1. Оқытушы туралы мәліметтер
жүктеу/скачать 2,43 Mb.
|
1- oak meteorologiya -2022
вопросы для контроля
| Әдебиеттер тізімі
Жұмағұлов И.И. Агрометеорология практикумы, Астана, 2019. - 110б Т. А. Атақұлов, К. М. Ержанова. Агрометеорология - Алматы : Эверо, 2018. - 272б М. А. Глухих. Агрометеорология СПб.: Лань, 2015. - 208 с. Шмидт И. С.; Кузнецова С. Н.. Агрометеорология Тверская государственнаясельскохозяйственнаяакадемия. 2019. -160стр КузьминаС.П..АгрометеорологияОмскийгосударственныйаграрныйуниверситетимениП.А.Столыпина2017 .-79стр. http://znanium.com/catalog/product/551578 http://znanium.com/catalog/product/488075 http://znanium.com/catalog/product/553936http://znanium.com/catalog/product/1055051Екіншідәріс.2.Әуе(атмосфера) Дәрістің мақсаты: Әуе – ауылшаруашылығы өндірістің ортасы. Әуе құрылысы. Әуе қысымы. Биіктікке байланысты әуе қысымының өзгеруі. Әуенің құрылысы Жерпланетасыныңсыртындағыгазқабатынәуенемесеатмосферадепатайды.Олжержүзіндегібүкілорганизмдердіңтіршілік ортасы болып табылады. Әуедегігаз қоспаларынауа дейміз. Оныңқұрамындағынегізгі газдар: азот (78٪ (, оттегі (21 ٪ (, аргон (0,9٪),көмірқышқылгазы.Басқа газдар әуеде өте аз мөлшерде кездеседі, сондықтанагрометеорологиядаоларды есепкеалмайды. Әуедегігаздардың ішінде биосфераға және ауыл шаруашылығына еңмаңыздыгаздарбұл азот,оттегі,көмір қышқыл газжәнесу буы. Азот – бұл өсімдіктердің топырақтан қоректенетін негізгі заттарыныңбірі.Олөсімдіктердіңжәнежануарлардыңақуызыныңқұрамынакіреді.Азотты әуеден пайдалануға өсімдіктердің қабілеті жоқ, ал жер бетіндегі әрбіргектардыңүстіндегіауада80мыңғажуықтоннаазотбар.Әуеніңазотытопырақтың және түйнекті бактерияларымен қосылып, содан соңөсімдіктеронытопырақтанпайдаланады.Өсімдіктердіңқоректенуінжақсартуүшінтопыраққаазоттыминералдықжәнеорганикалықтыңайтқыштартүрінде енгізеді. Жылына азоттың кішігірім мөлшері (3-4 кг/га ) жауын- шашынменбірге түседі. Оттегітынысалуға,шіруге,жануғақажет.Органикалықзаттардыңоттегімен әрекеттестігі болған кезде тірі организмдеріндегі жасушаларындажануарларменөсімдіктердіңтіршілігінқамтамасызететінэнергияпайдаболады.Сондықтантопырақтыңаэрациясынжақсартуүшіноныоттегіменбайытады, топырақтағы бактериялардың іс- әрекетін, тамыр-жүйесінің өсуінкүшейтеді,соныңнәтижесінде өсімдіктердіңқоректенуіжақсарады. Көмірқышқылгаз-өсімдіктердіңауақорегі,ауылшаруашылықдақылдар өнімділігінің негізгі қалыптастыру факторы болып саналады. Жасылөсімдіктер күн энергиясыкөмегімен фотосинтез үрдісінде көмір қышқыл газжәнесуарқылыорганикалықзаттардықалыптастырады.Жануарларменөсімдіктердіңтынысалу,органикалықзаттардыңшіружәнежанукезіндекөмірқышқылгазәуегебөлініпқосылады.Ауадағыкөмірқышқылгазмөлшерініңбелгілібірдеңгейгедейінжоғарылауыауылшаруашылықдақылдардың өнімділігін арттырады. Көмір қышқыл газ Жердің салқындауындаазайтады. Субуытабиғаттағысуайналымыныңнегізгібөлігі.Олбұлттардыңпайдаболуына,жауын-шашынныңжауғанына,өсімдіктерденсудыңбулануынаәсеретеді. Одан басқа ауадаадамныңіс-әрекетіненжәнетабиғитегінебайланыстықаттыжәнесұйықбөлшектерболады.Олардыаэрозольдепатайды. Әуенің төменгі қабаттарындағы таза құрғақауаның құрамы тұрақтыболады. Бірақ,ауада көмір қышқыл газдың, озонның мөлшері өзгеруі мүмкін.Соңғыжүзжылдыңарасындакөмірқышқылгаздыңкөлемі10-12%-ғажоғарылады. Бұған себеп болған өндірістегі және көліктердің отынды жағуысалдарынанбайқаладыжәнетағыбасқаластаушыфакторлар.Субуыныңмөлшеріжербетініңмаңайынданөлбүтінмыңдықтан4пайызғадейінөзгереді.Биіктіккежоғарылағансайыноныңмөлшеріазаяды,1,5-2кмбиіктікте ол жер бетіндегісімен салыстырғанда екі есе төмен болады. 10-60 кмбиіктікте күннің көзі ультра күлгін сәулелердің әрекетінен озон пайда болады(О3). Ол жер жүзіндегі тірі организмдерді зиянды ультракүлгін сәулелердіңәрекетіненсақтайды.Оныңнегізгікөлемі25-50км.