды, үйретуші программалар түрінде болуы мүмкін. Тәжірибелік модель – жобалау объектісінің кішірейтілген немесе өте майда оюъектілер үшін олардың үлкейтілген көшірмесі болып табылады. Бұл модельдер – объектіні зерттеу, қасиеттерін болжау, зерттеу мақсатында қолданылады. Ғылыми - техникалық модельдер – процестер мен құбылыстарды зерттеу мақсатында құрылады. Ойын моделдеріне - әскери, экономикалық, спорттық ойындар жатады. Имитациялық модель – шын мәніндегі нақты объектін өте жоғары дәлдікпен бейнелей алады. Модельді уақыт факторына байланысты динамикалық және статистикалық деп екі топқа жіктеуге болады. Статистикалық модель деп объект жөнінде алынған ақпараттың белгілі бір уақыт бөлігіндегі үзіндісін айтуға болады. Мысалы тіс емханасында дәл сол уақыт мезетіндегі оқушылардың тістерінің жағдайы туралы мәлімет береді:бастауыш сыныптағылардың сүт тісі, орта және жоғарғы буындағы оқушылардың емделген, емделуге тиісті тістерінің саны т.б. Динамикалық модель – уақыт барысындағы объектінің қасиеттерін өзгерісін көрсету мүмкіндігін береді. Мысалы, жеке оқушының емханадағы түбіртек кітапшасын динамикалық модель деп айтуға болады. Өйткені осы кітапша бойынша жыл сайын олардың денсаулығындағы болып жатқан өзгерістерді анықтау мүмкіндігі бар. Үй салу кезінде оның іргетасының қабырғалары мен тіреулерінің үнемі түсіп тұратын күшке шыдамдылығын тексеру керек. Бұл – үйдің статистикалық моделі. Сондай – ақ дауылға, жер сілкінісіне т.б. уақыт факторларына байланысты болатын өзгерістерді де ескеру қажет. Бұл мәселелерді динамикалық модельге сүйене отырып анықтауға болады. Модельдерді көрсетілу әдісіне қарай топтау Модель Материалдық Ақпараттық 3. Таңбалық Вербальдық Компьютерлік Компьютерлік емес Материалдық модельді басқа сөзбен заттық немесе физикалық деп айтуға да болады. Олар түпнұсқаның геометриялық және физикалық қасиеттерін көрсетеді. Материалдық модельдердің қарапайым мысалдарына балалар ойыншықтарын алуға болады. Ақпараттық модельді қолмен ұстап, көзбен көре алмаймыз. Себебі, олар тек ақпараттарға ғана құрылады. Мұндай модельдер қоршаған ортаны ақпараттық жағынан зерттеуге мүмеіндік береді.
Тарату тәсіліне қарай модельдер компьютерлік және компьютерлік емес болып бөлінеді. Компьютерлік модель деп программалық орта іске асатын модельдерді айтады. Кез келген жұмысты қолға алмас бұрын, берілгені мен соңғы нәтиже және орындалатын іс - әрекет кезеңдерін айқындап алу қажет. Модельдеу кезінде бастапқы зерттелетін объект – прототип болады. Ол шын мәнінде бар немесе жобаланатынын объект(процесс) болуы мүмкін. Модельдеудің соңғы кезеңі шешім қабылдау болып табылады. Күнделікті тұрмыста адам әр түрлі шешім қабылдайды. Демек, модельдеу арқылы зерттелген модельдің жаңа объектісін құруға, бар объектіні жақсартуға немесе қосымша ақпарат алуға болады. Модельдеудің енгізгі кезеңдері есептің қойылу шарты мен мақсатына қарай анықталады. Модельдеудің жалпы кезеңдерін келесі төменнен көруге болады. Бірақ, модельдеу шығармашылық процесс болғандықтан, бұл кезеңдердің кейбір блоктары болмауы немесе жақсартылуы, ал бірқатары толықтырылуы мүмкін. 