Архивтердің және архив ісін ұйымдастырудың мемлекет пен қоғамдағы маңызы

жүктеу/скачать 102 Kb. Дата 22.09.2023 өлшемі 102 Kb. #182029

Бұл бет үшін навигация:

• Кафедрасы
• Орындаған: Оман Алтынай Тексерген: Сабденова Г Алматы 2023

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті Факультеті: Тарих, археология және этнология Кафедрасы: Дүниежүзі тарихы, тарихнама және деректану Тақырыбы: Архивтердің және архив ісін ұйымдастырудың мемлекет пен қоғамдағы маңызы. СӨЖ Орындаған: Оман Алтынай Тексерген: Сабденова Г Алматы 2023 Қазіргі қоғамда архивтердің маңызы өте зор.Технология дамыған заманда архивтерді ұйымдастыру қарқынды белең алуда. Дәстүр бойынша мұрағат тарихи жадының репозиторийі ретінде қарастырылады. Дегенмен, мұрағаттың ресми анықтамасы кеңірек түсіндіруді қамтамасыз етеді. Мұрағат – құжаттарды сақтаумен қатар, оларды алу, есепке алу және пайдаланумен айналысатын мекеме немесе ұйым бөлімшесі. Мұрағаттың функцияларын екі блокқа бөлуге болады: бастапқы және ақпарат. Бастапқы функцияларға алу, сақтау және есепке алу функциялары, ал ақпараттық функцияларға мұрағаттық құжаттарды пайдалану жатады. Сонымен қатар, мұрағат қызметінде, кез келген басқа мекеме сияқты, мұрағат қызметінің тәртібін, оның басқа мемлекеттік және қоғамдық мекемелермен өзара әрекеттесу механизмін анықтайтын және реттейтін бюрократиялық функцияны бөліп көрсетуге болады . Қазіргі қоғамда мұрағаттардың орны мен рөлін жан-жақты бағалау, олардың даму мүмкіндіктері мен келешегін бағалау үшін мұрағаттарды жоғарыда атап өткен ақпараттық, дереккөздік және бюрократиялық үш құрамдас бөліктің жүйесі ретінде қарастыру қажет. Құрамдастардың қайсысы мұрағат қызметіне көбірек әсер ететініне қарай ақпараттық, дереккөздік және бюрократиялық мұрағаттарды ажырату ұсынылады . Ақпараттық мұрағат барлық мүдделі тұлғалар үшін сақталған ақпаратқа ашық, еркін және ыңғайлы қол жеткізуді болжайды. Қызметінің айқындаушы бағыты мұрағаттық құжаттарды пайдалану болып табылады. Ақпараттық мұрағат қоғам сұранысына ие және ол үшін бар. Бастапқы мұрағат мұрағаттық құжаттарды сақтауға бағытталған. Мұрағат құжаттарын пайдалану бойынша жұмысты ең алдымен мұрағат қызметкерлері жүзеге асырады. Мұндай мұрағаттың бар болуы мен оның қызметіне қоғамның қызығушылығы бірінші кезекте тарихшылар мен өлкетанушылар шеңберімен шектеледі. Мұрағат мұрағат үшін бар деп айта аламыз. Бюрократиялық мұрағат мемлекеттік немесе корпоративтік механизмнің сұраныстарын орындауға бағытталған. Пайдалану жұмыстары идеологиялық сұраныстарға сәйкес жүргізілуде, іс-шаралар бюрократизацияланып, рәсімделеді. Құжаттардың көп санына қол жеткізуге тыйым салынған немесе шектелген. Сонымен қатар, технологияның қарқынды дамуының арқасында соңғы онжылдықтарда ақпараттық кеңістік әлдеқайда кеңейіп, жан-жақты болды. Интернет пен электронды коммуникацияның рөлі үнемі артып келеді. Нәтижесінде мұрағаттар ақпаратты монополист сақтаушы ретіндегі артықшылық жағдайынан айырылып, ақпарат саласындағы көптеген саланың біріне айналады. Сонымен қатар, олар қажетті ақпаратты табудың ыңғайлылығы мен тиімділігі жағынан электронды ресурстардан айтарлықтай төмен. Соның нәтижесінде мұрағаттар бірте-бірте ақпараттық кеңістіктің перифериясына ығыстырылуда. Сонымен бірге мұрағаттардың ақпараттық қоғам дамуының қозғаушы күшіне айналу мүмкіндігі зор. Әлеуметтік ортада жеке тарихты табуға және сақтауға және өзінің өткені арқылы өзін анықтауға деген қызығушылық үнемі өсіп келеді. Жеке тарихи оқиғаларды түсіндіру қызу пікірталасқа негіз болады. Мұндай жағдайларда мұрағаттардың белгілі бір оқиғалардың объективті дәлелдемелерін сақтау және қамтамасыз ету қабілетін асыра бағалау қиын. Мұрағаттар қазіргі заманғы интернет-ресурстармен белсенді әрекеттесе алады және керек. Атап айтқанда, Википедиядағы материалдарды нақты тарихи құжаттарға сілтемелермен толықтыру және қателерді түзету бойынша жұмыс. Мысалы, АҚШ Ұлттық мұрағаттар мен жазбалар басқармасында Уикипедияға мақалалар жазуға және өңдеуге ғана арналған адам бар. Мұрағат ісіне ақпараттық технологияларды енгізудің негізгі салдарының бірі мүдделі тұлғалардың кең ауқымы үшін мұрағаттық ақпарат пен құжаттардың қолжетімділігін арттыру болып табылады. Сонымен қатар, отандық мұрағаттардың кейбір материалдарға қол жеткізуге шектеу қоюы өте кең таралған тәжірибе. Ақпараттық технологияларды кеңінен енгізу (электрондық мұрағат, толық мәтінді іздеу және т. немесе оны әшкерелеп, мұрағатты құжаттарға қолжетімділікті қамтамасыз етуге қатысты әділ сын мен сот ісін жүргізу объектісіне айналдырады . Мұрағат ісі – өткеннің тарихи жадының құрамдас бөлігі болып табылатын барлық теориялық, құқықтық және практикалық аспектілерді қамтитын адамзат қоғамы қызметінің саласы. Қоғам өмірінің кез келген басқа саласы сияқты мұрағат ісінің де өзіндік құқықтық нысаны, яғни мұрағаттық заңнамамен реттелетін қоғамдық қатынастары бар. Мұрағат өркениеттің өзі пайда болуымен бірге пайда болды. Ол мәдени-тарихи ақпараттың сақтаушысы. Ежелгі гректер алғаш рет аса маңызды тарихи оқиғаларды, ғылымның, мәдениеттің жетістіктерін және ұлы ойшылдардың өмірбаяндарын жазды. Мұрағаттану ғылымының даму деңгейі тарихи таным процесіне әсер етеді, бұл өз кезегінде қоғамдық сананың өсуін қамтамасыз етіп, қазіргі қоғамның өзін-өзі тануына ықпал етеді . Мемлекет тарихта жиі болатындай байлық пен қазынадан айырылуы мүмкін. Бірақ мұның бәрін уақыт өте келе толықтырып, қалпына келтіруге болады. Бірақ жоғалған мұрағаттық материалдарды қалпына келтіру мүмкін емес. Сондықтан мұрағат – көрнекті тұлғалардың қоғамдық-саяси қызметінің бірегей материалдары мен тарихи оқиғалардың деректері сақталған баға жетпес дереккөз. Мұрағаттың тарихи оқиғаларды ғылыми таным мен әлеуметтік-философиялық ұғынудың, материалдық және рухани мәдениетке қол жеткізудің, әр халықтың ұрпақтары арасындағы байланыстар сабақтастығы мен қоғамдық өмірдің әлеуметтік прогресінің қайнар көзі ретіндегі маңызы осында. Қазіргі уақытта біз өмірдің қиындықтарына жиі жүгінеміз және қоғамның әлеуметтік-саяси және мәдени өмірінің бүкіл саласының жойылуы туралы айтамыз.