«Ислам туралы қысқаша мәлімет» сериясы МҰсылманшылықТЫҢ

МҰСЫЛМАНШЫЛЫҚТЫҢ ТҰТҚАСЫ 
 
 تياراش
ﯞ
ملاسي ل
 
Бисмиллҽһи-р-рахмҽни-р-рахим 
– 
Қайыр-рақымы 
мол 
Алланың атымен бастаймын! 
Қанша мақтау бір Құдай тҽбарак уҽ Тағалаға
1
лайық, Ол 
лайықтығында ешбір зат, мақлұқта теңдесі жоқ. Бұл – үстіміздегі шеті-
шегі жоқ кҿк, күндіз болса дүниені жарық еткен күн, кеш болса 
күлімсіреп тұрған ай, жұлдыздарменен, бұл – дүниені айналып жатқан 
шеті жоқ мұхит, теңіздері һҽм таулардан таза жауһардай жылтырап 
аққан ҿзендері, ішінде неше алуан мақұлықтар, балықтарыменен, 
астымызда біздің дүниеміз атанған жер – қазып қарасақ астында 
алтын, күміс, мыс, бақыр теміріменен һҽм үстінен қарасаң алыстан 
тұманданып кҿрінген, ішіне кірсең жапырақтары жайқалып, дүнияға 
хош иістер жайған биік орман ағаштар, алуан-алуан жеміс 
шешектеріменен желкілдеп шыкқан неше-неше түрлі, кҿк шҿптер, гүл-
жапырақтары һҽм неше алуан дҽмді дҽру һҽм тамақ болатын 
тұқымдарыменен, мҽселен, бидай, тары, алма, жүзім рҽуішті, қырда, 
орманда, теңізде неше-неше түрлі жаратылған алуан-алуан 
мақұлықтар – ҿрмелеген тышқаннан бастап, таудай биік пілдерге 
шейін, кішкентай ғана кұрт шабақтан бастап, ұзын бойы он саржан, 
ауырлығы жеті-сегіз мың пұттаған балықтарға шейін, кішкентай ғана 
шымшықтан, сайрап тұрған сандуғаштардан бастап, кой мен 
бұзауларды аспанға алып ұшуға жарайтын бүркіттерімен соншама зат, 
мақұлықтың бҽрін де Құдай берген ақыл-хайламенен жинап алып, ҿз 
пайдасына жаратып, неше түрлі һҽм неше жүз, һҽм мың түрлі 
патшалы, патшасыз жұрт болып тұрған адамзаттар – мұның бҽрі де 
жалғыз теңдесі жоқ, ұқсасы жоқ бір Құдайдың барлығына, бірлігіне 
һҽм кҽміл жаратушы халиқ-қадір
2
екендігіне дҽлел болса керек. Оның 
үшін мұншама ғажайып ойлап, ақыл жетпейтін естір һҽм зат 
мақлұқаттар бір Құдайдың бұл деген жалғыз бұйрығымен болғандүр.
Мұнан соң мақтауға лайық пайғамбарымыз Мұхаммад 
Мұстафа, саллҽллаһу алҽйһи уҽссаламға. Адамзаттың қараңғы, надан 
уақыттарында от пен суды һҽм қолдан істеген ағаш суреттерді кұдай 
деп біліп, адал-арамды бұзықтық пен түзіктікті танымай, бҽлкім айуан 
қалпында жүрген замандарда Құдай тағала
бұйрығыменен пайғамбар
1
Тҽбарак уҽ тағала – құрметті жҽне аса жоғары мҽртебелі. 
2
Халиқ қадір – күшті жаратушы. 
періште келіп бір-бірімен сҿйлесіпті:
«Лҽбид сиқырлап түйіндер жасап, пайғамбарды ауырту үшін 
құдық түбіне салды», – деп. Ұйқыдан оянған соң пайғамбар 
ҽлҽйһиссҽлҽм құдықтан ҽлгі түйнелген нҽрселерді алдырған 
уақытында (құль ҽғузү би раббил фҽлҽқ)
249 
пен (құль ҽғузү би раббин-
нҽс)
250
екі сүре енді һҽм бұл екі сүрені оқыған соң түйнектер ҿз-ҿзінен 
жазылып, пайғамбар ҽлҽйһиссҽлҽмға сиқырдан ешбір зиян болмады. 