1 – кезең.Есептің қойылуы 2 – кезең. Модельді құру Есептің берілгені Ақпараттық модель Модельдеу мақсаты Таңбалық модель Объектіні талдау Компьютерлік модель 3-кезең.Компьютерлік эксперимент 4 – кезең. Модельдеу нәтижесін талдау Модельдеу жоспары Нәтиже мақсатқа Нәтиже мақсатқа Модельдеу технологиясы сай келеді сай келмейді Жалпы алғанда еспеп дегеніміз – шешілуге тиісті мәселе болып табылады. Есептің қойылымнда берілген бастапқы мәліметтермен қатар мақстаны анықтау және объектіні немесе процесті талдау анық көрсетілуі қажет. Шығарылуы: 1 – кезең. Жазықтықтағы үш нүкте арқылы үшбұрыш сызу сол нүктелердің орналасуына байланысты болады. Сондықтан үш нүкте қалай орнлаласқан кезде үшбұрыш сызуға болатындығын анықтау керек. Мысалы:келесі суретте көрсетілгендей а), ә) жағдайларында берілген үш нүкте арқылы үшбұрыш сызуға болмайды, үш нүкте бір түзудің бойында жатады;ә)жағдайында үш нүктенің координаталары бірдей; б)үшбұрыш құрылады. Сонымен модельдеудің мақсаты үшбұырш төблерінің координаталары қандай болған кезде үшбұрыш құрылатынын анықтау. Объектіні талдау мақсаты үшбұрыш құрылған жағдайда сол үшбұрыштың қандай болатындығын анықтау болып табылады. 2 – кезең. Модель ұру. 1. Ақпараттық модель құру мақсатында қандай ақпаратпен жұмыс атқару керектігін анықтау қажет. Біздің жағдайымызда жазықтықта орналасқан үш нүктенің координаталары берілуі тиіс. Координаталара міндетті түрде сандық мән арқылы беріледі, яғни олардың типі бүтін немесе нақты болуы мүмкін. 2. Үш нүктенің координаталарын сәйкес (х1,у1), (х2,у2), (х3, у3) деп белгілейік. Сонымен, ақпарат сөз түрінен таңбалық белгілеуге көшірілді. Енді оны таңба түрінде де жазуға да болады. Алынатын нәтижені де таңба түрінде, мысалы үшбұрыш құрылады дегенді «1», ал құрылмайды дегенді «0» арқылы белгілеуге немесе сөз арқылы жазуға да болады. 3 – кезең. Компьютерлік модель құру және алгоритм анықтау үшін үшбұрыштың құрылу шартын жазу және құрылған жағдайда оның түрін анықтау керек. 1. Жазықтықта үш нүкте бір түзудің бойында жататын жағдайды қарастырайық. Оны аналитикалық жол арқылы, яғни ұқсас үшбұрыштардың қабырғаларының пропорционалдық қасиеті арқылы анықтауға болады. М1М2А және М1М3В үшбұрыштарының ұқсастық шартынан төмендегі қатынасты жазуға болады: |M2|/|M1|=|B3|/|B1| немесе y2-y1/x2-x1=y3-y1/x3-x1. Демек, үш нүктенің бір түзудің бойында жату шарты:егер екі төбесі бір нүкт бойында орналасса, онда 0/0=у3-у1/х3-х1 (1, а – сурет), ал үш төбенің бір нүктесінде орнласса, онда 0/0=0/0 (1, ә - сурет) зерттеу қажет етілмейді. (у2-у1)(х3-х1) =(у3-у1)(х2-х1). Бұл шартты программа арқылы тексеру өте оңай. Яғни алгоритмдік тілде: онда нәтиже: =«үшбұрыш құрылмайды»; әйтпесе нәтиже: «үшбұрыш құрылады» бітті. 