№8-ші дәріс Тақырыбы: АҚпараттық ЖҮйенің канондық КӨрінісі

жүктеу/скачать 494,94 Kb. Дата 02.11.2023 өлшемі 494,94 Kb. #189101

№8-ші дәріс Тақырыбы: АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕНІҢ КАНОНДЫҚ КӨРІНІСІ Кез-келген жүйенің стандартты көрінісі, ең алдымен, көптеген көрсеткіштердің (сипаттамалардың, қасиеттердің және т.б.) тапсырмасымен (сипаттамасымен) байланысты, соның негізінде оның сапасы немесе мақсатқа жету мағынасында жұмыс істеу тиімділігі бағаланады. Мұндай көрсеткіштер критерийлер деп аталады, өйткені егер сіз олардың мәндеріне (максималды және минималды мәнге) қойылатын талаптарды (артықшылықты) қойсаңыз, онда көрсеткіштер өз кезегінде жүйені оңтайландыру мақсатында қолданылатын критерийлерге айналады. Бастапқыда жүйелерді сандық бағалау міндеті K оңтайлылық критерийі тұрғысынан қалыптасты: мұндағы yi – жүйенің критерийлік көрсеткіштері; n – жүйе көрсеткіштерінің саны. Алайда, yi жеке көрсеткіштерінің көпшілігі бір-бірімен байланысты, сондықтан жүйенің бір көрсеткіш бойынша сапасының жоғарылауы жүйенің басқа көрсеткіш бойынша сапасының төмендеуіне әкеледі. Бағалау мәселесінің бұл тұжырымы көптеген қосымшалар үшін дұрыс емес деп танылды. Осылайша, күрделі жүйелердің жеке сапа көрсеткіштерінің арасындағы гетерогенді байланыстардың болуы оңтайландыру критерийінің дұрыстығы мәселесіне әкеледі, яғни келісімге келу және әр сипаттама үшін оңтайлы мәнді емес, кішісін таңдау қажеттілігі туындайды, бірақ басқа көрсеткіштер де қолайлы мәндерге ие болады. Сондықтан критерийлер төменде қарастырылатын үш арнайы сыныпқа бөлінеді, олар төменде қарастырылады. Критерийлер жүйелердің маңызды қасиеттерін анықтайтындықтан, бұл критерийлерді қасиеттеріне сәйкес 3 топқа бөлуге болады: 1. Жалпы жүйелік қасиеттер мен критерийлер – тұтастық, тұрақтылық, бақылағыштық, бақылауға қабілеттілік, ашықтық, динамизм. 2. Құрылымдық қасиеттері мен критерийлері – құрамы, ұйымдастырылуы, күрделілігі, масштабы, орталықтандырылуы. 1 және 2-тармақтарға қатысты критерийлер жиынтықта «жүйе сапасының критерийлері» деп аталады. 3. Функционалдық (мінез-құлық) қасиеттері мен жұмыс істеу критерийлері – тиімділік (Е), ресурстардың қарқындылығы (R), тиімділік (О). Осыны ескере отырып, қасиеттердің бірінші және екінші топтары жүйенің сапа критерийлерін анықтайды, ал жүйенің қызмет ету процесін сипаттайтын қасиеттерді операциялық қасиеттер немесе операциялардың қасиеттері деп атауға болады. Жасанды жүйелер бір немесе бірнеше операцияларды жүзеге асыру үшін жасалады. Сонымен қатар, қажетті және нақты қол жеткізуге болатын нәтижелер әртүрлі болуы мүмкін. Бұл операцияның шарттарына, жүйенің сапасына және қажетті нәтижеге қалай жетуге байланысты. Сондықтан жүйелерді бағалау кезінде жүйенің сапасы мен жұмыс тиімділігін, яғни жүйелік процестерді жүзеге асыруды ажырату әдетке айналған. Ақпараттық жүйе сапасының критерийлері j-ші жүйенің әрбір i-ші сапасы, мұндағы , , кейбір шығыс айнымалысы арқылы сипатталуы мүмкін. Ол жүйенің белгілі бір сапасын (қасиетін) көрсетеді, ал оның мәні осы сапаның (қасиеттің) өлшемін сипаттайды. Бұл көрсеткіш қасиет көрсеткіші немесе жүйе сапасының жеке критерий көрсеткіші деп аталады. Оның үстіне жалпыланған көрсеткіш жиын емес, дәл вектор болып табылады, өйткені жиындар теориясында сипаттау қиын жеке қасиеттер арасында белгілі бір байланыстар болуы мүмкін. Жүйенің қажетті сапасы белгілі бір ережелермен (шарттармен) белгіленеді, олар маңызды қасиеттердің көрсеткіштерімен (нақты сапа критерийлері) қанағаттандырылуы керек, ал ережелердің немесе шарттардың орындалуын тексеру жүйенің сапасын бағалау деп аталады. Сапа критерийі – жүйенің маңызды қасиеттерінің көрсеткіші және оны бағалау ережесі болып табылады. Идеал болатын кейбір гипотетикалық жүйе бар деп есептейік. Маңызды қасиеттер көрсеткіштерінің белгілі бір саласы ретінде барабарлық аймағы ұғымын енгізейік. Екі критерий көрсеткіші бойынша жүйенің сапасын немесе тиімділігін сипаттаудың (бағалаудың) геометриялық түсіндірмесі 2.1-суретте көрсетілген. жүктеу/скачать 494,94 Kb. Достарыңызбен бөлісу: