Қан түзуші және қан жйесін объективті және субъекиивті тексеру

Қан түзуші және қан 
жүйесі ауруларындағы 
объективті
 ж/е субъективті тексеру

Қан түзілу мүшелері мен қан жүйесі аурулары кезіндегі зертханалық жəне
аспаптық зерттеу əдістері. 
Науқасты диагностикаға дайындау
Науқасты жалпы қарап тексеруді: науқастың жалпы халі (қанағаттанарлық, 
орташа ауырлықта, ауыр, өте ауыр, өлім халінде); есі (сақталған, өзгерген); 
төсектегі кейпі (белсенді, енжар, мəжбүрлі).
Терісі мен оның қосалқылары, кілегей қабаттары (түсі, құрғақтығы, түлеуі, 
тері астына қан құйылулар- көгерулер, қасыну іздері, тырнақ жəне шаш 
өзгерістері- үйлесімнің бұзылысы, түсуі, жұқалануы).
Лимфа түйіндері орналасу аймақтарын қарау- ұлғаюы, ұлғаю түрлері- бір-
бірлеп, көптеп-жүйелі; түсі; сипап тексеру- көлемі, тығыздығы, 
қозғалғыштығы, ауырсынуын

Ауыз қуысын қарау- тіл сипаты, тістері, бадамшалар өзгерісі.
Құрсақты қарау- көлемі, бір бөлігінің томпаюы, пальпациясы.
Бауыр мен көкбауыр перкуссиясы мен пальпациясы- көлемі, тығыздығы.
Сүйектер мен буындарды қарау, оларға пальпация жасап тексеру.
Қан түзу жүйесі ауруларын қарап, тексерудегі іс-əрекеттерінің реттілігі
1.Науқасты жалпы қарау. Науқасқа тексеру мағынасын түсіндіріп рұқсат 
алу.
2.Науқастың халін, есін, төсектегі қалпын анықтау.
3.Дене бітімін, тері асты шел майының дамуын анықтау.
•Науқастың жағдайына байланысты –тік тұрғызып немесе отырғызып 
қарау;
•Тері асты шел майының дамуын бағалау-жауырын асты теріні бас бармақ 
пен сұқ саусақ арасына қысып тексеру- 2 см аспау қажет.

Жергілікті қарау
Ауыз қуысын қарау
1.Ауыз ашуын өтіну
2.Тілді қарау- түгі, сипаты (тегістелген, жылтырақ);
3.Тістері- айқын тіс жегі, қызыл иек қабынуы;
4.Бадамшалар жағдайы- өлі еттенген қабынуы;
5.Кілегей қабаты- қабынуы (ақ таңдақтар- стоматит).
Пальпация арқылы тексеру
Сүйектер пальпациясы
6.Сүйектерді (жалпақ сүйектер- жауырын, мықын)- саусақтар ұшымен 
басып немесе соғып тексеру;
7.Осы əдіспен түтікше сүйектердің эпифиз аймақтарын тексеру;
8.Ауру сезімін анықтап, бағалау.

Тері, оның қосалқылары мен кілегей қабаттарды қарау:
1.Терінің түсі- көзге көрінетін аймақтардағы- беті, қол ұштары, мойын 
аймағы- əр түрлі реңді бозғылттық- айқын боз, жасыл реңді, сарғыш реңді, 
айқын сарғыш реңді, балауыз тəріздес, жер түстес, шие тəріздес қызыл 
түс, - серпінділігі, құрғақтығы-түлеген, құрғақ, ылғалдығы, тері бетіндегі 
өзгерістер сипатталады- қан кету ошақтары- əр түрлі деңгейде жəне 
көлемде- майда бөртпелерден үлкен аймақты дақтар.
2.Кілегей қабаттары- көздің ақ қабығы, алақан, еріндері кілегей 
қабаттарының түсі- боз- сипатталады;
3.Шашы- жұқарған, сыңғыш.
4.Тырнақтарын сипаттау- жұқа, сыңғыш, жолақтанған, қатпарланған, 
үңгірленген;
5.Мойын, бұғана үсті шұңқырында, қолтықта, шап аймағында лимфа 
түйіндерінің көзге көрініп əр түрлі деңгейде үлкеюін сипаттау

Лимфа түйіндері пальпациясы
•Көлемі
•Қозғалғыштығы
•Ауырсыңғыштық
•Тығыздығы
•Бір-бірлеп немесе топтап, жүйелі түрдегі 
өзгерістерін бағалау.