Ал ғасырлар бойы жинақталған рухани-адамгершілік құндылықтардың жоғалуы - ең маңызды мәселелердің бірі. қазіргі қоғам. Әрбір адам жасына қарамастан есте сақтауы керек, ең бастысы өткенсіз бүгін және болашақ жоқ екенін түсінуі керек. Мұндай жағдайда біз шығармашылық мұраға ұқыпты қарауымыз керек. Нәтижесінде, күнделікті санада мұрағаттар туралы әртүрлі пікірлерді жиі кездестіруге болады. Мысалы, бұл ескі қағаздар есептен шығарылатын қоймалар ғана. Немесе, керісінше, олар қатаң рұқсаты бар қауіпсіздік мекемелері, мұнда таңдаулылар келіп, қажетті құжаттық дәлелдемелерді іздеуге құқылы. Дегенмен, Ресейдің тарихи мұрасын сақтау және танымал ету жұмысы жалпы мұрағат қызметінің маңызды міндеттерінің бірі болып табылады. Мұрағаттар еліміздің әлеуметтік-экономикалық ілгерілеу мәселелерін шешуге, азаматтық қоғам мен тиімді мемлекеттік басқаруды дамытуға ықпал етіп, өткенді ғылыми тұрғыдан тануға мүмкіндік береді. Ең маңызды ғылыми жұмыс оқу залдарында түпнұсқа құжаттарды зерттеуге негізделген. Және, әрине, Интернетте жұмыс істеу бүгінгі күні ерекше маңызға ие. Еліміздің тарих ғылымының тұрақты дамуы және аса күрделі тарихи оқиғаларды объективті және шынайы түсіндіру көбінесе оның дұрыс және сәтті шешілуіне байланысты. Демек, адамның рухани өміріндегі ең сорақысы – өз халқының тарихы мен мәдениетін білмеуі. Дж.Сантаяна: «Тарихын ұмытқан халық оны қайта жаңғыртуға мәжбүр болады» .Өз халқының менталитетін сақтап, өскелең ұрпақтың санасын дамыту үшін қазіргі қоғам үнемі жастармен жұмыс істеуі керек. және халқымыздың рухани-адамгершілік құндылықтарын насихаттау. Мұрағат – өткеннің, бүгіннің және болашақтың тоғысатын орны. Мұрағаттың арқасында уақыт арасындағы байланыс, мәдениет пен қоғамдық өмірдің даму тарихы сақталады. Мұрағаттың мәдени-тарихи ақпарат көзі ретіндегі маңыздылығы да осында.Халқымыздың рухани мәдениетінің бай тарихы мен бірегей этномәдени дәстүрлері бар екенін мақтан тұтуымыз керек. Негізі, архивтің пайда болуы өркениеттің пайда болуымен тікелей байланысты. Архивте дәуірлер тынысы бар, яғни ол – әртүрлі кезеңдердегі саяси-әлеуметтік, мәдени оқиғалар мен түрлі құбылыстарға қатысты ақпараттық,деректік құжаттардың қайнар көзі. Оның маңызы да сонда. Архив ісі дамуының деңгейі тарихи таным үдерісіне ықпал етеді. Соның нәтижесінде қоғамдық сана өседі.Мемлекеттің дамуы барысында көп нәрсені қалпына келтіруге болады, ал архив материалдары жойылса, жоғалса, оны қалпына келтіру, орнын толтыру мүмкін емес.Сол себепті де архив – баға жетпес байлық. Қазақстан Республикасы мәдениет министрлігі Орталық мемлекеттік архивінің тарихы сонау 1921 жылы 1 қыркүйекте Орынборда құрылған өлкелік архивтен басталады. Мекеме содан бері қазақ мемлекетіне жұмыс істеп келе жатыр.