Сабақ жүргізген мұғалімнің аты-жөні Курманова Б. Т. 9

Қарағанды облысы

Шахтинск қаласы

Ә.Бөкейханов атындағы

мектеп-лицей

биология пәнінің мұғалімі:

Б.Т.Курманова

Сабақ жүргізген мұғалімнің аты-жөні			Курманова Б.Т.		9 «Б» сыныбы
					№24 кабинет
Сабақтың тақырыбы			Түр, оның дәлелдемелері. Популяция
Сілтеме	Биология 9 сынып оқулығы. Алматы. «Атамұра» 2013. М.Қ.Гильманов, А.Р.Соловьева, Л.Ү.Әбшенова
Жалпы мақсаты	Жеті модульді ықпалдастыра отырып, оқушыларға түр, популяция,  түрдің критерийлері мен олардың ерекшеліктерін  түсінуге жағдай жасау.
Міндеттер:	Ұжымдық жағдайда ақпаратты жоғары жылдамдықпен меңгеруді ұйымдастыру; - есте сақтау және зейінді жаттықтыратын тапсырмалар орындау; - пәннің құндылықтарын сезінуге ықпал ету; - өз бетінше білім алуға үйрету, ең негізгіні бөліп алу, салыстыра білуге дағдыландыру; - өзін-өзі бақылау және бағалауға үйрету; өзін-өзі түзету біліктілігін дамыту
Мұғалімдер үшін оқу нәтижелері	1.Оқушылардың бірін-бірі оқытуы арқылы аталған тақырыпты меңгеріп шығу; 2.Мұғалім оқуға бағыттап отыру; 3.Оқушылардың өзін және достарын бағалау мүмкіндіктерін жасау; 4. Түр,оның критерилері.Популяция, жайлы түсініктердің пайда болуы.
Сабақта туындаған негізгі идеялар	1. Түр,оның критерилері.Популяция, жайлы түсініктердің пайда болуы туралы түсініктерін қалыптастыру. 2. Жаңа теориялық ақпаратты беру арқылы оқушыға жаңа ойлау дағдысын, мәнерін, амалдарын қалыптастыруға ықпал жасау.
Тақырыбы: Түр, оның дәлелдемелері. Популяция..
Түр, оның дәлелдемелері. Популяция түрлерімен танысу
Сабақтың жүрілуі бойынша мұғалімнің жазбалары: Мұғалімдер мен оқушылар іс-әрекеті. Оқушыларды ұйымдастыру, сәлемдесу /1-2 мин/
СТО сұрақтары		Сабақ барысында жасаған мұғалім мен оқушының іс-әрекеті
Сабақтың маңыздылығы не? -оқушылар не алады? -бұрынғы білімін қалай пайдалана алады? -өмірден алған тәжірибесінің әсері? -сабақтың болашақта оқушыға қандай пайдасы бар?		Оқушылар өтілетін тақырыпты келтіріп шығарады Ұйымдастыру кезеңі Оқушыларды топқа бөлу. Оқушыларға өлшемдер арқылы оқушылар топқа бөлінеді. /2 мин/
Сын тұрғысынан ойлау үшін мүмкіндіктер -еркін ойлауға қандай мүмкіндіктер жасалды? -өздігінен ізденуге қандай мүмкіндіктер жасалады?		І. Қызығушылығын ояту Слайд1,2 Мұғалім: ІІ. Өткен сабақты қайталау «Қайталау білім анасы» Әрбір топтан бір оқушы шығып тақтада алдын ала жапсырылған жапсырма қағаздарын таңдап алады. 1.Ұй тапсырмасын тексеру.топтық жұмыс. 1-топ тест 2-биологиялық диктант 3-топ серпіліс сұрақтары 4-топ «Өрмекші торы » стратегиясы арқылы (8 минут) Қызығушылығын ояту мақсатында жылдам сұрақтар: 1 «Түрлердің табиғи сұрыптау жолымен шығу тегі» еңбегін кім негіздеді? (Ч.Дарвин 1859 жылы) 2.Эволюцияның 3 негізгі себептерін атап көрсетті? (С.С.Четвериков) 3.Эволюцияның 3 негізгі себептерін ата? (1)тіршілік үшін күрес, 2)табиғи сұрыпталу, 3)тұқымқуалау өзгергіштігі) 4.Тұқымқуалаушылық дегеніміз не? (ағзалардың ата-тектеріне ұқсау және кейбір белгілерін өз ұрпақтарына беру қасиеті) 5.Өзгергіштік дегеніміз не? (бұл барлық тірі ағзалардың өз ата-тектерінен ерекшеленетін ортақ қасиеті) 6.Табиғи сұрыпталу дегеніміз не? (тіршілік үшін күрес нәтижесі) 7.Көбею шексіздігі дегеніміз не? (тірі ағзалардың дәл осы нақтылы жағдайларда тірі қала алатын ұрпақтарында көбірек өндіретін ортақ қасиеті) 8.Онтогенез дегеніміз не? (бір дарақтың туу үдерісінен өлгенге дейінгі жеке дамуы) 9.Филогенез дегеніміз не? (барлық тірлік атаулының тарихи дамуы) 10.Барлық тірі ағзаларға ортақ қасиет? (өзгергіштік пен тұқымқуалаушылық) ІІІ. Интерактивті тақтада оқушылардың білімдерін жан-жақты тексеру: Биологиялық диктант. 1)................................ – мутация мөлшерін саналы түрде арттыру үдерісі. (Бағытты мутагенез) 2)Әр түрлі тұқымқуалаушылығы бар ағзаларды шағылыстыру .......................деп аталады. (будандастыру) 3)Бағытты мутагенез нәтижесінде дарақтардың хромосомалар санын еселеп арттыру ................... деп аталады. (полиплоидия) Серпіліс сұрақтары 1.Адамзат білімінің ең жаңа білім сапасы? Гендік инженерия 2.Мәдени өсімдіктердің пайда болу орталықтарының саны? 7 3.Жақын туыстық будандастыру қалай аталады? Инбридинг 4.Эволюциялық табыс қандай ұғымды білдіреді? Биологиялық алға басу және биологиялық кері кету 5.Биологиялық алға басу дегеніміз не? Дарақтар санының, жүйеленген сан алуандықтың артуы және аймақтың кеңейуі 6.Биологиялық кері кету дегеніміз не? Дарақтар саны мен олардың жүйеленген топтарының санының кемуі және аймақтың тарылуы « Өрмекші торы » 1.Өзгергіштік дегеніміз не? (бұл барлық тірі ағзалардың өз ата-тектерінен ерекшеленетін ортақ қасиеті) 2.Табиғи сұрыпталу дегеніміз не? (тіршілік үшін күрес нәтижесі) 3.Көбею шексіздігі дегеніміз не? (тірі ағзалардың дәл осы нақтылы жағдайларда тірі қала алатын ұрпақтарында көбірек өндіретін ортақ қасиеті) 4.Онтогенез дегеніміз не? (бір дарақтың туу үдерісінен өлгенге дейінгі жеке дамуы) 5.Филогенез дегеніміз не? (барлық тірлік атаулының тарихи дамуы) 6.Ең көрнекті трансформист? Жан-Батист Ламарк 7.Жануарларды қолға үйрету орталықтарының саны? 6 8. 4.Эволюциялық табыс қандай ұғымды білдіреді? Биологиялық алға басу және биологиялық кері кету
Мағынаны ажырату сатысы (жаңа ақпарат) -оқушыларды белсене қатыстыру -стратегияларды жүйелі қолдану арқылы оқушылардың жұмысын ұйымдастыру (сауал қоя білу, талдау жасай білу, баяндау және қызу ой талқысын жасай білу қабілеттерін жетілдіру жолдарын беру) -оқушылармен бірлесіп жұмыс жасау, қарым-қатынас шеберлігін ұтымды пайдалана білу -оқулықтан басқа ақпараттар көзін ашу		ІІ. Мағынаны тану Мағынаны тану мақсатында Жаңа сабақтың алдында, оқушылардың назарын сабаққа аудару үшін оқушыларға интерактивті тақтадан слайд көрсетіледі. Эволюция туралы не білесіңдер? «Кластер» стратегиясын қолданамын. «Түр, оның өлшемдері. Популяция» тақырыбына 4-топқа тақырыпты оқып тапсырма беріледі. 1. Түр өлшемдері 2. Морфологиялық, физиологиялық, экологиялық, генетикалық өлшемдерді «Венн» диаграммасы арқылы салыстыру 3. Популяция 4. Сәйкестігін тап. Өлшемдерін атап,олардың айырмашылықтарын ажыратады. Түрлердің сыртқы және ішкі құрылысын, ұқсастығын анықтап, постер дайындайды, түрлердің, популяция жалпы сипаттамасы туралы талдай алады. Түр тірі ағзалар жүйесіндегі негізгі құрылымдық өлшем бірлігі. Өлшемдер төртке бөлінеді. 1.Морфологиялық 2.Физиологиялық 3.Гентикалық 4.Экологиялық Популяция Сергіту сәті: Сурет қималары арқылы өлшемдерді орналастыру (2 минут). Мұғалім "доп лақтыру" арқылы сұрақ қояды. 1.Түр дегеніміз не? (түр-тірі ағзалар жүйесіндегі негізгі құрылымдық өлшем бірлігі) 2.Түр ұғымының негізін қалаған ғалым(К.Линней)     3.Қазіргі заманғы түсінік бойынша түр дегеніміз (Бұл сыртқы белгілері мен тіршілік әрекеттерінің үдерістері бойынша ұқсас ,біркелкі жағдайларға мұқтаж, белгілі аумақта топтасып-популяция түрінде мекендейтін және өзге түрлермен  будан түзбейтін дарақтардың тобы) 4.Түрге тағы да қалай анықтама беруге болады (Бұл төрт өлшем бойынша  ұқсас дарақтар тобы)  5.Түрдің  өлшемдерін атап айтыңдар (морфологиялық, физиологиялық,генетикалық,экологиялық ) 6.Морфологиялық өлшем дегеніміз не (Бұл  тірі ағзалардың сыртқы және ішкі құрылыстарының ұқсастығы)  7.Егіз – түрлер дегеніміз не (Бұл сыртқы айырмашылықтары айқын білінбейтін жануарлар немесе өсімдіктердің мүлде дербес түрлері)  8.Егіз түрлер қалай айқындалып, ажыратылады? (Оған биохимиялық талдау мен физиологиялық шамаластығын салыстыруды қолдану арқылы ажыратады)  9.