10-сынып Биология зертханалық жұмыстар
Жасуша мембранасына әртүрлі факторлардың әсері
жүктеу/скачать 1,59 Mb.
|
10-сынып Био зертханалык жұмыс (1)
педагогика 1, Ақбілек, Туркия 17-20 ғ слайд-2023
| Жасуша мембранасына әртүрлі факторлардың әсері
Жасуша мембранасы немесе цитоплазмалық мембрана – жасушаның құрамын сыртқы ортадан бөліп тұрып, оның тұтастығын қамтамасыз ететін биологиялық құрылым; жасуша мен қоршаған орта арасындағы зат алмасуды реттейді; жасуша ішілік мембраналар белгілі бір қоршаған орта жағдайлары сақталатын мамандандырылған бөлімдерге немесе органеллаларға бөледі. Жасуша мембранасының құрылымы сұйық-мозаикалық модельмен ұсынылған. Осы биологиялық модельге сәйкес, мембрананың негізгі компоненттері (фосфолипидтер) фосфолипидті қос қабат түзеді және онда ақуыздар орналасқан. Ақуыздар екі қабатта батырылып (интегралды ақуыздар) немесе мембрана бетінде (перифериялық ақуыздар) орналасады. Ақуыз молекулалары сұйық фосфолипидті қабаттың ішінде өзгеріп, мозаика тәріздес болып келеді. Мембрана сұйық болғандықтан, мозаикалық құрылым бір орында бекітілмейді және ақуыздар орындарын ауыстырып, үнемі өзгеріп отырады. Жасуша мембранасының сұйық-кристалды (мозаикалық) моделі Жасуша қабықшасы таңдамалы өткізгіштік қасиетке ие, яғни мембрана арқылы кейбір молекулалар мен атомдар өте алатын болса, кейбір молекулалар мен атомдар өте алмауы мүмкін. Бұл қасиет осы заттардың мөлшеріне, химиялық қасиеттеріне және электр зарядына байланысты. Жасуша мембранасының таңдамалы өткізгіштігі Алайда температура және органикалық еріткіштер сияқты әртүрлі факторлардың әсеріне байланысты мембрана өткізгіштігі өзгеруі мүмкін. Температураның жоғарылауымен, жасуша мембранасының өткізгіштігі артады. Температураның жоғарылауы фосфолипидтердің кинетикалық энергиясына әсер етеді; төмен температурада қозғалыс жылдамдығы арта бастайды. Фосфолипидтердің жылдам қозғалуы жасуша мембранасының құрылымына әсер етеді, өйткені олар берік жиналмайды және мембранада бос жерлер пайда болады, бұл өткізгіштігінің жоғарылауына ықпал етеді. Сондай-ақ жоғары температура жасуша мембраналарын құрайтын ақуыздарға әсер етеді, олардың денатурацияға (ақуыздың төртінші, үшінші және екінші құрылымдарының бұзылуы) ұшырауына себеп болады. Мембраналық ақуыздар құрылымының өзгеруімен жасуша мембранасының құрылымы өзгеріп, өткізгіштігі жоғарылайды. Этил спирті, ацетон, бензин, хлороформ сияқты органикалық еріткіштер мембрана өткізгіштігіне ұқсас әсер етеді. Жоғары концентрацияда бұл заттар жасуша мембраналарын құрайтын липидтерді ыдырата алады, салдарынан фосфолипидті қабат құрылымы бұзылып, оның өткізгіштігі артады. Жасушалық мембрананың таңдамалы өткізгіштігі Температураның жоғарылауы фосфолипидтердің кинетикалық энергиясына әсер етеді. Жасуша мембранасында бос кеңістіктер пайда болады. Мембрананың өткізгіштігі артады. Жердегі тіршілік үшін судың маңызы. Практикалық жұмыс. Судың қасиеттерін зерттеу Су тірі ағзалардың тіршілігін қамтамасыз ететін биологиялық қасиеттерге ие. Судың маңызды қасиеттерінің бірі – беттік керілуді зерттейміз. Ол үшін ыдыс алып, оны сумен толтырамыз. Суға аздаған қара бұрыш ұнтағын себеміз, ол судың бетіне