96
Бассүйексіздерде
де жүрек болмайды. Қандауыршада жүрек қызметін
құрсақ қолқа қан тамыры атқарады. Бассүйекті (омыртқалы) жануар-
ларда ұлулар мен буынаяқ тылардағыдай қан айналым жүйесі жүрек пен
қан тамырларынан тұрады.
Адамның қан тамырлары қабырғаларының құрылысы.
ірі қан та мыр -
ларының қабырғалары 3 қабаттан түзіледі
. Сыртқы
қаба ты қан тамыр-
ларына пішін, серпімділік және беріктік қа сиет береді. Бұл қабат тығыз
дәнекерұлпасынан
тұрады. Осындай қа бат барлық іші қуыс мүшелерде:
өңеш, асқазан, ішек, қуық, өт жолы және т.б. қабырғасында болады.
Ортанғы қабаты
бірыңғай сала-
лы бұлшық ет талшықтарынан
тұрады. Ол қан қысымы өзгергенде
қан
тамырларын тарылтып, кеңей-
теді. Яғни қан тамырларына сер-
пім ділік қасиет береді. Жүректен шық-
қан қанның қысымы өте жо ғары.
Сондықтан мұндай қысымның әсерінен
тамырлардың жеңіл созылуы маңызды.
Осы қызметтерді ат қару үшін қан
тамырларының қабырғасы тығыз, мық-
ты, сер пімді болуы керек.
Бұлшық
еттер жиырылып, босаңсу
арқылы қан тамырлары қуысының
диаметрін
реттеп
отырады.
Қан
тамырларының
кеңеюі және тарылу
дәрежесіне байланысты қан мүшелерге
тарайды. Жүрегі жоқ ағзаларда бұлшық
ет қабаты қан тамырларының жиыры-
луын және қанның бүкіл денеге тара-
луын қамтамасыз етеді.
ішкі қабаты жалпақ эпителий ұлпа-
сының жасушаларынан –
сілемейлі қа-
бықшадан
тұрады. Ол үйкелісті азайтып
және қан тамырларының қабырғасына
қо сымша берік тік қасиет береді. Ең ұсақ
қан тамырлары – капиллярлар осы үшін-
ші қа баттан тұрады.
Ағзаны түгелдей
торлап жатқан
қан тамырлар 3 топқа бөлінеді:
арте-
рия,вена
және
капиллярлар
(53-сурет).
1
2
3
а)
ә)
б)
53-сурет.
Қан тамырлар:
а) қан тамырлардың денеде ор-
наласуы; ә) қан тамырлардың түр-
лерi: 1 – артериялар; 2 –
ве на лар;
3 – вена қан тамырла рының ішін дегі
қақпақшасы; б) капил ляр лар