4 – кезең. Жоғарыда қарастырылған модельге және оған сәйкес алгоритмге Паскаль тілінде программа құрып төбелерінің координаталарын әр түрлі мәндер беріп, тәжірибе жүргізейік: program ysb; label 5; const n=3; var x:array [1..n] of real; y:array [1..n] of real; a,b,c,r:real; i:integer; begin writeln (‘координатасын енгізу’); for i=1 to n do read (x[i], y [i]);c:=sqr(x[2]-x [1])+sqr(y[2]-y [1]); a:= sqr (x[3] -x [2])+ sqr (y[3] -y[2]); b:= sqr (x[3] -x [1])+ sqr (y[3] -y[1]); writeln (‘a=’, a:8:3, “:4, ‘b=’,b:8:3,’:4,c’ ,c:8:3); if(x[3] -x[1])* (y[2] -y[1])<> (x[2] -x[1])* (y[3] -y[1]) then writeln (‘үшбұрыш құрылады’)else writeln (‘үшбұрыш құрылмайд’);goto 5; if a=b+c then writeln (‘үшбұрыш тікбұрышты’)else if a writeln (‘үшбұрыш доғал бұрышты’); 5: end. 5 – кезең. Программа орындалғандағы нәтиже есептің дұрыс жауабын көрсетеді. Сабақты бекіту сұрақтары * Модель дегеніміз не? * Модельдің өмірдегі нақты объектіден немесе процестен қандай айырмашылығы бар? * Модельдеу деген не? * Модельді қандай топтарға жіктеуге болады? * Статистикалық модель мен динамикалық модельдің айырмашылықтары қандай? * Материалдық модель дегеніміз не? * Ақпараттық модель дегеніміз не? * Вербальдық модель дегенімізне? * Таңбалық модель дегеніміз не? * Көрсету әдісіне қарай модель қандай топтарға жіктеледі? * Компьютерлік модельдеу не үшін қажет? Үйге тапсырма: Сынақ жұмысына дайындық. Пән аты: Информатика Класы: 9 «А», 9 «Б», 9 «В», 9 «Г» Сабақтың тақырыбы: Графика. Компьютерлік желілер. Модельдер және модельдеу түрлерінен өткенді қайталау. Сабақтың мақсаты: Білімділік: Графика. Компьютерлік желілер. Модельдер және модельдеу түрлерінен оқушылардың алған білімдерін тексеру. Дамытушылық: Сынақ жұмысын алу барысында оқушылардың ойлау қабілетін, ой - өрістерін, білі – білік дағдыларын дамыту; Тәрбиелік: Оқушыларды тиянақтылыққа, ұқыптылыққа тәрбиелеу. Сабақтың түрі: сынақ жұмысы Сабақтың барысы: 1.Ұйымдастыру 2.Сынақ жұмысын тапсыру 3.Сынақ жұмысын талдау 4.Үй тапсырмасын беру
А) DRIVERS Ә)USES GRAPH Б) INITGRAPH В) DETECT 2. Суреттің ағымдағы түсін беретін функция А) MOVETO Ә) CLEAR VIEW PORT Б) DETECT GRAPH В) SETCOLOR 3. Ағымдағы фонның түсін беретін функция А) SETBKCOLOR Ә) SETGRAPH PALETTE Б) SETFILLPATTERN В) SETCOLOR 4. Тұйық облыстың ішін бояу. А) FLOODFILL Ә) GETGRAPH PALETTE Б) SETFILLPATTERN В) SETCOLOR 5. LINE (х1,у1,х2,у2: integer) процедурасының қызметі... А) түзу сызық сызу Ә) төртбұрыш сызу б) шеңбенр сызу в) доға сызу 6. Эллипс доғасын сызу процедурасын көрсетіңіз: А) FillEllipse (x,y:integer;XR,YR:word) Ә) Ellipse (x,y:integer;B1,B2,RX,RY:word) Б) Pbielice (x,y:integer;B1,B2,R:word) В) Sector (x,y:integer;B1,B2,XR,YR:word)
А)іші боялған эллипс сызу Ә)доға сызу Б)эллипс доғасын сызу В)шеңбердің іші боялған доғасын сызу
А) экранға текст шығару Ә) берілген позициядан бастап текст шығару Б) шығарылған текстің стилін орнату В) шығарылған текстің символдарының мөлшері
А)экранға текст шығару Ә)берілген позициядан бастап текст шығару Б)шығарылған текстің стилін орнату В)шығарылған текстің символдарының мөлшері
А) Компьютерлік желі Ә) Компьютерлік байланыс Б) Жалпы желі В) Интернет 11. Компьютерлік желілер неше топқа бөлінеді және қандай? А) 2, қарапайым және күрделі Ә) 3, жалпы,жергілікті,қосымша Б) 2, жергілікті және жалпы В) 3, қарапайым, күрделі, жергілікті
А) шина,сақина,броузер,жұлдыз Ә) шина,сақина,жұлдыз,домен Б) шина,броузер,домен,ақшақар В) шина,жұлдыз,сақина,ақшақар
А)Интернет Ә)электрондық пошта Б)Модем В)Сервер 14. Компьютердегі HTML пішімі түріндегі Web – құжаттарды оқуға арналған программа А)Броузерлер Ә)Бранмауэр Б)Провайдер В) Web парақтары 15. Саны шектеулі компьютерлердің байланысы қалай аталады? А)Интернет Ә)Компьютерлік желі Б)Ауқымды желі В)Корпоративтік желі
А) ТСР/ІР Ә) Pascal Б) Web В) HTML 17. … дегеніміз – нақты объектіні, процесті немесе құбылысты ықшам әрі шағын түрде бейнелеп көрсету А) Модельдеу Ә) Модель Б) Прототип В) Шешім қабылдау 18. Модельдің қасиеттеріне қарай топталуы А) статистикалық және динамикалық Ә) материалдық және ақпараттық Б) оқу, тәжірибе, ғылыми – техникалық, ойын, имитациялық В) компьютерлік және компьютерлік емес
А) статистикалық Ә) динамикалық Б) таңбалық В) вербальдық 20. Вербальдық модель дегеніміз не? А) Арнайы таңбалармен, яғни кез келген жасанды тіл құралдарымен көрсетілген ақпараттық модель Ә) Уақыт барысындағы объектінің қасиеттерінің өзгерісін көрсету мүмкіндігін беретін модель Б) Ойша немесе әңгіме түрінде жасалған ақпараттық модель В) Программалық орта көмегімен іске асатын модель 21.Тарату тәсіліне қарай модельдер қандай топтарға бөлінеді? А) компьютерлік және компьютерлік емес Ә) статистикалық және динамикалық Б) материалдық және ақпараттық Б) вербальдық және таңбалық
А) компьютерлік Ә) статистикалық Б) материалдық В) ақпараттық 23.Компьютерлік модель дегеніміз - А)алдын ала нәтижелері белгілі болатын бастапқы мәліметтердің жинағы Ә)программалық орта көмегімен жүзеге асатын модель Б)иллюстрацияны пайдаланып, ауызша және жазбаша сипаттаулар В)графикалық пішіндер мен көлемді конструкциялар
А) CLOSEGRAPH Ә) GETGRAPH Б) SETFILLPATTERN В) SETCOLOR 2. Ағымдағы фонның түсін беретін функция А) SETBKCOLOR Ә) SETGRAPH PALLETE Б) SETFILLPATTERN В) SETCOLOR 3. Паскаль тілінде Графикалық режимге ауысу процедурасы А)DRIVERS Ә)USES GRAPH Б)INITGRAPH В)DETECT 4. Bar(x1,y1,x2,y2:integer) процедурасының қызметі... А)түзу сызық Ә)боялған тік төртбұрыш сызу Б)шеңберлер сызу В)доға сызу 5. RecTangle (х1,у1,х2,у2); процедурасының қызметі... А)түзу сызық сызу Ә)шеңбер сызу Б)тік төртбұрыш сызу В)паралепипед 6. Доға сызу процедурасын көрсетіңіз. А)Ellipse (x,y:integer;B1,B2,RX,RY:word) Ә)Pbielice (x,y:integer;B1,B2,R:word) Б)Sector (x,y:integer;B1,B2,XR,YR:word) В)Arc (x,y:integer;B1,B2:word)
А)эллипс доғасын сызу Ә)доға сызу Б)эллипс доғасын сызу В)шеңбердің іші боялған доғасын сызу
А) экранға текст шығару Ә)берілген позициядан бастап текст шығару Б) шығарылған текстің стилін орнату В)шығарылған текстің символдарының мөлшері
А) Outtext (Tex:String) Ә)Outtextху (х,у: integer ;Tex:String) Б)SetTextStyle(Font;Direction;CharSise)В)SetUserCharSize(MultX.DivX.MultY.DivY)