Кең аурулардың даму тарихынан науқастың ауырардан бұрынғы хал-
жағдайын, аурудың себептерін, алғашқы белгілерін, даму барысын, бұрын 
қандай зерттеу жəне емдеу тəсілдері қолданылғанын, олардың нəтижесін 
анықтау керек.
Науқастың өмір тарихымен танысқанда мынадай жағдайларға аса көңіл 
аударылады:
-науқастың тамақтануы мен тынығуы мен тынығу ерекшеліктеріне;
--жұмыс орнындағы зиянды факторларға;
-бұрын ауырған науқастарына, қан кету мен қаназдыққа, өкпе туберкулезі 
мен бронхэктаздары, асқазан ойық жарасы мен ісіктері сияқты ауруларға;
- қан жасау жүйесіне əсері бар дəрі-дəрмектердің қолданылғанына; 
сондай-ақ, бүйрек пен бауырдың созылмалы науқастарына, 
тұқымқуалайтын қан ауруларына (гемофилия, анемия) 

Қарап зерттеу
Науқасты қарап зерттегенде ең алдымен оның жалпы халі мен есінің 
жағдайын андауға болады. Қан ауруларының соңғы, терминалдық 
кезеңінде өршімелі анемиямен науқастардың халі өте нашар болып, олар 
есінен танып қалуы мүмкін.
Науқастың терісі мен кілегей қабықшаларын күннің тура түспеген 
жарығында зерттеген жөн. əдетте, қан ауруымен науқастардың түсі мен 
реңі өзгереді. Анемиямен науқастардың терісі мен кілегейлі қабықшалары 
бозарыңқы, тіпті ағарса, жасөспірімдер (ювениль) хлорозында – алебастр 
түстес, яғни ақшыл-жасылдау реңденсе, В12 –дəрумені тапшылығы 
анемиясында – сарғыш, балауыз тектес түске енеді де гемолизді анемияда 
тері, əсіресе кілегей қабықшалар айқын сарғаяды. Созылмалы ағымды 
лейкоздарға топырақ түстес, бозғылт рең тəн. Эритремиямен 
науқастардың беті, мойыны, алақандары нартқызыл түсті. 

Қан кету кезінегі аурулар:
Геморрагиялық диатез (қан кетуге бейімділік) кзінде тері мен кілегейлі 
қабықшаларда қан құйылған ошақтар пайда болады. Олардың көлемі мен 
пішіні əр түрлі- ұсақ нүктелер (петехий) мн ірірек дақтардың (пурпура, 
экхимоздар) қанталаған көлемді аймақтарға дейін. Бұл дақтар саусақпен 
басқанда жойылмайды.
Теріде зат алмасу процесі бұзылады. Темір тапшы анемиямен 
сырөқаттардың терісі құрғап, қабыршақтанып, шашы көп түсіп, 
тырнақтары сынғыш келеді.
Қан ауруларына тəн өзгерістер ауыз қуысынан да байқалады. В12- 
дəрумені жеткіліксіздігінде тілдің бүртіктері семіп, оның үсті лак 
жаққандай жылтырап, тегістеледі. Темір тапшы анемияда тіс жегісі мен 
атрофиялы глоссит, қызыл иектің қабынуы жиі дамиды. 

Жедел ағымды лейкоздарда жиі кездесетін белгілердің 
бірі- некрозды-ойық жаралы ангина (баспа) мен 
стоматит.
Лейкоздың кейбіреулерінде мойынның, бұғана асты мен 
үстінің, қолтықтың, шаптың лимфа түйіндері жай 
қарағанның өзінде көрінетіндей болып ұлғаяды. Бауыр 
мен Көкбауыр тым ұлғайып, қабырға доғасының 
астынан шығып көрінуі мүмкін. Бұл өзгерістер 
пальпацияланғанда тіпті айқындау көрініс береді. 

Анемия синдромы
Анемия (anaemiae), немесе қан аздылық- қанның белгілі көлемінде гемоглобин мен 
эритроциттердің санының азаюымен сипатталатын қан ауруы. Грек тілінен аударғанда аn-
жоқ, haima- қан, яғни қан аздылық деген сөз. Гемоглобин мөлшерінің ер адамдарда 130г/л –
ден, əйел адамдарда-120 г/л-ден төмен, жүкті əйелдерде 110 г/л-ден болуын анемия деп 
атайды.
Анемия əрқашанда басқа аурулардың көрінісі болып есептелінеді. Негізгі патогенездік 
механизмдерді ескере отырып, барлық (50-ден астам түрі бар) анемияларды төрт топқа 
бөледі:
Қан кету себебінен туындаған анемиялар.
Эритроциттердің немесе гемоглобиннің түзілуінің бұзылуы нəтижесіндегі анемиялар.
эритроциттердің көп ыдырауы нəтижесіндегі анемиялар (гемолиздік)
Полидефицитті анемиялар, яғни жоғарыдағы себептердің бірнешеуінің қосылуы 
нəтижесінде пайда болған анемиялар.
Эритроциттердегі гемогобиннің мөлшеріне байланысты анемияларды нормохромдық (түсті 
көрсеткіш-ТК. -0,9-1,1), гипохромдық (ТК.-0,85-тен төмен) жəне гиперхромдық (ТК.-1,1-
ден жоғары) деп бөледі.

Геморрагиялық синдром (гемостазиопатиялар)
Геморрагиялық диатездер дегеніміз- гемостаз жүйесінің əр бағанасында коагуляциялық 
(плазмалық), тромбоцитарлық жəне тамырлық бұзылыстар негізінде дамыған аурулар 
тобы. Клиникалық көріністеріне өздігінен немесе сəл ғана жарақаттану кезінде пайда 
болатын қан кету жатады.
Гемостаз жүйесі барлық патологиялық үдерістерге қатысатындықтан геморрагиялық 
диатездер кеңінен тараған.
Қан ағуға бейімділік біріншілік немесе екіншілік, яғни басқа аурулардың (лейкоз, 
апластикалық анемия, ТШҰ- (қанның тамырішілік шашыранды үю синдромы жəне т.б) 
асқынуының белгісі болуы мүмкін.
Геморрагиялық (қан кетуі) диатездердің бірқатары тұқым қуалау арқылы беріледі, көбісі əр 
түрлі сыртқы жағдайларға байланысты жүре пайда болады. Туа біткен гемостаз 
аномалияларына мегокариоциттер мен тромбоциттерінің аномалиясы 
(тромбоцитопатиялар), қанды ұйыту жүйесінің плазмалық себеп-шарттарының 
тапшылығы, кішкене қан тамырларының жетілмегендігі (вазопатологиялық) жатады. бұл 
ақаулар емдеу кезінде жазылғанымен, кейін қайта көрініс табады. Жиі кездесетін 
коагулопатиялар А, В, С гемофилиялары, вазопатиялар- геморрагиялық телеангиэктазия 
(Рандю-Ослер ауруы), тромбоцитопатиялар-Глянцман ауру

геморрагиялық синдром

Гемостаз жүйесінің жүре біткен ауруларына тамыр ішіндегі қанның 
шашыранды ұюының (ТШҰ/ДВС) синдромы (тромбоциттер мен тамыр 
қабырғаларының иммунды зақымдануы, тамырларының жұқпалы 
аурулардың токсиндерінің əсеріне бұзылыс табуы, бауыр аурулары, 
дəрілердің əсері т.б.), тромбоцитопениялар мен тромбоцитопатиялар 
(Верльгоф ауруы), бауыр ауруларындағы гипотромбоцитемиялар, 
геморрагиялық васкулит (Шенлейн-Генох ауруы) жəне геморрагиялық 
пурпура, инфекциялық, токсикалық, трофикалық, нейровегетативтік 
аурулар жатады.
Қанауға бейімділіктің түрлері. Геморрагиялық (қан кету) диатездер кезінде 
қанауға бейімділіктің 5 түрін ажыратады.
қанды ісік- үлкен буындарға, бұлшық еттерге, тері астына, сірлі терең 
қабаттарға, қанның көп мөлшерде ағуы, ауру сезімімен қатар жүреді, бұл 
геморрагияларға тəн.