(Бисмиллҽһир-рахманир-рахим) (Құль) айт, Мұхаммед, (ҽғузү) 
сиынамын мен (би раббил-фҽлҽқ) таңды жаратушы Аллаға (мин шҽрри 
мҽ) сиынамын сол нҽрселердің жауыздығынан (халҽқ) жаратты оларды 
Алла тағала, яғни Құдай тағаланың зияндас қылып жаратқан зат, 
мақлұғының жауыздықтарынан сақта деп сиынамын (уҽ мин шҽрри 
ғасиқин) жҽне сиынамын қараңғы кештердің жамандықтарынан (изҽ 
уҽқаб) дүние қараңғылық қаптаған уақыттағы (уҽ мин шҽррин-
нҽфҽсҽти) жҽне сиынамын жауыздықпен үшкіруші
251
қатындардан 
(фил уқад) түйіндер ішінде (уҽ мин шҽрри хасидин) жҽне сиынамын 
Құдайыма күншілдердің зұлымдығынан (изҽ хасҽд) күншілік еткен, 
уақыттарында.
(Бисмиллҽһир-рахманир-рахим) (Құль) айт, ей, 
Мұхаммед, (ҽғузү) сиынамын (би раббин-нҽси мҽликин-нҽс)
адамдардың уҽ барша хайуандардың патшасына, (иляһин-нҽси)
адам мен барша хайуанаттардың тҽңірісіне (мин шҽррил-уҽс-уҽси)
кҿңіллі уҽсуҽса
252
қылатын шайтаннан кұтқар деп сыйынамын (ҽл-
ханнас) Ханнас деген кҿңілде жасырын тұратын шайтан-ды (ҽллҽзи)
ол ханнас (юуҽсуису) уҽсуҽса қылар (фи судурин-нҽси) адам 
перілердің кҿңілдерінде (минҽл-жиннҽти уҽн-нҽси) болушы-ды ол 
Ханнас адам мен перілерден.
2 4 9
Ҽл-Фҽлҽқ – Құранның 113-сүресі.
2 5 0
Ҽн-Нас – Құранның 114-сүресі.
2 5 1
Үшкіркуші – үшкіруші, дем салушы.
2 5 2
Уҽсуҽса – азғыру, алдау, еліктіру.

3 
62 

болып келіп, адамзатқа түзу жолды үйретіп, шын Құдайын танытып, 
шын діннің һҽм дүнияның ғылымдарын кҿрсетіп беріп еді. 
Бұл пайғамбарымыз ҽлҽйһис-сҽлҽмның
4
қалдырып кеткен 
Құдай тағаладан ҿндірілген Құран шҽрифтегі
5 
сҿздерін һҽм 
пайғамбарымыздың ҿз тарапынан бұйырған үгіттерін оның шҽкірттері 
һҽм ғұламалары ауызбен айтып, һҽм кітаптарға жазып дүния жүзіне 
жайып, неше-неше қараңғылық, надандықта жүрген халықтарды дұрыс 
адамдық санатына айналдырды. Соның үшін Құдай тағаланың рақметі 
болсын, пайғамбар ҽлҽйһис сҽлҽмның асхабтарына
6
һҽм шариғат
жолын ұстап, ҿздерінің таза құлық, жұмсақ шырын сҿздерімен надан 
халыққа ғибрат болып, ахирет жолын танытқан мүжтаһид
7
ҽулиелерге 
уҽ барша ізгі мұсылмандарға, ҽй, рақмат айтушылардың рақмат 
етушісі, Құдайым, ҿзің рақым қыл. 