А)Бранмауэр Ә)Желілілік адаптер Б)Провайдер В)Компьютерлік желі 11. Жергілікті желі – А) ресуростарды тиімді пайдалану мақсатында бір – бірімен байланыстырылған компьютерлер тізбегі Ә) әр түрлі масштабтағы желілердің өзара біріктірілуі Б) саны шектеулі компьютерлердің байланысы В) өзара байланыстырылған миллиондаған компьютерден құралған, біртұтас ақпараттық кеңістік
А) броузер Ә) топология Б) сервер В) шлюз 13. Электрондық пошта дегеніміз не? А)Компьютердегі HTML пішімі түріндегі Web – құжаттарды оқуға арналған программа Ә)Дестелердің желі арқылы берілуі мен олардың адресатқа жетуі Б)Бір немесе бірнеше желілерді өзара байланыстыру В)Компьютерлік желі арқылы хабарлама жөнелту және қабылдау тәсілі
А)Компьютердегі HTML пішімі түріндегі Web – құжаттарды оқуға арналған программа Ә)Дестелердің желі арқылы берілуі мен олардың адресатқа жетуі Б)Бір немесе бірнеше желілерді өзара байланыстыру В)Компьютерлік желі арқылы хабарлама жөнелту және қабылдау тәсілі
А)жаңалықтар тобы Ә)маршрутизатор Б)гипермәтіндік сілтеме В)байланыс құру
А)Интернеттен телефон желісі бойынша қызмет жеткізуші Ә)Интернет қызметін беретін ұйым Б)Пошталық жәшік В)Домендік атауын сандық түрлендіруді қамтамасыз ететін сервер адресі
А) прототип Ә) модельдеу Б) зерттеу В) программалар 18. Оқу, тәжірибелік, ғылыми – техникалық, ойын, имитациялық модельдер модельдердің несіне байланысты жіктелуі? А) уақыт факторына Ә) көрсетілу әдісіне Б) тарату тәсіліне В) қасиеттеріне
А) компьютерлік және компьютерлік емес Ә) статистикалық және динамикалық Б) материалдық және ақпараттық В) вербальдік және таңбалық
А) алдын ала нәтижелері белгілі болатын бастапқы мәліметтердің жинағы Ә) программалық орта көмегімен жүзеге асатын модель Б) иллюстрацияны пайдаланып, ауызша және жазбаша сипаттаулар В) графикалық пішіндер мен көлемді конструкциялар
А)компьютерлік және компьютерлік емес Ә)статистикалық және динамикалық Б)материалдық және ақпараттық В)вербальдік және таңбалық
А) тест Ә) тестілеу Б) модель В) модельдеу 23. Динамикалық модель дегеніміз не? А)алдын ала А) алдын ала нәтижелері белгілі болатын бастапқы мәліметтердің жинағы Ә) уақыт барысындағы объектінің қасеттерінің өзгерісін көрсету мүмкіндігі Б) иллюстрацияны пайдаланып, ауызша және жазбаша сипаттаулар В) графикалық пішіндер мен көлемді конструкциялар Тест жауаптары
Үйге тапсырма: 9 сыныпта өткенді қайталау. Пән аты: Информатика Класы: 9 «А», 9 «Б», 9 «В», 9 «Г» Сабақтың тақырыбы: Алгоритмдеу. Паскаль программалау тілі. Компьютерлік желілер, модельдер бойынша өткенді қайталау . Қорытынды, қайталау. Сабақтың мақсаты: Білімділік: Оқушылардың Алгоритмдеу, Паскаль программалау тілі, Компьютерлік желілер, модельдер бойынша алған білімдерін тексеру; Дамытушылық: Оқушылардың ойлау қабілетін, білім – білік дағдыларын дамыту Тәрбиелік: Оқушыларды тиянақтылыққа, ұқыптылыққа тәрбиелеу. Сабақтың түрі: қорытынды, қайталау сабағы Сабақтың барысы: 1.Ұйымдастыру 2.Өткен материалдарды қайталау 3.Сабақты бекіту 4.Үйге тапсырма