Бүгінгі күні негізгі болып есептелетін түр өлшемі? (генетикалық)  10.Адам түраралық будандастыруда қандай кедергілерді жеңді ( биологиялық кедергіні)  11.Жануарлардың түр аралық будандарының ең басты ерекшелігінеде, мысал келтіріңіз ( ұрпақ бере алмауы)  12.Түрдің таралу аймағына табиғи жағдайлар жиынтығы қамтылатын өлшем (экологиялықі)      13.Түрлердің барлығы  өзінің таралу сапасы бойынша неше топқа бөлінеді (2) 14.Кез келген түр табиғатта қалай өмір сүреді? (оқшауланған дарақтар түрінде) 15.Таралу аймағының  белгілі бөлігінде тіршілік ететін ,үнемі еркін шағылысатын бір түр дарақтарының тобы қалай аталады? (Популяция) Сәйкестендіру кестесі 1.Морфологиялық өлшем Тірі материяның химиялық құрамы 2.Физиологиялық өлшем Түрдің таралу аймағы 3. Генетикалық өлшем Ішкі және сыртқы құрылысының ұқсастығы 4. Экологиялық өлшем Бұл ұғымға хромосоманың мөлшері, саны мен пішіні, көбею және эмбриогенез мерзімі қамтылады VI.Жаңа сабақты бекіту:
Толғаныс (рефлексия) -сабақта үйренгендерін бекіту, қолдану жолдарын беру -жаңадан үйренгенін пайдалана отырып, білімін жүйелеу жауап шешімі осыған байланысты жұмыстар беру арқылы түсінік деңгейін тексеру		ІІІ. Ой қорытынды Бүгінгі сабаққа сараптама Бүгінгі сабақта қандай жаңа заттарды үйрендіңдер? Қай жерінде қандай қиындықтарға тап болдыңдар? Сіз қиындықтарды қалай жеңе білдіңдер? Топпенен жұмыс жасағанда қандай заттарды толықтыруға болады немесе алып тастауға болады? Бүгін біз не білдік 1. Түр өлшемдері және популяция жайлы 2.Эволюцияның негізгі факторларын 3. Ч.Дарвин эволюцияның негізгі себептерін және қозғаушы күшін 4.Эволюцияның негізгі дәлелдерін 5. Дарақтар арасындағы бәсекелестік 6. Макроэволюция.онтогенез, генетика, анатомия, палеонтология жайлы мәліметтер білдік
Бағалау түрлері оқушының өзін-өзі бағалауы; топтық өзін-өзі бағалауы; мұғалімнің бағалауы; жалпы бағалау; критерийлер арқылы бағалау		VIII.Оқушылардың білімдерін бағалау. Бағалау: /4мин/ Өзін-өзі және достарын бағалау парағы Оқушының аты-жөні____________________________________ № Оқушының аты-жөні Сыныптасыңды бағалау Мұғалімнің бағалауы 1 2 3 4
-сабақты қалай аяқтауды жоспарлау		Тапсырмалар орындау арқылы аяқтау
Сабақты аяқтау түрлері -бір пікірге келу... -өз пікірін дәлелдеу... -үйде жалғастыру...		Үй тапсырмасы: Үйге тапсырма:пар. 38 оқу, сұрақтарға жуап беру. Түр өлшемдеріне байланысты реферат жазу /1,5 мин/ 45 мин. Сабақтың соңы
Сабақ барысын ұйымдастырудағы қосымша іс-әрекеттер немесе сабақ бойынша өзгертулер -оқушы алған білімінің деңгейін қандай дәлел арқылы білуге болады? - оқушының білмегенін жеткізе аламыз ба? -мүкіндіктер мен уақыт жеткілікті болды ма?		оқушының белсенділігі, оған деген сенім, бірігіп жұмыс жасау ынтымақтастық арқылы дәлелдей аламын. Мысалы: топтардың суреттерді талқылап, салыстыра алуы, жұмбақтар шешу, мәтіндегі анықтамаларды түсініп нәтижесін флипчартта салу, жазу арқылы ғана түсіндіруге болады. Мұнда оқушылар ынтымақтаса отырып білім беру үдерісіне белсенді араласуы, жеке тұлға ретінде өз-өзіне сеніммен қарап жұмыс жасауы(өзін-өзі бағалауы), білім берудегі жаңа мүмкіндіктерді (достарымен бірге жұмыс жасау) пайдалана алды. Бұл жердегі ең негізгі принцип сенім білдіру мен ынтымақтастық болды.
-қандай әдіспен олардан топ құрамын? (білім деңгейі, өз қалаулары, өзара үйрету топтары)		1.Топтарды құрастыру кезінде алдын ала іріктеу және саралау жүргізілген жоқ. Топтар сол сабақ үстінде ойындар арқылы топқа бөлінді. 2. Барлық оқушылар үшін тапсырмалар бірдей деңгейлі қиындықтары бар. 3. Бұл арада мұғалім балаларға сеніп, олардың білімін арттыру, кеңейту жайлы ғана іс-әрекеттер жасады. Мұғалімнің мақсаты мен міндеті әр баланың өзінің қабілет қарымын аша түсуге күш салдым.