Мұның соңында бұл кітапты жазып шығарған себебіміз, 
ҽркімге мҽлім Кҽлҽм шҽриф
8
һҽм үлкен ғылыми кітаптар араб тілінде 
жазылулы. Араб тілін ҽркімге білмек һҽм қиын һҽм кҿп қара халыққа 
мүмкін де емес. Мұнан ғайри
9
жҽне сҿздері де не араб, не парсы 
тілінде болып, ҽр жұрттың лұғаты
10
бҿлек болуынан кҿп оқымаған 
адамдар аят хадисте бұйырылған һҽм ҽр мұсылманға керекті қысқа 
ғылымдарды да білуге қадыр бола алмады.
Арабтың тілі сҿзге байырақ һҽм қошырақ болуынан һҽм 
пайғамбарымыз араб жұртынан болуы себепті, арабша Кҽлҽм шҽриф
11
араб тілінде еніп ол тілді білмек мұсылмандарға парыз кифайа
12
болса 
да, бір халықтың ішінде араб тілін бір адам білуменен де ол халықтың 
мойнынан парыз түседі. Соның үшін намаз ішінде яки Құран
аяттарын һҽм арабша дұғалардың мағынасын да қай тілмен оқыса да 
дұрыс десіпті. 
3
Салляллаһу ҽлҽйһи уҽ сҽллҽм-оған Алланың ігілігімен сҽлемі болсын 
(Мұхаммед пайғамбардың аты аталған соң а йтылатын дҽріптеу сҿзі). 
4
Ҽлҽйһиссҽлҽм – Оған (Алланың) сҽлемі болсын (3-ні қараңыз). 
5
Құран шҽрифтегі – Қасиетті Құрандағы. 
6
Асхабтар (асхаб, сахаба) – жолдастары, серіктері, Мұхаммед
 
пайғамбардың 
тірі кезінде кҿріп, исламды қабылдап, мұсылман болып қайтқан кісілер. 
7
Мұжтахид – діни заң ғылымдарының ең жоғарғы сатысына жеткен адам. 
8
Кҽлҽм шҽриф – қасиетті сҿз. 
9
Ғайри, (ғайри, ғайр) – басқа, бҿтен.
1 0
Лұғаты — тілі. 
1 1
Кҽлҽм шҽриф – 8-ні қараңыз. 
1 2
Парыз кифайа – жалпы (барлық адамдар үшін) парыз. 
һҽбтың екі қолы жансыз болып қатып қалды. Мұнан соң қорқып 
Ҽбу Лҽһҽб пайғамбарымызға жалбарынды: «Я, Мұхаммед, 
жеңгеңмен мен саған күнҽлі болдық, дұға қыл, бізді бұл бҽледен 
құтқар», – деп.
Пайғамбар ҽлҽйһиссҽлҽм дұшпанына да жауыз дұға 
қылмайтын ҽдеті бойынша бұған да мейірі түсіп, аяп, Құдайға 
жалбарынып дұға қылды һҽм Умму Жамил мен Ҽбу Лҽһҽб 
дерттерінен дереу сауықты. Сол турада осы сүре
247
айтыпты: 
(тҽббҽт ядҽҽ ҽби лҽһҽб) нҽлеттік тапты, яғни кұрыды Ҽбу 
Лҽһҽбтың екі қолы (уҽ тҽббҽ) жҽне ҽлек болды (мҽ ҽғнҽ анһу) 
жҽрдем бермеді һҽм бере алмас мұндай азабымнан құтқаруға 
(малюһу) Ҽбу Лҽһҽбтың малы (уҽ мҽ) жҽне сондай нҽрсе (кҽсҽб) 
кҽсіп қылған істері (сҽясля) тез кірер ол Ҽбу Лҽһҽб (нҽран) отқа 
(зҽтҽ лҽһҽбин) жалған иесі отқа кірер Ҽбу Лҽһҽб 
(уҽмра'ҽтуһу) жҽне Ҽбу Лҽһҽбтың қатыны (хаммҽлятҽл-хатаб) 
байы мен екеуі азаптың тікенек сифатыларын үстіне артып 
жүріп отпен азапталар (фи жидиһҽ) болушы-ды, Ҽбу Лҽһҽбтың 
қатынының мойнында (хаблун) бір жіп болушы-ды (мин мҽсҽд) 
құрма бұтағынан есіп жасалынған. 