Әрине, тәуелсіздік алғаннан бергі кезеңде атауын өзгерткен, бізден басқа да архивтер бар. Мысалы, Астанадағы Ұлттық архив. Ол тәуелсіздіктен бері қарайғы кезеңдегі, халқымызға қатысты құжаттарды жинақтаумен айналысады. Оған жоғарғы билік, министрліктер, сонымен қатар жергілікті жердегі, ұлттық негіздегі қорлар кіреді. Ал біз XVI ғасырдан бастап, қазіргі уақытқа дейінгі аралықтағы құжаттарды сақтап отырмыз. Жалпы, мемлекеттік архивті құру ісінде С.Сейфуллиннің еңбегі ерекше болғанын айта кету керек. Ол кісі жергілікті жерлердегі архивтерді бір орталыққа жинақтау жөнінде хаттар жазып, көп еңбек етті. Сөйтіп, алғаш рет 1927жылы Бөкей ордасының тарихы әкелінді. Аймақтық тарихты жинақтау үлкен көрегендік болды. Өйткені жергілікті жерлердегі архивтерде құжаттарды тонау, ұрлау, отынға пайдалану жағдайлары болғаны жазбаларда сақталған. Мұның сыртында, билік ауысқан кезде ол келесі топқа өзінің құжаттарын бергісі келмейтіні белгілі. Сондай себеппен құжаттарды өртеу оқиғалары да кездескен. Еліміздегі қолға алынып жат­қан жа­ңа реформаларға сәй­кес Қазақстан Рес­публикасы Президентінің Архиві сала­лық та­қырыптарды қамтитын не­гізгі бастамалар көтеруде ерекше тәсіл­дерді ұсынып отыр. Соның бірі Архивтің – Халықаралық архивтер кеңесімен бірлесе отырып, 19-21 қазан аралығында Ал­маты қаласында «Ашық қоғамға – ашық Архив» тақырыбымен I Халықаралық архившілер Кон­гресін өткізгенін айтуға болады. Ха­лықаралық архивтер кеңесі әлемнің 200 елінің архив­шілерін біріктіретін ЮНЕСКО ұйы­мының ең абыройлы құрылымының бірі болып табылады. Жиынның біз­дің еліміз үшін басымдығы сол – Қазақстан осы тектес форматта Халықаралық архивтер кеңесінің тікелей атсалысып қатысуымен іс-шара өткізген ТМД ел­де­рін­дегі алғашқы мемлекет болып отыр. ҚР Президентінің Архиві Ха­лық­аралық архивтер кеңесімен бірлесіп дамыған архив ретінде осы Конгресті ұйымдастыру арқылы шетелдік әріп­тес­терімен тәжірибе алмасып, ортақ келіс­сөздер ала­ңын құруды мұрат тұта­ды. Алма­тыдағы Достық үйінің дөң­гелек залында өткен жиынға Қазақ­стан, АҚШ, Иордания, Ресей Фе­де­рациясы, Польша, Иран, Түр­кия, Франция, Канада, Оңтүстік Корея, Қытай, Түркіменстан, Қыр­ғызстан, Өзбекстан секілді 15 елдің мемлекеттік архивтік ұйым­дарының делегациясы және БҰҰ, ЮНЕСКО, Халықаралық архивтер кеңесі ұйымдарының басшылары мен сарапшы мамандары қатысты. Архив қызметіне жиі жүгінетін, іргелі ғылыми мекемелерде тарих саласының жұмысын ілгерілетіп жүрген отандық ғалымдар да осы алаңнан табылды. Алматының тө­­ріндегі бұл алқалы жиында мамандар әлемдегі жетекші архив­тердің инновациялық да­му жолдарын талқыға салды. Кон­гресс жұмысын ұйымдастыру Қазақ­стан Республикасы Президент Әкімшілігі, Мәдениет және спорт министрлігі, Сыртқы істер ми­нистрлігі, Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі, Алматы қала­сы­ның әкімдігі тарапынан да қолдау тапты. Президент Әкімшілігі Жал­пы бөлім меңгерушісі Нұрдәу­лет Төлеев, Қазақстан Республикасы Тұңғыш Президенті – Елбасы кітапха­насының директоры Бақыт­жан Темірболат Конгресс қатысу­шыларының жұмысына табыс тілеп, халықаралық жиынның маңызын атап өтті. Халықаралық Конгрестің модераторы, Қазақстан Республикасы Президенті Архивінің директоры Әлия Мұстафина Жаңа