Оқушының аты-жөні____________________________________

№	Оқушының аты-жөні	Сыныптасыңды бағалау	Мұғалімнің бағалауы
1
2
3
4
5
6

Оқушының аты-жөні____________________________________

№	Оқушының аты-жөні	Сыныптасыңды бағалау	Мұғалімнің бағалауы
1
2
3
4

«Түр, оның өлшемдері»

1.Түр дегеніміз не? (түр-тірі ағзалар жүйесіндегі негізгі құрылымдық өлшем бірлігі)

2.Түр ұғымының негізін қалаған ғалым(К.Линней)    

3.Қазіргі заманғы түсінік бойынша түр дегеніміз

(Бұл сыртқы белгілері мен тіршілік әрекеттерінің үдерістері бойынша ұқсас ,біркелкі жағдайларға мұқтаж, белгілі аумақта топтасып-популяция түрінде мекендейтін және өзге түрлермен  будан түзбейтін дарақтардың тобы)

4.Түрге тағы да қалай анықтама беруге болады

(Бұл төрт өлшем бойынша  ұқсас дарақтар тобы) 

5.Түрдің  өлшемдерін атап айтыңдар

(морфологиялық, физиологиялық,генетикалық,экологиялық )

6.Морфологиялық өлшем дегеніміз не?

(Бұл  тірі ағзалардың сыртқы және ішкі құрылыстарының ұқсастығы) 

7.Егіз – түрлер дегеніміз не

(Бұл сыртқы айырмашылықтары айқын білінбейтін жануарлар немесе өсімдіктердің мүлде дербес түрлері) 

8.Егіз түрлер қалай айқындалып, ажыратылады?

(Оған биохимиялық талдау мен физиологиялық шамаластығын салыстыруды қолдану арқылы ажыратады) 

9.Бүгінгі күні негізгі болып есептелетін түр өлшемі? (генетикалық) 

10.Адам түраралық будандастыруда қандай кедергілерді жеңді (биологиялық кедергіні) 

11.Жануарлардың түр аралық будандарының ең басты ерекшелігінеде, мысал келтіріңіз ( ұрпақ бере алмауы) 12.Түрдің таралу аймағына табиғи жағдайлар жиынтығы қамтылатын өлшем (экологиялықі)     

13.Түрлердің барлығы  өзінің таралу сапасы бойынша неше топқа бөлінеді (2)

14.Кез келген түр табиғатта қалай өмір сүреді? (оқшауланған дарақтар түрінде)

15.Таралу аймағының  белгілі бөлігінде тіршілік ететін ,үнемі еркін шағылысатын бір түр дарақтарының тобы қалай аталады? (Популяция)

Жоспарланған тізбектелген сабақтар топтамасынан алынған

бір сабақ бойынша есеп
Сабақтың тақырыбы: Түр, оның өлшемдері. Популяция
Сабақтың мақсаты: Жеті модульді ықпалдастыра отырып, оқушыларға түр, популяция,  түрдің критерийлері мен олардың ерекшеліктерін  түсінуге жағдай жасау.  

Сабақты ынтымақтастық атмосферасын қалыптастырудан бастадым. Ол үшін «жасырын карта» стратегиясын қолдандым. Бұл ойым өте сәтті болды деп ойлаймын, себебі балалар бір-біріне өздеріне ұнайтын мінезі, қылықтары, келбеті туралы айтып,осыдан кейін бірден жақсы көңіл күймен сабақты бастадық. Топқа мүшелер таңдау арқылы бөлінді. Топқа бөлу өте жақсы дәрежеде өтті, себебі бұл оқушылар жақсы топқа бөлініп дағдыланған. Ары қарай сабағымның тақырыбын ашу барысында оқушыларға сыни тұрғыдан сұрақ қойып және олардың жауаптарына қарай әрекет еттім. Сурет қималары арқылы оқушылар тақтада ілінген адамның сұлбасына қай бездің қай жерде орналасатынын орналастырып, әр бездің қызметін сипаттап айтты.

Бұл әдісім сәтті өтті деуге болады. Оқушылар өз ойларын айтып бір-бірінің жауаптарын тыңдау арқылы сабақтың тақырыбын қиындықсыз ашып алды. Қызығушылығын ояту мақсатында жылдам сұрақтар:

1 «Түрлердің табиғи сұрыптау жолымен шығу тегі» еңбегін кім негіздеді? (Ч.Дарвин 1859 жылы)

2.Эволюцияның 3 негізгі себептерін атап көрсетті? (С.С.Четвериков)

3.Эволюцияның 3 негізгі себептерін ата? (1)тіршілік үшін күрес, 2)табиғи сұрыпталу, 3)тұқымқуалау өзгергіштігі)

4.Тұқымқуалаушылық дегеніміз не? (ағзалардың ата-тектеріне ұқсау және кейбір белгілерін өз ұрпақтарына беру қасиеті)

5.Өзгергіштік дегеніміз не? (бұл барлық тірі ағзалардың өз ата-тектерінен ерекшеленетін ортақ қасиеті)

6.Табиғи сұрыпталу дегеніміз не? (тіршілік үшін күрес нәтижесі)

7.Көбею шексіздігі дегеніміз не? (тірі ағзалардың дәл осы нақтылы жағдайларда тірі қала алатын ұрпақтарында көбірек өндіретін ортақ қасиеті)

8.Онтогенез дегеніміз не? (бір дарақтың туу үдерісінен өлгенге дейінгі жеке дамуы)

9.Филогенез дегеніміз не? (барлық тірлік атаулының тарихи дамуы)

10.Барлық тірі ағзаларға ортақ қасиет? (өзгергіштік пен тұқымқуалаушылық)

ІІІ. Интерактивті тақтада оқушылардың білімдерін жан-жақты тексеру:

Биологиялық диктант.

1)................................ – мутация мөлшерін саналы түрде арттыру үдерісі. (Бағытты мутагенез)

2)Әр түрлі тұқымқуалаушылығы бар ағзаларды шағылыстыру .......................деп аталады. (будандастыру)

3)Бағытты мутагенез нәтижесінде дарақтардың хромосомалар санын еселеп арттыру ................... деп аталады. (полиплоидия)

Бұл сабақтың жоспарында оқушылардың жоғарырақ деңгейде ойлауын дамыту мақсатында негізгі сұрақтарды сабақтың әр кезеңі үшін дайындап алдым. Сұрақтар арқылы мен оқушылардың нені үйренгенін, нені түсінгенін бақылай отырып берген жауаптарының негізінде бағалай алдым. Әрбір тапсырмадан кейін оқушылар бағалау парағына бағалап отырды.

Бұл сабақта тест жұмысы, биологиялық диктант, өрмекші торы, серпіліс сұрақтары, доп лақтыру арқылы сұрақтарға жауап беріп отырды.