(Бисмиллҽһир-рахманир-рахим) Бір күні Мекке кҽпірлері 
пайғамбарымызға келіп: «Я, Мұхаммед, Тҽңіріңнің сипатын 
бізге сҿйле, алтыннан ба, күмістен бе?» – деп сұрады. Құдай 
тағала сонда бұл сүрені
248
ендірді; (құль) айт, ей, Мұхаммед, 
(һуҽ) ол Алла тағала (Аллаһу ҽхад) бір-ді, ұқсассыз, серіксіз 
мекенсіз, замансыз (Аллаһу) деп айт жҽне ол Алланы (ҽс-самҽд) еш 
мұқтажы жоқ, ішуден, жеуден таза кҽміл сипатта деп (лҽм ялид) 
туғызбады Алла тағала (уҽ лҽм юляд) жҽне тудырылмады, ол Алла 
тағала ҽуелден ахыр дайым бар-ды (уҽ лҽм якун) болмады һҽм болмас 
та (лҽһу) ол Алла тағалаға (куфуҽн) теңдес болмас (ҽхад) ешбіреу. 
(Бисмиллҽһир-рахманир-рахим) 
Мекке 
кҽпірлері 
пайғамбарымыз Мұхаммед ҽлҽйһиссҽлҽмды сиқырлап ҿлтіруге қас 
етіп, Лҽбид ибн Асамм деген сиқыршыны жалдапты, Лҽбидтың бес 
қызы бар еді. Бҽрі де сиқыршылар еді. Сонымен, Лҽбид 
пайғамбарымыздың киімінен бір аз ғана жыртып алдырып, ҽлгі 
қыздардың шаштарымен он екі түйнек түйнеп, сиқыр дуалатып оқып, 
құдық түбіне салыпты. Сол уақытта пайғамбарымыздың түсінде екі 
2 4 7
Ҽл-Мҽсҽд – Құранның 111-сүресі. 
2 4 8
Ҽл-Ихлас – Құранның 112-сүресі.
4 
61 

Хатта
13
біздің имам-Ағзам мазхабында
14
осы рҽуішті арабтан 
басқа тілменен намаз оқығандардың имам болуы да дұрыс деген. 
Лҽкин
15
ислам мҽнісін білмек ҽрбір мұсылманның ҿз басына парыз. 
Ҽлгі рҽуіште мұсылманшылықтың шартын ел ішінде молдалары біліп 
бҿтендері білмегенмен бұл білмегендердің мойнынан парыз түспейді. 
Парыз түсу түгіл бұл мұқтаж шарттарды білмеген кісі мұсылман да 
болмайды. Құдай тағала ҿзі сақтасын, соның үшін бізбен қатар татар, 
түркі уҽ ғайри
16
халықтар аят хадистің
17 
мұқтаж, керекті бұйрықтарын 
ҿз тілінше кҿшіріп, түсінетін кітаптар шығарып, діннің ғылымын 
жұрттарына жайды. Бірақ біздің қазақ тілінде ҽркім түсініп оқып 
немесе біреу оқыса тыңдаған кара халық түсініп отыратын бір де бір 
кітап жоқ. Сол себептен жалғыз кітап таныған молдалар болмаса кҿп 
қара халық ҿзінің діні не екенін де кҽміл түсінбейді. Хатта кҿп адам 
осы қалыпша кҽпір болып та жүрген шығар. Мұны кҿріп біз, фақыр
18
Қыпшақ руының Ибраһим Балғожабиұғлы, қарындас халқымыз қазақ 
жұртына пайда келтірмек ниетпен һҽм қараңғы туғандарымызды 
түсінікті тілменен ҿзінің дінін түсіндіру үшін бұл кітапты жазуға 
кірістік. Құдай тҽбҽрҽк уҽ тағала
19
қайырлы еткей еді, ҽмин! Ей, екі 
дүниенің иесі – Құдайым, ҽр пендеңнің ниет-пиғылы бір ҿзіңе 
белгілі-ді. Бұл кітап ішіндегі бұйрықтар қайсысы аят-хадистен
20
, 
қайсысы шаһар Петербургке имам жамиғ
21
мулла Атаулла бин Баязид 
есімді молланың ҽр кітаптардан жинап шығарған «Ислам» деген 
кітабынан һҽм мұнан ғайри зор иғтибарлы
22
кітаптардан қаралып, 
неше-неше рет саналып, теңдестіріліп жазылды. Оқығандар хайр 
дұғаларынан қалдырмағай еді. Енді, ей дін-қарындастырымыз, бізге ең 
ҽуелі керегірек іс – сол, ҽуелі білмек керек немен мұсылман 
болатынымызды.
