Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих



Pdf көрінісі
бет454/667
Дата29.01.2022
өлшемі47,68 Mb.
#115926
1   ...   450   451   452   453   454   455   456   457   ...   667
Байланысты:
kozybaev mk bas red kazakstan tarikhy kone zamannan buginge

Ыбырай  Алтынсарин 

(184 1 -1 8 8 9 ).  А са  к ө р н ек ті  ағартуш ы   Ы бы рай 

А л ты н с ар и н   к а з а қ   х а л к ы н ы ң   қ о ғ а м д ы қ   о й -п ік ір і,  м ә д е н и е т і  мен 

әдебиеті  тарихы нда ж аңаш ы л-педагог, ж аң а м ектеп тердің  ұйы м дасты - 

руш ы сы ,  э тн о гр а ф ,  ф о л ь к л о р ш ы ,  ақ ы н ,  п р о заш ы   ж ө н е  оры с  к л а с - 

сиктері туы нды лары ны ң, атап айтқанда,  К ры лов мы салдары ны ң аудар- 

машысы ретінде кеңінен мәлім.  Ол  1841  ж ылы  20 қазанда (ескіш е)  К ос- 

танай  облы сы н да туған.  Ә кесі  ер тер ек  қай ты с  болы п ,  атасы   — О ры н - 

бор  ш е к ар а лы к   к о м и с си я сы н ы ң   ә с к е р и   стар ш и н асы   Б ал ғо ж а  (Ж а ң - 

бы рш ин)  бидің  қолы нд а тәр б и ел ен д і.  1850 ж ы лы  Ы бы рай   ш е к ар а л ы к  

ком и сси я  ж аны н ан   к а за к  балалары н а арн ап   аш ы лған  м ек теп к е түсіп , 

оны  алты н  м едальм ен  бітірді.  М ектеп  о қу  б ағд ар л ам а сы н а  оры с  тіл і, 

көрк ем   ж азу ,  ар и ф м е ти к а,  татар тіл і,  м ұсы лм ан  діні  ілім і  ж ә н е   оры с 

тілінде  іс қағаздары н   ж азу ен гізілген  еді.  П атш а үкім еті  м ектеп тер ал- 

дына жергілікті  әкім ш ілік кадрлары н да- 

ярлау міндетін  қойды.  О куш ы лар патша 

ө к ім е т ін ің   Қ а з а қ с т а н д а ғ ы   с а я с а т ы н  

ж үргізуш ілер рухында тәрбиеленуге тиіс 

болды.  А лты нсари н  д үн и еж үзі  әдебиеті 

к л ас си к тер і  —  Ш ек сп и р ,  Гете,  Б ай р о н ,

П уш ки н, Гоголь, Л ерм онтов, Ф и рдоуси,

Н и зам и, Н авои   ж ә н е   б асқ ал ар ы н ы ң  ту- 

ы нды лары н  өз  б етім ен  оқы ды .  Б іл ім қ ұ - 

мар жас ж ігіт белгілі шығыс зерттеуш ісі,

Ш ек а р ал ы қ   к о м и с си яд а  қ ы зм ет  еткен 

В .Г ри горьевп ен   ар аласы п ,  он ы ң  бай  к і- 

тапханасын пайдаланды.

М ектепті бітіргеннен  кейін  А лты нса­

рин  үш  ж ы лдай  (1857—1860)  атасы н ы ң  

қоласты нда кеңсе қы зм еткері, содан  соң 

1859 ж ы лды ң  1  там ы зы нан бастап О ры н- 

бор  б аск ар м асы н д а  тілм аш   болы п  қы з-

мет етті.  1860 

ж ы л ы   о б л ы с т ы қ   б а с қ а р м а  

Ыбырай  А лтынсарин.

5 3 3



оған  О рынбор бекінісінде (Торғай) казақ 

б алал ар ы н а  арн алған   бастауы ш   мектеп 

аш уды   тапсы рды   да,  өзін   сол  м ектеп те 

оры с тіл ін ің  мұғалімі  етіп тағайы ндады . 

А ғартуш ы лы қ идеяларм ен   ж ігерлен ген  

ол  ау ы л д ар д ы   а р а л а п ,  х а л ы қ к а   б ілім  

а л у д ы ң   м а ң ы зы н   т ү с ін д ір д і,  қ а р а ж а т  

ж и н асты рды .  Ол  қ оғам ды қ карж ы ға са- 

лы н ған   м ектеп ке  оқу  құралд ары н   ж а з- 

ды ры п  алды рды .  1864  жы лы   8  қаң тарда 

мектеп салтанатты  түрде ашылды.  Оқуға 

16  б ала  ж азы л ы п ,  м ектеп  ж ан ы н ан   сол 

балалар ж аты п  оқи ты н   и н терн ат аш ы л ­

ды.


1868 жылы  Алтынсарин Торғай уездік 

басқарм асы на іс ж үргізуш і  ретінде қы з- 

м етке орн аласы п ,  содан  соң  уезд басты- 

ғ ы н ы ң   аға  к ө м е к ш іс і  ж ә н е   у ақ ы тш а 

уезд ік  судья  м ін деттерін  қатар атқарды .  К ы зм ет бабым ен ол  ауы лдар- 

да ж иі  болы п,  болы с  б асқаруш ы лары   мен  ауыл  старш ы ндары ны ң сай- 

л ауы н а  қаты сы п   ж үрді.

С ай лау  кезін д е ол  әділ  ш еш ім  ш ы ғары лу  үш ін, дауы сты   сатып  алу- 

д ы ң ,  п а р а к о р л ы қ  пен  к и я н а т  ж асау ш ы л ы қты ң  оры н  ал уы на жол  бер- 

м еуге ты ры сты .  Н аразы   болған   бай лар  он ы ң  үстін ен   о б лы сты қ б аск- 

арм ата,  әс к е р и   губ ерн аторға  ж ән е  одан  әрі  іш кі  істер м и н истрін е  ша- 

ғым  ж а сап ,  оны   1868  ж ы лғы   У ақы тш а  ереж еде  бел гілен ген   сайлау 

ж ү р гізу  тә р т іб ін   бұзды  деп  айы птады .  Ж а л а к о р л ар   Ы.  А лты нсаринді 

у езд ік   б асқ ар м а д а ғы   қ ы зм етін ен   кетір у ге  ты ры сты .  Н и колаев  уезі 

А рақарағай   б олы сы н ы ң  баскаруш ы сы н   сайлау кезінде  Ы .А лты нсарин 

ұсы н ы лған   екі  б ай ды ң  о рн ы н а халы қты ң  мүддесін  қорғайты н   үш інш і 

бір  ад ам н ы ң  сай л ан у ы н а  кол  ж еткізді.  Ы .А л ты н сари н н ің  үстінен  ж а- 

зы лған  ш ағы м дарды ң  бірін де  ол  «социалист» деп  аталады   ж өн е осы  іс 

б ойы н ш а тергеу ж үргізілді.

А лты нсари н  қарап ай ы м  халы қты ң қамын ойлады.  М әселен, ол  1864 

жылғы  14 сәуірдегі хаты нда былай деп  ж азған:  «Қ ызмет бабы  бойынш а 

мен қ а зақ та р м ен   ж иі  қақты ғы сы п   қалам ы н,  оларды ң іш інде осындағы 

өз ту ы стар ы м  да  бар.  М аған  іш тей  ж ам ан д ы қ ой лай ты н д ар  О рдадағы 

лауазы м д ы   адам дар  ар асы н д а да  бар.  О лар  қ о р ға н с ы з  кедейлерді  ар- 

сы зды қпен  талап-тон ауда...».

А л ты н с ар и н   п атш а  ө к ім е т ін ің   ж ү ге н с із  саясаты н а  карсы   болды . 

Мұны  он ы ң   1880 ж ы л ы  «О ренбургский листок»  газетінде ж арияланған 

м ақалалары  дәлелдей ді.

1879 ж ы лы   А лты н сари н   Т орғай  облы сы   м ектеп терін ің  инспекторы  

болы п тағай ы н далд ы .  Т орғай   об лы сы н ы ң  өкім ш іл ік  орталы ғы   О ры н ­

бор  қаласы   болаты н.  Ол  кезд е Т орғай  облы сы   казіргі  Қ остан ай   облы - 

сы н ы ң   б үкіл аум ағы н ,  А қ тө б е  об лы сы н ы ң  үлкен   бөлігін  ж ә н е  О ры н ­

бор об лы сы н ы ң  бір  бөлігін   қамты ды .

А л ты н с а р и н   ө з  б аста м ас ы   б о й ы н ш а  ж ә н е   тік ел е й   қаты суы м ен  

Қ азақстан д а х алы қты қ азам атты қ м ектептер ж елісін ің  кұры луы на қол



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   450   451   452   453   454   455   456   457   ...   667




©www.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет