Қазақ-орыс тілдеріндегі сөздердің морфологиялық құрамын салыстыру
Қосымшасыз тәсіл (Безаффиксный способ)
жүктеу/скачать 34,3 Kb.
|
?àçà?-îðûñ ò³ëäåð³íäåã³ ñ?çäåðä³? ìîðôîëîãèÿëû? ??ðàìûí ñàëûñòûð
| Қосымшасыз тәсіл (Безаффиксный способ)
В.А.Белошапкова қосымшасыз тәсілдің 4 түрін атайды: Түбірдің бірігуі (чистое сложение). Бүл тәсіл мы- надай компоненттер арқылы жасалады: а) екі түбірдің интерфикс арқылы бірігуі: лесо^ степь, морозоустойчив; ә) интерфикссіз: вагон — ресторан, диван — кровать; Түбірдің бірігуі (сращение). Сөз тіркестерінің бірігуі арқылы жасалады: быстро растворимый —быстрорастворішый, играющий долго — долгоиг-рающий. Қыскару (аббревиация). Тек зат ссімдерден жасала-ды. Аббревиатуралар жасалу жолдарына қарай бірнеше түрге бөлінеді: а) бас әріптерден түратындар: СНГ, ЮНЕСКО; ә) буындардан түратындар: колхоз, сельхоз; б) бірінші сөздің бөлшегі мен келесі сөздің түбірінен түратындар: детсад, подлодка; в) бірінші сөздің бастапқы дыбысы мен келесі сәздің бастапқы буынынан түратындар: ИМЛИ — институт мировой литературы; г) бірінші сездің бас буыны мен келесі сөздің ақырғы буынынан түратындар: радио станция —рация, мо/то вслосн/пед —мопед. Бүл тәсіл орыс тіліне батыс европа тілдерінің ықпалымен қазан төңкерісінен кейін енген. Усечение — аббревиация тәсілінің ықпалымен пай- да болған тәсіл. Ауызекі тілге тән: заместитель — залі, ліигнишофон — ліаг. Жоғарыда аталған тәсілге қазақ тілінде аналитикалық тесіл сәйкескеледі. Аналитикалық тәсілдің төмендегідей ішкі түрлері бар: Сөзкосым. Қосарлану. Гіркестіру. Қысқарту. Сөзқосым тәсілі арқылы қазақ тілінде екі не одан да көп түбір сөздер біртұтас дыбыстық құрамға қосылып, бір лексикалық мағына беріп, бір ұғымды білдіріп, бір лексикалық единица жасайды: бас-пасөз, көлбақа. Қазақ тілінде орыс тіліңдегідей сөз бен сөзді бай-ланыстырушы элементтер жоқ, күрделі сөздердің ком-поненттері бірімен-бірі бірігіп, қосылып кетеді. Күрделі сөздердің компонеіптері фонетикалық өзгерістерге ұшырап, кейде формалары өзгеріп, соған сәйкес лексикалық мағынасы да езгеруі мүмкін: бел+беу (бел — бау). Қайталама қос сөздердің жасалу тәсілі қазак тілінде жиі кездеседі, орыс тілінде де бұл тәсіл кездеседі, бірақ сирек. Қайталама кос сөздер антонимдік түсінік білдіреді. Мысалы: жақсы-жаман, ерте-кеш, алыс-жақын, кәрі-жас т.б. Қазақ тілінде қосарлама қос сөздер бар. Олар қайталама қос сөздерден магыналарымен, жасалу тәсілімен ерекшеленеді (аяқ-табақ, журіс-турыс — (житъе-бытье, посуда). Орыс тілінің әсерімен қазақ тілінде де сөз қысқарту тәсілі қалыптасып келеді (АҚШ, ҚазҮУ). Қазак тілінде аналитикалық тәсілдің тіркесу түрінің әр сөз габының сөзжасам жүйесінен алатын орны әр түрлі. Бұл тәсіл сан есіхМ сөзжасамында негізгі тәсіл болып саналады. жүктеу/скачать 34,3 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|