* Алгоритмді өрнектеу, жазу тәсілдері дегеніміз не? * Алгоритмдерді графиктік түрде кескіндеу ерекшеліктері қандай? * Блок-схема дегеніміз не? * Транслятор дегеніміз не? * Меншіктеу командасының құрылымы қандай, ол қалай жазылады? * Алгоритм мен программаның қандай ұқсастықтары мен айырмашылықтары бар? * Сызықтық алгоритм дегеніміз не? * Тармақталу алгоритмі мен циклдік алгоритмнің айырмашылығы қандай? * Паскаль тілі қай жылдардан бастап қолданыла бастады? * Паскаль тілінде программа неше бөліктен тұрады? * Тілдің алфавиті нелерден тұрады? * DIV және MOD функциялары не үшін қолданылады? * Программада әрбір жолдан кейін қандай тыныс белгі қойылады? * Программа қандай оператормен басталады? * Программаның негізгі бөлігі қандай түйінді сөзбен басталып, қандай сөзбен аяқталады? * Идентификатор дегеніміз не? * Жиым дегеніміз не? * Мәліметтердің типі дегеніміз не? * Паскаль тілінде стандартты функциялар қалай жазылады? * Меншіктеу операторы қандай қызмет атқарады? * Оператор дегеніміз не, олар қандай топтарға жіктеледі? * Енгізу және шығару операторларының атқаратын негізгі міндеттері қандай? * Var операторының қызметі қандай? * Const операторының қызметі қандай? * Readln операторының қызметі қандай? * Writeln операторының қызметі қандай? * Құрылымдық операторларға қандай операторлар жатады?Олар неше топқа бөлінеді? * Қарапайым және құрылымдық операторлардың айырмашылығы неде? * Құрама оператор деп қандай операторды айтамыз? * Паскаль тілінде жақша дегеніміз не? * Шартты оператордың қандай түрелері бар? * ІҒ операторының жалпы жазылу түрі қандай? * Таңдау операторы не үшін пайдалынылады? * Case операторының жалпы жазылу түрі қандай? * Цикл дегеніміз не?Циклдік алгоритмнің неше түрі бар? * Программаның нәтижесін қалай көреміз? * Repeat және While операторының айырмашылығы неде? * For операторының жазылу үлгісін көрсет? * Символдық программаға қалай енгізіледі, олар қандай типте болуы тиіс? * ASCII кодтары дегеніміз не, ол қандай интервалда беріледі? * Символдық мәліметтерге қандай операциялар қолдануға болады? * Литерлік шамалармен қандай операциялар орындалады? * Тіркестік өрнектер дегеніміз не? * Тіркестік айнымалының ұзындығы қалай анықталады? * Саналатын және шектеулі тип дегеніміз не? * Сызықтық және тіктөртбұрышты кестенің айырмашылығы қандай? * Жиым деп нені айтамыз? * Қарапайым және күрделі типтерді қалай ажыратамыз? * Массив элементтерінің орны қалай анықталады? * Индекс дегеніміз не, оларға қандай талап қойлады? * Массив элементтерімен индекстерінің типтері қандай болуы мүмкін? * Айнымалылар мен тұрақтылар дегеніміз не? * Программаның нәтижесін қалай көреміз? * Құрылымдық программалау дегеніміз не? * Қандай негізгі логикалық құрылымдар бар? * Қосалқы программа дегеніміз не? * Процедура деп нені атайды? * Функция дегеніміз не? * Бейнемонитор қандай құрылғы? * Пиксель дегеніміз не? * Бейнеадаптер қандай құрылғы? * GRT модулінің