формат­та­ғы Архив жұмысын жандандыру барысындағы өзгерістерден хабар­дар етті. Қазақстан Респуб­ликасы Президентінің 2022 жыл­ғы 9 ақпандағы «Қазақстан Республикасы Президенті Архи­вінің кейбір мәселелері туралы» Жарлығымен Қазақстан Рес­публикасы Президентінің Архиві қайта құрылып, оның жаңа ережесі мен құрылымы бекітілген болатын. Жаңа мәртебеде мекеме қызметінің мақсаттары мен міндеттері бұрынғыдан да кеңей­тілді. Осы жылдың маусымында Архив 2035 жылға дейінгі даму тұжырымдамасы мен стра­тегиялық жоспарын әзірлеп, бекіт­ті. Тұжырымдамада Архивтің стра­тегиялық даму бағыттары, мақ­сатқа жету қағидаттары, мін­дет­тері, сондай-ақ, оларды іске асыру кезеңдері айқындалған. Ай­тылған жаңа бастамалар архив ісін құжаттарды сақтаудың төңірегінен мемлекетті дамытудың жаңарған бағыттарындағы өмір­лік маңызы бар деңгейге алып шықты. Мемлекеттің бүгінгі ұста­нымындағы бұл жаңару құбы­лыстары қазіргі уақытта тек архив саласында ғана емес, қоғамдағы барлық салаларда көрініс табуда. Жалпыұлттық деңгейде жаһан­дануға бет алған көшпен бірге түбегейлі өзгерістерді еңсере бас­таған Президент Архивін өзге де қоғамдық институттардағыдай жаңа сын-тәуекелдер сынаққа алып отыр. Бұған Архив ұжымы жаңа тәсілдермен жауап қата бастады. Бүгінгі таңда Архивте бұрынғы партия архивінің құжаттарынан бастап, тәуелсіз Қазақстанның саяси тарихы жөніндегі материалдары, сондай-ақ, Қазақстанның көрнекті саяси, мемлекет және қоғам қайраткерлерінің жеке тек­тік архивтері бар. Ұлттың тарихи-мәдени мұрасының сақталуына аманат арқалаған архивтердің басты мақсаты – мемлекеттігіміздің тарихын қастерлеу бағытындағы жұмыстарының деңгейін дамытып, оған қатысты құжаттарды көздің қарашығындай сақтау болып табылады. ҚР Президенті Архивінің мұндағы ұстанымы да ерекше болып отыр. ХХ ғасыр мен Тәуелсіздік кезеңінің әлеуметтік-саяси тарихы құжаттарының елдегі ең ірі сақтаушысы ретінде Архив бұл жауапкершілікті уақтылы сезініп, отандық архив ісін дамытуда тәлімгерлік институт мәр­тебесіне айналуға бағыт алған. Ар­хивте құжаттарды цифрландыру мақсатында Ұлттық архив қоры­ның құжаттарын қалыптастыру, аза­маттардың құжат көздеріне қол жеткізу процесін жеделдету, жеке және заңды тұлғалардың сұранымдары бойынша қызметтер көрсетуді оңтайландыру мәселелері бүгінгі таңда толық шешімін тауып отыр.Архивтің өзгешелігі – оның құжат­тарының сапалық құны мен маңыз­дылығында. Әлемдегі әр мемлекеттің сая­си тарихы туралы түсініктері құжат­тық негізде қалыптасқан. Ел дербестігін дара­лап, мемлекеттілікті мақтан етіп, отандық және шетелдік архив­тердегі тарихи деректермен жұ­мыс бағыты қаншалықты қолға алынған деген са­уал күн тәртібінен түскен емес. Бұл өз кезегінде тек отандық емес, шетелдік архив­тердегі зерттеушілердің көпжақ­ты іргелі зерттеулерімен, мем­лекеттің тікелей қолдауымен ғана жүзеге асырылатын жұмыс. ҚР Президентінің Архиві өзінің құқықтық базасы мен ғылыми-әдіс­темелік деңгейін дамыту бағы­тында әріптестіктің жаңа дәуіріне өткен. жүктеу/скачать 102 Kb. Достарыңызбен бөлісу: