Алаштың АҚИЫҚтары мақалалар, деректі құжаттар, аудармалар жинағы
жүктеу/скачать 5,84 Mb.
|
Бірінші (сөз) әдебиетіміз туралы«Әдебиеттің өзінше дәуірлеуі — техника мәдебиеттің дәуірлеуіне байланбайды» —деген Маркс (К. Маркс, «Введение к критике политической экономии. Изд. «Московский рабочий”, 1922 г.). Осы пікірін бекіту үшін грек тарихының Гомер заманы мен Европа тарихының Шекспир заманын көрсетеді. Шынында да Гомер заманындағы — гректің, Шекспир заманындағы — Европаның техника мәдениетінің балаң болғаны рас. Алайда сол дәуірлерде грек пен Европа мәдениеті құлашты аспанға сермеген. Неге бұлай болғандығын тексеру әдебиет тарихының міндеті. Біздің бұл жерде айтатынымыз: Маркстіњ мынау пікірін қазақ өміріне қабыстырсақ: «Қазақтың техника мәдениеті тіпті төмен болған. Сондықтан да, әдебиеті де жоқтың жанында болған”— деген пікір тууы қате. Шьнында да қазақтың өзінше терең әдебиеті болған һәм бар. Ќазақ өмірінің түрлі өзгерісі, , өрі-қыры, қайғысы-қуанышы, ойы-қиялы әдебиетіне түсіп отырған. Әзір тіпті тексерілмеген дәуірді қоя тұрып, соңғы дәуірді алсақ, кешегі Мұрат, Махамбет, Базар, Шортанбай, Ақан сері сықылды ақындардың елдің мұңын, зарын, ой-қиялын жырлай білген шын жыраулар екені анық. Бұлар қазақ даласына бет алған Европаның, орыстың, қара ж‰з отаршылығының қарасын көріп бірінші уланған ерлер. Қазақ әдебиетінің алыбы Абай — қазақ даласына кеулеп кіріп келе жатқан капитализмге, отаршылдыққа қазақтың қанды жас төгіп, еріксіз шалған бірініші құрбаны. Ел билеп, елге ақыл айтудан бастап, өмірден үміт үзген, тұңғыш тұңғиық ойға барып тірелген Абайдың алыптығы – қыл көпірдің үстінде тұрғандығы. Абайдың өмірінің, ақындығының трагедиясы да, тереңдігі де осында. Абайдың алыптығы — қыл көпірдің үстінде тұрғандығы. Екі қолмен, екі өмірмен алысқандығы. Сондықтан да қазақ әдебиетінің ескі мағынасын, бұрынғы бағытын тереңдеткендігі, әдебиетке жаңа түр кіргізгендігі — Абай жиын-тойдың ақыны болмағандықтан. Әсіресе, баспасөздің жоқтығынан Абайдың әдебиеттегі бағыты, әсіресе түрі, елге тарай алмады, сол дәуірде қазақ даласында тарай алмады. Сол дәуірде қазақ даласына капитализм кеулеп кіре берді. Ел езіле берді. Әдебиетте — бағыт та, түр де ќалмады. Әдебиет «ѓизатлу», «матурлы», «писмилла» деп «башлайтын» сөздің басы сықылды балдыр-батпаққа айналды. Бірақ Европа отаршылдығының бір қасиеті — «Құлды көп қуып батыр қылады». Өлімге бұйырылуымен, өмірді сүйгізуімен езілген елдің ұлттық сезімін оятады. Осы заң бойынша, 1905 жылғы төңкерістен соң соққы жеп, сілесі ќатқан қазақ елі есін жия бастады. Жаралы жанның есін жия бастағандағы бірінші үні — ыңырсуы, күрсінуі, күңіреуі болмақ. 1905-жылдан соңғы әдебиетіміз — «Оян, қазақ», «Қырық мысал» сықылды “елім”, “ж±ртым” деген єдебиетіміз. Сол күңірену, сол зәреде күңіренген жаралы жанның көзіне… әлгінде ғана қылышынан қан тамып, майданда ойнап жүргені елестемек. Ояна бастаған ер — кешегі ел болған күнін есіне түсірмек. Әдебиетіміз де мынау “Оян” деген зармен бірге елдің өткен күнін есіне сала бастап еді. Өткен, тағы болып жүрген дәуірді қайта орнату үшін емес, жасынан елдің жанына үміт салу үшін өткенді жырлай бастап еді. Жырлап үлгірген жоқ еді, жырлай бастап еді. Әдебиет осы күйде тұрғанда біз үстіміздегі зор төңкеріске кіріп кеттік. Каталог: repository -> history -> Ұжымдық%20жинақтар history -> Халел досмұхамедов history -> Тұрсын ЖҰртбай «Ұраным алаш!» history -> Алматы: «Санат» баспасы, 2001. 480 бет Ұжымдық%20жинақтар -> Комиссар єаббасов Ұжымдық%20жинақтар -> Арман да, арман, шын арман Ұжымдық%20жинақтар -> Қазақ Ұлт-азаттық ҚОЗҒалысы Ұжымдық%20жинақтар -> Қазақ Ұлт-азаттық ҚОЗҒалысы Ұжымдық%20жинақтар -> Хайруллина Ғайша- сафура Құзырғалиқызы Менің шыққан тегім, жанұям Ұжымдық%20жинақтар -> Аудармалары Ұжымдық%20жинақтар -> «алаш» баспасы жүктеу/скачать 5,84 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|