біркелкі таралуы керек. Суға бір тамшы сұйық сабын тамызған кезде, судың беттік керілуі өзінің қасиетерін өзгертеді де, бұрыштың суға батқанын көреміз. Су бетіндегі қара бұрыш ұнтағы секілді кеңсе қыстырғышы да беттік керілу есебінен су бетінде қалқып тұрады. Бірақ оны саусақпен түртіп қалсақ, ол да су түбіне батып кетеді. Бұл су когезиясының бұзылуының дәлелі болып саналады. Эволюция кезінде суда қозғалуға қатысты қосымша бейімге ие болған көптеген жануарларда беттік керілуді байқауға болады. Мысалы, кейбір өрмекшілердің аяқтары су өткізбейтін түктермен қапталған. Базилик кесірткесі суда «соққы сияқты» қадамдары мен беткі кернеудің кері соққыларының арқасында жүреді. Геккондардың су өткізбейтін терісі судың беткі кернеуін бұзуға жол бермейді. Заттардың суда ерігіштігін зерттейміз. Судың әмбебап қасиеті – еріткіштігі. Ол полярлық заттарға тірі ағзаның ішінде қозғалуға мүмкіндік береді. Мысалы, өсімдік тамыры минералды тұзы бар суды сіңірген кезде. 200 мл көлемдегі екі өлшеуіш стақанды аламыз. Әрбір стақанға 1 шай қасық ас тұзы мен жіңішке шыны түтікшені саламыз. Жіңішке шыны түтікшені тамыр жүйесінің бір бөлігі деп елестетеміз. Құрғақ тұз түтікше бойымен тасымалдану үшін ксилемаға түсе алмайды. Бір стақанға 100 мл жылы су құйып, барлығын шыны таяқшамен араластырамыз. Бірнеше минуттан кейін біз су мен онда ерітілген тұздың капиллярлы қысымы есебінен түтікше бойымен жоғары жылжығанын байқаймыз. №1 стакан №2 стакан Судың жылу сыйымдылығын зерттейміз. Беті тегіс ыдысқа өзен құмын салып, оның дәл ортасына суы бар стақан орнатамыз. Құм мен судың температурасын өлшейміз. Құмның температурасы +28ºС, судың температурасы +30ºС болуы керек. Құм мен судың үстінен 30 см қашықтықта үстел шамын орнатамыз. 10 минут өткен соң құм +38ºС-қа дейін, ал су +31ºС-қа дейін қызады. Осы сияқты үдерістерді салқын теңіз жағасында ыстық құм аяқты күйдіргенде табиғаттан көруге болады. Адамнан тер бөлінгенде болатын судың булану жылуын зерттейміз. Ол үшін адамның қолына, білезікке дейін целлофан пакеті киіледі де, оның ішіне градусник салынады. Білекзіктегі пакетті резеңке арқылы бекітіп қоямыз. Тәжірибеге дейін тері температурасы 36,4ºС болады. Қол жанып тұрған үстел шамының астына орналастырылады. 5 минуттан кейін терінің температурасы 38ºС болады, ал тағы 5 минуттан кейін тер көп бөлінеді. Одан кейін тері салқындатылады және температурасы 35ºС-қа дейін төмендейді. «Жасушаның беттік аудан мөлшерінің көлемге қатынасын анықтау» зертханалық жұмысы Зертханалық жұмыс «Жасушаның беттік аудан мөлшерінің көлемге қатынасын анықтау» Теория: Суретте өлшемі 1 мм болатын текше көрсетілген. 1 мм текшенің беттік ауданын анықта. Текшенің әр жағы 1 мм ауданды құрайды. Текшенің алты жағы бар, сондықтан барлық беттік аудан 6 мм2 құрайды. (1 мм х 1 мм х 6 алты жағы = 6 мм2). 1 мм текшенің көлемін есептеу үшін 1 мм көбейтіледі: 1 мм х 1 мм х 1 мм = 1 мм3. Текшенің көлемі 1 мм3 тең болады. Беттік ауданның көлемге қатынасын есептеу төмендегідей: 6:1=6/1= 6 жүргізіледі. Олай болса, 1 мм текшенің беттік ауданның көлемге қатынасы 6-ны 1-ге бөледі (6:1). жүктеу/скачать 1,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|