Дақтық қанталаулар (микроциркуляторлық) қанауға бейімділік 
кезінде нүкте тіəроізді петехиялар мен үлкен көлемді көгеру 
аймақтарының (экхимоздардың) пайда болуы. Бұлардың 
түстері əр түрлі болады, ауырмайды, шырышты қабаттарда да 
геморрагиялар көрінеді, қан кетуі мүмкін. Негізгі себебі- 
тромбоцитопения, тромбоцитопатиялар;
Аралас (микроциркуляторлық- қанды ісік) түрі. 
Микроциркуляторлық қанауға бейімділік түрі басым келеді, ал 
гематомалар сырттай көрінбей, көбіне тері астында жəне іш 
перде клеткасына жиналады. Көбінесе ШТҚҰ синдромында 
кездеседі;

Васкулярлық- пурпуралық қанауға бейімділік- бөртпелер мен 
эритемалар аяқтың, іштің, дененің терісінде симметриялы 
жерлерде орналасады, ашық қызыл түсті, тамырлардың 
эндотелиінің қабынуы немесе иммунды зақымдауынан болады 
(тромбоциттер мен фибрин құрушы себеп-шарттар 
патологиясы жоқ кезде), Геморрагиялық васкулит (Шенлейн-
Генох ауруы), түйінді периартериит жəне дəрілік васкулиттерге 
тəн;
ангиоматоздық қанауға бейімділік- телеангиэктазия немесе 
ангиома бар жерлерден қан кету. Мұрыннан, жатырдан, 
өкпеден, асқазаннан, ішектен қанның ұзақ ағуы байқалады.

Миелопластикалық синдром
Клиникасы сүйек миының қызметі қай бағытта нашарлағанына 
байланысты клиникалық көріністер де əр түрлі болады. Көбінесе 
байқалатын анемиялық, қан кетушілік, ойықтық-некроздық 
симптомдар жəне қосалқы жұқпалы ауру туғызушы 
қоздырғыштарының қосылуы болып табылады. Дерт көп 
білінбей, əлсіздік пен ентігуден, тез шаршаудан басталады. 
Тромбоцитопения кезінде қан кетушілік көріністер байқалуы 
мүмкін- қан кету (мұрыннан, асқазаннан, жатырдан), сəл ғана 
жарақаттың əсерінен терінің көгеруі мүмкін. Осылайша біртіндеп 
сүйек миының қызметі түгел, барлық бағытта нашарлайды. Дене 
қызуының жоғарылауы, қалтырау байқалады. 

Кейбір жағдайларда анемия, лейкопения жəне тромбоцитопения бір уақытта қатар 
дамиды- панмиелофтиз (грекше pan- барлығын қамтитын, myelos- сүйек миы, 
phthisis- қаңырап қалу, басу ). Тромбоциттер саны 30,0х109 л-ден азайғанда қан 
кетушілік синдром қосылады.
Аспаптық зерттеу:
Стерналды пунктат көп мəлімет бермейді, ол көбінесе эритробласты жəне 
миелобласты өскін клеткаларының салыстырмалы азаюын көрсетеді. Дəлірек 
мəлімет беретін жамбас сүйегі қырының трепанобиопсиясы.
Болжамды: Синдромының даму барысы жедел, жеделдетілген жəне созылмалы 
түрде болады. Миелоидты аплазиялық туа біткен түрлеріне ауру тез үдеп, 
науқастың қазасымен аяқталады. Агранулоцитоз кезінде науқас сепсистен дүние 
салады.
Лабораторлы диагностика: ТТА диагнозы үшін клиникалық көріністерінің 
сипатымен бірге лабораторлы көрсеткіштері маңызды орын алады.
Қандағы гемоглобинді, эритроциттерді гематокритті ретикулатоцитермен 
тромбоциттер құрамын зерттейді.

Назарларыңызға рахмет!