биіктіктеорналасады.1000 км. биіктікте жеңіл газдар көбінесе кездеседі.Бұл алдымен гелий, содансоңсутегіорналасады. Температураның өзгеруіне байланысты әуенібеснегізгіқабатқабөледі:тропосфера,стратосфера,мезосфера,термосферажәнеэкзосфера.Әрқабаттардың арасындатропауза, стропауза, мезопаузажәне т. б.қабаттарыажыратылады. Тропосфераәуеніңеңтөменгіқабаты,жердіңбетіненполюсаймақтарында 8-10 км биіктікте, ал экваторда 15-18 км биіктікте орналасады.Температуратропосферадаәрбір100метржоғарылағансайын0,5-0,60Стөмендейді.Сондықтанэкватордыңжоғарғыжағындатропосфераныңтемпературасы – 700С болады. Жалпы ауаның 80 пайызы және бүкіл су буытропосферадаорналасады. Стратосфератропосфераныңүстінен50-55кмбиіктіктеорналасады.Төменгіжағындатемператураөзгермейді,ал35км-денжоғарылағандаүстіңгі жағында жыл бойы орта есеппен 0 0 С маңайында болады. Бұлттар бұндакөбінесеқалыптаспайды. Мезосфера стратосфераның үстіненорналасады. Оның жоғарғы шегі80-90кмбиіктіктеорналасады.Температурамұндажоғарлағансайынтөмендеп – 70-800С жетеді.Термосферамезосфераның үстінен 800 км –гежуықтаралады.Температуражоғарылағансайынкөтеріледі,үстіңгішетінде20000Сжетеді. Экзосфера-әуеніңсыртқықабаты.Ол2000-3000кмсозылады,құрамындагелийжәнесутегі бар. Жоғарыдааталғанқабаттардыңаралығындааралыққабаттарорналасады.Олардытропопауза,стратопауза,мезопаузажәнес.с.депатайды.Мысалы,тропопаузатропосфераменстратосфераныңарасындаорналасады. Әуеніжүйелі түрде бүкіл жер жүзіндегі орналасқан метеорологиялықстанциялар байқайды. Байқауды жүргізуге қиын орындарда (таулар, полюсаймақтары) автоматикалық радиометрологиялық станциялар орнатылады.Әуені зерттеу үшін шар-пилот және радиозондтарды қолданады. Әуеніңжоғарғы қабаттарында метеорологиялық (100 км) және геофизикалық (400кмдейін)ракеталарқолданылады.Қазіргікездеғарышқашығарылғанарнайы спутниктер кең қолданылып отыр. Олар қардағы судың қоры, жербетініңтемпературасы,егістердіңзақымдалуытуралыақпараттардыхабарлайды. ӘуебұлЖердіңгазтәріздіжамылғысы.Олбарлықорганизмдердіңтіршілікортасыболыптабылады.Әуебірнешекөрсеткіштеріменсипатталады. Әуе қысымыЖердіңбірөлшембірлігінежербетіненбастапәуеніңжоғарғы шектеріне дейін орналасқан ауа бағанасының басатын күшін әуеқысымыдепатайды.Әуеқысымыбұләуежағдайыныңнегізгікөрсеткіштеріжәнеауаныңтығыздығыментемпературасынатығызбайланысты болатын физикалық қасиеті болып табылады. Мысалы, 1м3судың 4 С температура болған кезде массасы 1 тонна болса, 1 м3 ауаның 0С-тақысымәдеттегідейболғанкездемассасы1,293кгтеңболады.Сондықтансудыңтығыздығы1000кг/м3,алауаныңтығыздығы1,293кг/м3, яғни800 есе төмен. Әуенің тығыздығы жоғарылаған сайыназаяды.Әуеніңқысымыбарометрдегісынапбағанасыменөлшенеді.Теңіздеңгейіндесынапбағанасыныңбиіктігі760мм–гетеңболады.Сынапбағанасыныңдиаметрі1см2болғанкездеоныңсалмағы1,0336кгтеңболады. Сондықтан теңіз деңгейінде әуе қысымы 1,033 кг/см² тең. 1930жылданбастапқысымныңхалықаралықөлшемібарбекітілді.1980жылыәуеқысымыныңөлшем бірлігіпаскаль(Па)бекітілді.² 1Па =1Н/м2=10-5бар =0,01мбар. Тәжірибедегімақсаттарғагектопаскальдықолданады(гПа),аләуеқысымын өлшейтін аспаптарда шкала миллиметр немесе миллибар (мбар)бойыншакөрсетілген соңоныбір-бірінеосылайаударуғаболады: 1гПа=1мбар=0,75ммсынап бағанасы Теңіздеңгейіндесынапбағанасы760мм,оляғни1013гПа,оныәдеттегіәуеқысымыдепатайды.Теңіздеңгейіндеқысым1013гПаболса,5,5км биіктікте ол 500 гПа , 20 км биіктікте 50 гПа -ге тең болады. Биіктіккеқарайқысымныңөзгеруінбаррилыққадамбойыншасипаттайды.Баррилыққадамдеп1гПаөзгеретінвертикальбойыншақашықтықтыатайды.Оны келесітеңдік бойыншаесептеуге болады: h=8000 (1+0,004t)м/г Па Мысалы,қысым1000гПа,температура5Сболса, h=8000( 1+0,004 ·5)=8,0 (1+0,02)=8м/ гПа Сондықтан8метржоғарылағансайынқысым1гПаазаяды. жүктеу/скачать 2,43 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|