қызметі қандай? * Драйвер деп нені атайды? * Курсорды экранның кез келген нүктесіне қалай көшіреміз? * Мәтіндік режимде экранда қалай терезе құруға болады? * Экранды немесе экран бетіндегі бір жолды қалай тазартуға болады? * Экрандағы мәтін жолдары арасына жаңа жол енгізу үшін не істеу керек? * Турбо Паскальда графикалық мүмкіндікті қолдануға бола ма? * Графикалық режимді қалай іске қосады? * Экранда нүкте салатын процедура қалай аталады? * LineTo және LineRel процедурасының айырмашылығы неде? * Шеңбер салу операторын ата? * Arc процедурасы не үшін қолданылады? * Эллипс салу операторының жазылу форматы қандай? * Rectangle процедурасы не үшін қолданылады? * Drowpoly процедурасының қызметі? * OUTTEXT және OUTTEXTXY процедураларының айырмашылығы неде? * SetTextStyle процедурасы қандай қызмет атқарады? * Жергілікті желінің қызметі қандай? * Корпоративті және аймақтық желілер деген не? * Модемнің қызметі қандай? * Шлюз деп нені атайды? * Желілік құрылғыға не жатады? * Желілік адаптердің қызметі қандай? * Ауқымды желі дегеніміз не? * Брандмауэрлер дегеніміз не? * Интернетке қанда анықтама беруге болады? * ТСР/ІР хаттамасы қандай қызмет атқарады? * Электрондық пошта дегеніміз не? * Іздеу каталогтары, іздеу индекстері қалай сипаттауға болады? * Модель дегеніміз не? * Модельдің өмірдегі нақты объектіден немесе процестен қандай айырмашылығы неде? * Модельдеу деген не? * Модельді қандай топтарға жіктеуге болады? * Статистикалық модель мен динамикалық модельдің айырмашылықтары қандай? * Материалдық модель дегеніміз не? * Ақпараттық модель дегеніміз не? * Вербальдық модель дегеніміз не? * Көрсету әдісіне қарай модель қандай топтарға жіктеледі? * Компьютерлік модельдеу не үшін қажет? Үйге тапсырма: 9 сыныпта өткенді қайталау 1 Каталог: uploads -> doc -> 067f doc -> Ана тілі №2. Тақырыбы: Кел, балалар, оқылық Мақсаты doc -> Сабақ жоспары «Сәулет және дизайн» кафедрасының арнаулы пән оқытушысы, ҚР «Еуразиялық Дизайнерлер Одағының» мүшесі: Досжанова Галия Есенгелдиевна Пәні: Сурет және сұңғат өнері doc -> Сабақ Сабақтың тақырыбы : Кіріспе Сабақтың мақсаты : «Алаштану» курсының мектеп бағдарламасында алатын орны, Алаш қозғалысы мен Алашорда үкіметі тарихының тарихнамасы мен дерекнамасына қысқаша шолу doc -> Тәрбие сағаттың тақырыбы: Желтоқсан жаңғырығы doc -> Сабақтың тақырыбы : Әбунасыр Әл- фараби Сабақтың мақсаты doc -> Сабақ жоспары Тақырыбы: Үкілі Ыбырай Мектеп:№21ом мерзімі 067f -> Сабақ тақырыбы: Компьютердің негізгі құрылғылары. Сабақ түрі: Жаңа материалды меңгеру және бекіту 067f -> Оқулық 9 сынып Қазақ тілі С. Дюсебаева, Г. Байтилеуова, А. Кошкари, Г. Боранбаева «Мектеп» 2012ж Бағдарлама орыс тілінде оқытылатын мектептің 5- 9 сынып қазақ тілі бағдарламасы. Астана 2013 ж 067f -> Сабақтың тақырыбы : Ауа қабығы Сабақ мақсаты: Мәтін мазмұнын меңгерту. Ауа туралы білімдерін тереңдету 067f -> Сабақтың тақырыбы: Жүзден жүйрік, мыңнан тұлпар жүктеу/скачать 1,57 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||