16
Кӛптеген тәжiрибелердiң қорытындысы берiлген дененiң массасы
неғұрлым үлкен болса, соғұрлым ол денеге белгiлi бiр үдеу беру үшiн кӛбiрек
күшпен әсер ету керек екендiгiн дәлелдедi. Екiншi сӛзбен
айтқанда, дененiң
массасы неғұрлым үлкен болса, ол соғұрлым инерттi деп есептелiп, оның
қозғалыс күйiн ӛзгерту үшiн кӛбiрек күш қажет болатындығы байқалды.
Сонымен,
масса дененiң инерттiк мөлшерi болып және оның динамикалық
сипатын бiлдiредi
. Ендi Ньютонның екiншi заңын айтылған пiкiрлердi ескере
отырып, былай тұжырымдауға болады:
дененiң алған үдеуi әсер етушi күшке
тура пропорционал, дене массасына керi пропорционал және әсер етушi
күштiң бағыты бойынша өзгередi
.
.
Ньютонның екiншi заңын басқа түрде де жазып кӛрсетуге болады. Ол
үшiн кинематика бӛлiмiндегi үдеудiң
мәнiн ескеретiн болсақ, онда
,
немесе
.
Ньютонның осы түрдегi жазылған формулалары динамиканың негiзгi
заңы және шын мәнiнде қозғалыстың динамикалық
және кинематикалық
сипатын кӛрсетедi.
Сонымен қатар, қозғалыс теңдеуiн дифференциал
түрде жазуға мүмкiндiк бередi.
Дененiң қозғалыс мӛлшерi немесе дене импульсi
деп – дене
массасының жылдамдығына кӛбейтiндiсiне тең шаманы атайды.
Дененiң
импульсiнiң бағыты қозғалыс жылдамдығының бағытымен сәйкес келедi, яғни
.
17
Сондықтан,
,
яғни, бұл Ньютонның 2-шi заңының дифференциал түрi.
Денеге әсер ететiн күш дененiң импульсiнiң ӛзгеру жылдамдығына тең
болады.
Ньютонның бiрiншi және екiншi заңын қолдану кезiнде бұл заңдылықтар
тек инерциялық жүйеде ғана орындалатынын ескерген жӛн. Байқап қарасақ,
Ньютонның бiрiншi заңы екiншi заңының дербес түрi
болып шығады, оны
былайша түсiндiруге болады
, егер
болса, онда дене үдеу
алмайды да,
, дене ӛзiнiң бастапқы тыныштық немесе бiрқалыпты түзу
сызықты қозғалыс күйiн сақтайды, яғни инерция заңына айналады.
Тағы бiр ескеретiн жай: Ньютонның екiншi заңдылығындағы күштi
берiлген массасы
денеге әсер етушi барлық күштердiң тең әсерлi күшi деп
түсiну керек:
.
Сонымен, Ньютонның екiншi заңынан анықталатын
масса денелердiң
инерциялық қасиетiн сипаттайды.
Достарыңызбен бөлісу: 