1 3
Хатта – тіпті. 
1 4
Имам-Ағзам мазхабы – ислам дінінің бір жігінің аты, сунни құқықтық 
мектеп. 
1 5
Лҽкин – бірақ. 
1 6
Уҽ ғайри – жҽне де басқа. 
1 7
Аят-хадис – аят – Құранның жеке бҿлігі, Хадис–Мұхаммед пайғамбар
жҽне оның жолдастарының айтқандары, іс ҽрекеттері мен ҽдеттері туралы 
деректер. 
1 8
Фақыр – кедей, бейшара, пақыр. 
1 9
Құдай тҽбарак уҽ тағала – 1-ші түсініктемені қараңыз. 
2 0
Аят-хадис – 17-ші түсініктемені қараңыз. 
2 1
Жамиғ – мешіт, имам жамиғ – мешіт имамы. 
2 2
Иғтибарлы – құрметті, маңызды. 
(уҽ лия дини) менің дінім маған. Яғни ҽркім ҿз дінінің пайда -
залалын ҿзі кҿрер деген мағынада. 
(Бисмиллҽһир-рахманир-рахим) (изҽ)
245
сол заманда 
(жҽҽа нҽсруллаһи) яғни, келді саған, ей, Мұхаммед, дін исламға 
қуат берушілер (уҽл-фҽтх) жҽне дін исламды ашушылар келді 
һҽм мұнан соң да келе берер (уҽ раҽйтҽн-нҽсҽ) кҿрдің сен, ей, 
Мұхаммед, адам-дарды һҽм ҿлмесіңнен бұрын да, ҿлген соң да 
кҿресің (ядхулунҽ) кіргендерді кҿрерсің (фи динилляһи) Алла 
тағаланың дініне яғни ислам, дініне (ҽфуҽжан) топ-топ болып 
кіргенін кҿрдің һҽм кҿре берерсің. Оның үшін дін ислам 
қияметке шейін ҿзгермейтін ақырғы дінді (фҽсҽббих бихамди
раббикҽ) олай болса, ей, Мұхаммед, Құдай тағалаңа шукран
246
етіп мақтау айт (уҽстҽғфирһу) жҽне үмбеттеріңнің күнҽсін 
жарылқамағымды тіле (иннҽһу кҽнҽ) рас болды, ол Алла тағала 
һҽм болар (тҽууҽбҽн) тҽубе қылғандардың тҽубесін қабыл етуші. 
(Бисмиллҽһир-рахманир-рахим) Бір күні Құдай тҽбарак 
уҽ тағаладан Мұхаммед пайғамбарымызға бұйрық болды (уҽ 
ҽнзир аширатҽкҽл-ақрабин) яғни ей, Мұхаммед, қорқыт ҿзіңнің 
ағайындарыңды деп, сол себептен пайғамбарымыз ҽлҽйһиссҽлҽм 
қырық күнге шейін Сафа тауының басына шығып, қатты 
дауыспен мұсылман болмағандарға ахиретте болатын жаза 
мҽнісін айтар еді. Ҽбу Лҽһҽб дейтін пайғамбарымыздың 
атасының бір туған ағасы һҽм оның қатыны Умму Жамилмен 
екеуі бұл Мұхаммед қайдағы жоқ азаптарды айтып қорқытады 
деп, жек кҿруші еді.
Бір күні хуфтан намазының алдында Умму Жамил 
пайғамбарымыздың жүретін жолына тікенек салып қойды. 
Түнде келе жатқанда аяғына қадалып жараланып, ертең тауға 
бара алмасын деп, Жҽбраил періште ол тікенекті пайғамбар 
жолынан алып Ҽбу Лҽһҽб есігінің алдына қойды. Ертеңіне 
Умму Жамил ҿзі далаға шыға келгенде тікенектерге басып аяғы 
зор жара болып, сонан қатты сырқау болды.
Ҽбу Лҽһҽб айтты: – Бұл Мұхаммедтің сиқырмен істеген 
ісі, уҽллаһи, Мұхамедті таспен атқылап ҿлтіремін, – деп ант 
ішті. Сонан соң ертеңіне пайғамбарымыз соңынан тауға келіп, 
бір үлкен тасты кҿтеріп, пайғамбарға атайын дегенде Ҽбу Лҽ- 
2 4 5
Ҽн-Наср – Құранның 110-сүресі. 
2 4 6
Шукран –алғыс айту.
5 
60 

Мумин
23 
мұсылманның мұсылман аталуы құр мұсылман киімін 
киіп, мұсылман арасында жүргеннен емес. Ҽуелі иманды болып, ол 
иман деген не екеніне түсініп, түсінген соң сол иман ішіндегі сҿздерді 
шексіз шын кҿңілмен дұрыс деп білген кісіні мұсылман деп атайды. 
Соның үшін Құдай тағаланың пенделеріне парыз еткен парыздарының 
ең ҽуелі иман болса керек. Иманнан соң дін ғылымы дүр.
Дін ғылымы дегеніміз Құдай тағала пенделеріне екі жол 
кҿрсетті: бір жолы – осылай бар деп бұйырған жолы, екіншісі — бұл 
жолға түспе деп тыйған жол. Ҽуелгі жолдың баратын ұшы – ұжмақ, 
соңғы жолдың ұшы – тамұқ. Ҽр екі жолды кҿрсетіп қойып, қайсысына 
түсудің ықтиярын бұл дүниеде Құдай тағала адамның ҿзіне берді. Осы 
екі жолдың мҽнісін түсініп үйренуді дін ғылымы деп атаймыз.
Осылайша иман мен дін ғылымын үйреніп, соның бойынша 
дүниеде іс істеуді амал
24
деседі. Пенделердің амалының немесе 
істейтін істерінің бағзысы кҿңілменен, һҽм денемен болады. Қҿңілмен 
дегеніміз – кҿңілмен шындап-дұрыстауды, мҽселен, иман рҽуіштіні 
айтады. Денемен деп қолмен дҽрет алып, намаз оқу рҽуіштілер 
айтылады. Бірақ ҽрбір жақсы амалдардың да асыл түбі иманнан, яғни 
инанудан келеді. Имансыз еткен жақсылықтың пайдасы жоқ. Мҽселен, 
біреу намаз оқыса да, ол намаздың керектігін кҿңілі дұрыстамаса, 
ҽлбетте, ол намаз болып табылмас. 
Осыларды ойлап-ойлап қарап, бұл кітапты үш бабқа немесе 
бҿлімге бҿлдік. Ҽуелгісі – иман мҽнісін айтатын баб, екінші – 
сыртқарыға, ҽркімнің кҿзіне кҿрінетін амалдарының турасында, мұны 
арабша амал захир
25
деп атайды, үшіншісі – кҿңілдегі жақсылық-
жамандық ниеттер турасындағы баб, мұны арабша ахлақ
26
деп атайды.
Біздің басқа да үйренушілерге қашанда иман мен дін мҽнісін 
осы ретпен үйретерге керек. Бұлайынша үйретпей, мҽселен, иманнан 
бұрын намаз, ораза мҽнісін үйретуші кісі күнҽһар болар, бҽлки, 
күпірлік қауіп бар деген сҿз. 
2 3
Мумин – дінге сенуші, исламға берілген . 
2 4
Амал – іс-ҽрекет. 
2 5
Амал заһир – сырт кҿзге кҿрінетін іс-ҽрекет. 
2 6
Ахлақ – мінез-құлықтар . 

жүктеу/скачать 1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: